Алай йисан апрелдин сифте йикъар рикIел хквезва. Китайда ва ахпа вири дуьньяда пайда хьайи коронавирусдин хаталувиликай хуьн патал Россиядин Федерациядани карантин малумарнай. Гзаф кьадар инсанар кIватI жезвай вири чкаяр агална, школьникриз каникулар гана, 65-йисалай алатнавай кIвалахзавай инсанар кIвалера ацукьарна, кар авачиз куьчейриз экъечIун къадагъа авуна… Амма чи инсанри вири зарафатриз элкъуьрна. Гзафбур коронавирусдик инсанар начагъ жезвайдахъ ва ада са куьруь вахтунда чIуру нетижаяр арадал гъизвайдахъ агъунач. Месэладив гьа икI эгечIуни, тIугъвалдин мусибатдин эсер кваз такьуни, карантиндин къадагъайрал амал тавуни республикадин азарханаяр начагъбурув ацIурна. Куьмекдиз уьлкведин Президент Владимир Путин, Москвадин духтурар атана. Каспийскда тади гьалда тIугъвалдихъ галаз женг чIугвадай медицинадин центр эцигна, гила ам кардикни кутунва.
Ихьтин серенжемри дагъустанвияр тIугъвалдик гзаф азарлу хьунин вилик пад кьуна. Августдиз яваш-яваш карантиндин къадагъаяр алудна. Туьквенар, базарар, межлисрин залар, кафеяр, ресторанар ачух хъувуна. Сентябрдиз — аялар школайриз, бицIекар аялрин бахчайриз хъфена. Татугай нетижайрини чеб яргъалди гуьзетиз тунач. Ингье са бязи делилар: тIугъвалдихъ галаз женг чIугунин рекьяй Россиядин штабди 30-сентябрдиз малумарайвал, Дагъустанда коронавирусдик — 656, сентябрдин вацра 124 кас рагьметдиз фена. Гьар юкъузни республикадин больницайриз адетдинди тушир жуьредин стIалжем хьанвай, садакай масадак акатдай азар акатнавай 300-далай виниз азарлуяр гъизва.
Вучиз икI хьанва? Роспотребнадзордин республикада авай Управлениди къейдзавайвал, дагъустанвийри эпидемиядин вилик пад кьун патал ийизвай истемишунрал рикIивай амалзавач. Чеб азардикай хуьн патал чалишмиш жезвач. Ик| тирди чаз аквазвай: куьчеда, гьаятда, туьквенда, базарда, межлисрин залра… маскаяр алукIзавачир. Гзафбур инсанар кIватI жезвай чкайриз (мехъерар, шийирдин мярекатар, базарар…) физвай. Акваз-акваз азарлуйрин, рекьизвайбурун кьадарни артух хьана.
Эгер чна рикIел хкайтIа, июндин, июлдин варцара тIугъвалдик начагъ жезвайбурун кьадар 65-75 кас тир. Августдиз абур хейлин тIимил хьана. Мисал яз, 6-августдиз азарлу хьайибурун кьадар 23 кас тир. Амай йикъарани — 35-42 кас. Вацран эхирра ва сентябрдиз начагъбурун кьадар акваз-акваз виниз акъатна. Ингье эхиримжи делиларни: республикада вири санлай 13935 кас начагъ хьана, 12 056 кас сагъар хъувунва, 656 кас рагьметдиз фенва. Ихьтин гьалари чи агьалияр фикирлу ийизва, абур хизанар, багърияр инсаният кIеве твазвай мусибатдикай хуьнин къаравулар, духтурар чеб хьана кIанзавайдан гъавурда твазва.
Инсанар тIугъвал зарафат, гьакIан гафар туширдахъ инанмиш тахьанани амач… ИкI, эхиримжи кьве вацра коронавирусдик начагъ хьайибурук ва рагьметдиз фейибурук гзафбурун багъриярни, къуншиярни, танишарни акатнава. Ида къалабулух, азар акатунин кичIни арадал гъанва. Гила куьчейра, маршруткайра… маскаяр алайбур гзаф гьалтзава. ЯтIани вирида эпиднадзордин къуллугъчийрин истемишунрал амалзавач. Гьа им виридалайни чIуру кар я.
РД-дин виликан Кьил В.Васильева къурхулувал кваз ихьтин карни къейдна. Москвада 5-октябрдилай школьникриз каникулар ганва. Карантиндин серенжемар кардик кухтунва. 65 йисалай виниз авайбуруз мад кIвалера ацукьун теклифнава. Идахъ галаз алакъалу яз Москвада яшамиш жезвай хейлин дагъустанвиярни республикадиз хтун мумкин я. “Чун ихьтин гьалариз хъсан гьазур хьана кIанда”, — лагьана ада.
Тестикь хьанвайвал, тIугъвалдик аяларни, жегьиларни начагъ жезва. Республикадин са шумуд мектебда ахьтинбур пайда хьанва. Аялриз азарди еке тадияр гузвачтIани, абур себеб яз чIехибур начагъ хьунин къурхулувал ава эхир.
Мад сеферда рикIел хкиз кIанзава хьи, азарлу тахьун патал сифте нубатда михьивал хвена ва эпиднадзордин къуллугъчийрин меслятрал, истемишунрал амал авуна кIанзава. Гьа гьисабдай яз, къецелай хтайла, запундалди хъсандиз гъилер чуьхуьн, гзаф инсанар авай чкайриз тефин, эгер фейитIа 1,5 метрдин мензилда яргъа акъвазун, чинал маскаяр, гъилерал бегьлеяр алукIун, антисептикрикай менфят къачун, мукьвал-мукьвал кIвале гьава дегишарун, къецелай ракIарар, дакIарар дезинфекция авун лазим къвезва. Са гуфуналди, къайгъусузвилиз рехъ гана кIандач. Адан нетижа хъсанди хьун мумкин туш.
Хийир Эмиров
