Педагогрин, студентрин ва мектебда кIелзавай аялрин арада коронавирусдик азарлувал артух хьуниз килигна, октябрдин вацра чи уьлкведа 152 вуз “онлайн” къайдада кIвалахунал элячI­навай ва умуми образованидин 113 школа агалнавай. Амма тIугъвалдин гьалар хъсан хьуникди, алатай гьафтедин делилралди, карантиндин шартIара амайди анжах 42 школа я. Ида а кардин гьакъиндай шагьидвалзава хьи, просвещенидин къуллугъчияр, мектебрилай эгечIна, министерстводал къведалди, коронавирусдихъ галаз женгинив, аялрин сагъламвал хуьнив жавабдарвилелди эгечIзава. И фикир Мегьарамдхуьруьн райондин Тагьирхуьруьн-Къазмайрин юкьван школади тIугъвалдин шар­тIара кIвалахзавай гьал акурла, генани тестикь хьана.

Бейхабардиз школадин гьаятдиз гьа­хьай­валди, чи вилик хатасузвал хуьнин рекьяй директордин заместитель Рашид Эмиров экъечIна. Вичин чинални маска алай. Вуж ятIа чирайдалай кьулухъ ада зун дараматдив кьван рекье туна. Къенепата ракIарин туьшда маскаяр алаз ацукь­навай дежурнийри, ифин алани алачни ахтармишна, гъилериз антисептик яна, зи тIвар, фамилия дафтарда кхьена. Гьа и арада чинал маска алаз къаршидиз экъе­чIай школадин директор Гьуьсейн Ибилкьасумовахъ галаз чун школадин дегьлизра, классра, гьаятра къекъвена.

Гьахъ лагьайтIа, чи хуьрера тIугъвал­дин шартIара гзаф инсанри  медикрин тагькимарунар, истемишунар бегьем кваз такьазвайди аквазвайла, за и школада Роспотребнадзорди тайинарнавай къайдайрал кIевелай амал ийидайди гуьзлемишнавачир. Вучиз лагьайтIа, мартдин вацралай инихъ тIугъвалдин чIуру нетижайрикай, садакай масадак акатдай азардин хаталувиликай вири дуьньядиз хабар аватIани, чи хейлин инсанар коронавирус авайдан чIалахъ сакIани жезвач. Медикрин тагькимарунар инкарзава. Нетижада азар чукIун гегьенш жезва. Лугьузва хьи, са коронавирусни авайди туш. Дуьньядин олигархри чеб мадни девлетлу хьун патал, политикрихъ галаз гаф-чIал садна, халкьар алдатмишзава, инсанар чпин кIвалера “дустагъзава”, абурун ихтиярар ва азадвилер сергьятламишуналди, гьелекзава. Килиг садра, лугьузва хьи, “флан касди ихтилатзавай, гуя адан са танишдаз духтурханада теклифна: эгер куьне ина кечмиш хьанвай мукьва-кьили коронавирусдик кьена ла­гьайтIа, квез 100 агъзур яни, 200 агъзур манат яни пул гуда”. Им авамвал яни, саймазвал яни, тахьайтIа, адетдин ахмакьвал? Заз лугьудай гафар жагъизвач.

Соцсетрай, телефонрай ван къвезвай ихьтин чIуру гафар кIвалерани, куьчейрани чукIурзавайвиляй Тагьирхуьруьн-Къазмайрин школадин педагогри  аялрин арада гъавурда тунин кIвалах гьар юкъуз, гьар са тарсуна тухузва. Михьивал хуьн, санитариядин ва гигиенадин къайдайрал амал авун сагъламвилин замин, инсандин культура тирди рикIел гъизва. Им тариф авуниз лайихлу кар я.

Гьар пакамахъ ва нисинихъ медсестра Аминат Ферзалиевади школадиз къвезвай аялрал, муаллимрал ва ина кIвалах­за­вай масабурал ифин алани алачни ахтармишзава, гъилериз антисептик язава. Муаллимар школада маскаяр алукIуниз мажбур я, аялри чпиз кIан хьайитIа алукI­зава. Гьар пакамахъ тарсар башламишдалди вилик вири дегьлизра, классра, кабинет­ра рак-дакIар ахъайна, гьава михьи ийиз­ва ва, бактерицидный лампаяр кутуна, дезинфекция тухузва. И лампайралди нисинихъ, кьвед лагьай сменадин тарсарив эгечIдалди вилик ва нянихъ, тарсар акьал­тIарайла, гьава мад сеферда михьи хъийиз­ва. Гьафтедин эхирда школадин ви­ри дараматар, столар, стулар ва маса шей­эр антисептикралди михьзава.

