Месэла къарагъарзава

Кавказдин Кьилин ва Гельмецринни Ахцегьрин дагъларин цIиргъерин хилерин арада, Къизил-дере ва Дели-чай вацIар Ахты-чай вацIук какахьзавай чкада, Ахцегь райондин Хинерин хуьре селекциядин машгьур лезги жинсинин лапагар арадал хкунин кIвалах кьиле тухузва. И кардал  Магьмудоврин хизан машгъул жезва, килфетдин кьил Бехет Магьмудов лагьайтIа, проект теклифай кас я.

Кьиблепатан Дагъустанда лезги жинсинин лапагрин кьадар артухарунал тек са майишат — “Восход” СПК машгъул жезва. Къенин юкъуз и жинсинин лапагрин суьруьди 4000 кьил тешкилзава, абурукай 2500 диде-хипер я.

Эхиримжи сезондин вахтунда суьруьда 100 лапагдикай 104 кIел дул къачунва, диде-хиперикай хкуддай вахт алукьдалди абурукай 98 хуьз алакьнава. Къенин юкъуз республикада им виридалайни хъсан нетижаяр хьанвай майишат я.

СПК-дин председателди дамахдивди малумарзавайвал, лезги жинсинин лапагар арадал хкунин месэла агалкьунралди уьмуьрдиз кечирмишзава, майишат къвердавай чIехи жезва ва вири патари­хъай виликди физва.

Лезги жинсинин лапагрин жендек, дагъдин гьайванриз хас тирвал, мягькемди я, абур жуьреба-жуьре манийвилер (кIа­мар, фурар, этегар, кIунтIар ва икI мад)  авай  шартIара къекъвез вердишзава.

Бехет Магьмудова къейд авурвал,  лезги жинсинин къиметлувал лапагрин якIун ва гамар, парталар гьазурун патал иш­лемишзавай сарин ерилувилини хкажзава. Гьалтзавай четин месэлайрикай  ха­бар кьурла, майишатдин кьили жаваб гузва: “Дагъвийриз шел-хвал ийиз чидач!”

Амма, и месэла ахтармишдайла, чаз малум хьайивал, куьчери малдарвилин чилер авай Кочубейдин мулкара хьайи кьурагьвилер куьлуь ва ири карч алай гьайванрин иесияр патал­ халисан бедбахтвилиз элкъвена.

Идалайни гъейри, лапагар яйлахрай къишлахриз гьар сеферда тухун-хкун иесияр патал кефияр чIурдай гьерекатдиз элкъвезва. Месела, 300 лапаг гьакьдай пар чIугвадай машиндин анжах са  рейсинин къимет 50 агъзур манатдиз барабар я! Ида майишатрин экономикадин гьакIни четинди тир гьалар мадни заланарзава.

Инал къейд ийин, рейс гьайванар купкадай акъудзавай Мегьарамдхуьряй башламиш жезва, анив агакьун патал лагьай­тIа, шегьре рекьяй датIана  гьерекатзавай машинрин арадай яхдиз фена кIанзава. Тайин тир чкадив суьруьяр кимивилер ава­чиз агакьунни замин тир гьакъикъат туш, — майишатриз гьар йисуз зарар жезвайди суьруьяр санай масаниз хутахдайла я.

Алатай йисуз чна шегьре рекьин къерех тирвал авай, гьайванар дагъларай арандиз гъидай-хутахдай  чилер инсанри  законсуздаказ кьунин месэла къарагъарнай. И чилерал кIвалер ва алишверишдин дараматар эцигнава.

Нетижада РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрди малар ва лапагар дагълух чкадай тухудай маса рехъ туькIуьрунин гаф ганай. И фикир кьилиз акъуддайла, инсанри ва гьайванри йиф акъуддай кIвалер ва парахар туькIуьрайтIа, хуьруьн майишат виликди тухун патал къулай шартIар тешкилуникай лугьуз жедай.

Кьурагьди хьайи  гатун ва, нетижа яз, чилерал гьайванри кьуьд акъудун патал лазим кул-кусар тахьунин месэладикай рахун давамарайтIа, къейдна кIанда, майишатрин иесийрин вилик акъвазнавай асул месэла алафар гьазурунинди я. Къишлахар авай гьал фикирда кьуртIа, инал идалай вилик квай йисан кьадардилай кьвед, мумкин я, гьатта пуд сеферда гзаф алафар маса къачуникай рахун лазим жезва. Хипехъанвал берекатлу, хийир­ гудай хел я. Эгер винидихъ къейднавай месэлаяр гьялайтIа, агалкьунар, нетижаяр мадни вижевайбур жедай.

Чна вири малдарриз тIебиатдин  шар­тIар къулайбур яз амукьун, алукьзавай кьуьд берекатлуди хьун алхишзава!

Саида  Даниялова