Школадин столовойдин кIвалах хъсан патахъай къейд ийиз жеда. Михьивал, санитариядин вири къайдаяр хуьзвай ина гъвечIи классра кIелзавай 127 аялдиз нисинин тIуьнар гузва. Роспотребнадзорди тестикьарзавай менюда як квай шурваяр, котлетар, дулма, хинкIал, аш, хапIаяр ва маса хуьрекар жезва. Аялри хъсан иштягьдивди незва ва ашпаз Анжела Гъаниевадиз чухсагъул лугьузва. Школада аялриз пулсуз гузвай тIуьнин къимет алай вахтунда 61 манат я. Эгер рикIел хкайтIа, мектебда аялриз гузвай тIуьнин къимет 10-13 манат тир йисарни чахъ хьанай.

Тагьирхуьруьн-Къазмайрин школадикай рахадайла, фадлай арадал атанвай, къе лап хцидаказ акъвазнавай са месэладикай талгьун дуьз жедач. Ам районда ви­ридалайни куьгьнебурукай ва чIехибуру­кай сад я. Са пуд йисалай адан 100 йис та­мам жезва. Райондин тарихда юкьван образованидин кьвед лагьай машгьур школа хьайи, тIвар-ван авай гзаф алимар, пешекарар гайи ам къени колхоздин такьатрихъ халкьдин куьмекдалди накьвадин керпичрикай эцигнавай куьгьне дараматда дар шартIара ава. Тарсар кьве сменада тухузва. Эхиримжи тарс нянихъ сятдин ири­даз 10 декьикьа кIвалахайла куьтягь жезва. МичIи жезва. ХъуьтIуьз куьчеда кьар­, кьадай кицIер, гьатта, чакъаларни авачиз туш. Мектебдивай са шумуд километрдин яргъа яшамиш жезвай аялрин гьал гьикI хьурай?

Школадихъ спортзал авач. Вилик йисара и мектебда кIелай аялрикай гуьгъуьн­лай Европадин, Дагъустандин, Москвадин, Россиядин ва регионрин, Украинадин, Къазахстандин (азаддиз кьуршахар кьунай) чемпионар, СССР-дин спортдин мастерар хьана. ИкI яз хьайила, Муьшкуьрдин и хуьрера хъсан спортсменар гьазурдай вижевай бине, мумкинвал авазва. Ам, Да­гъустандин амай чкайра хьиз, бес Муьшкуьрдани вилик тухвана кIандачни?!

ЦIийи школа эцигунин месэла 30 йис инлай вилик къарагъарнай, проектарни туькIуьрнай. Хцидаказ акъвазнавай месэладикай рахунарни гзаф хьана. Райондин, хуьруьн, школадин кьиле авай ксари республикадин идарайриз, депутатриз тIалабунин чарарни кхьена. Арадал затIни атанач. Эхирни государстводин идара тир залзалайрин хатасузвал хуьнин рекьяй республикадин Центради 2014-йисуз тухвай ахтармишунрин нетижада мектебдин куьгьне и дарамат чукIурун лазим тирди ва я III дережадин дарамат хьиз ишлемишиз жедайди яз гьисабна. Яни школадин дарамат патал ам виже къвезвайди туш.

Къейд ийиз кIанзава, уьмуьрди къалурзавайвал, чина капитализмдин шартIара обществодиз, жемятдиз герек, яшайишдин  метлеб  авай са затI — аялрин бахча, мектеб, клуб, эцигун, рехъ туькIуьрун хьуй, кIе­велай истемишунар авачиз хьайитIа, четин жезва. Маса мисалрай аквазва хьи, кардихъ рикI кудай ксар хьана, къастунал кIевивал авуртIа, жемятдиз хийирлу крарни кьилиз акъатда.

Абдулафис  Исмаилов