27-сентябрь тербиячидин югъ я

Аялвал гьар садан уьмуьрда виридалайни хъсан вахт я. Са къайгъуни авачир и береда чIехи пай вахтунда ам къугъвазва, ада шадвалзава ва дуьнья чирзава. Алай вахтунихъ аялар патал генани гзаф лайихлувилер ава — рикIиз кIандай кьван жуьрейрин мультикар, телепередачаяр, ширинлухарни къугъвадай шейэр, ял ядай чкаяр…

Чи уьлкведа школадиз фидалди яшда авай аялрин, гьа гьисабдай яз аялрин бахчайрин ва маса четин месэлаяр гьялуниз эхиримжи йисара артух фикир гузвайди сир туш. И жигьетдай тербиячияр пешекарвал хкаждай курсариз рекье тун, абур патал семинарарни тренингар тешкилун, акьалтзавай несилдиз чешнелу тербия гунин макьсаддалди жегьил пешекарар патал мастер-классар кьиле тухун тарифдай крар я. МасакIа хьунни лазим туш, бес 2 йисалай 7 йисалди аялдин личность арадал къвезва,  и вахтунда сагъламвилин бине  мягькем жезва. Са гафуналди, им аялдин гележег патал гзаф важиблу вахт я. И чIавуз адан патав къени къилихрин, аялрал рикI алай, абурун гуьгьуьлдин гъавурда акьадай кас-тербиячи хьунихъ еке важиблувал ава. Гьавиляй чи аялрин бахтлу гележег тербиячийрин гъиле ава лагьайтIа, зун ягъалмиш туш. Абурун чалишмишвилер себеб яз, бицIекриз чун эл­къве­на кьунвай тIебиатдин сирер чир жезва, абурук  Ватан кIан хьунин ва ам хуьнин гьиссер акатзава…

Пешекарвилин суварин вилик зун  Кьасумхуьруьн 3-нумрадин аялрин бахчадиз мугьман хьана. Аял чIавуз жувани тербия къачурвиляй анаг заз багъри чка я. Аялрин бахчадин заведующий Раиса Аминовадин къайгъударвиликай, инин шартIар хъсанарун патал ийизвай чалишмишвилерикай, чIуг­ваз­вай зегьметдикай заз хабар авачиз туш. За адаз ва вири коллективдиз екез гьуьрметзава.  Сагърай чеб!

Аялрин бахчада чпин везифаяр тарифлудаказ ва намуслудаказ кьилиз акъудзавай тербиячийрин арада  Бремова  (Бабаева)  Майина  Султангьамидовнани  ава. Кьилин категориядин тербиячи тир ада и бахчада зегьмет чIугваз 36 йис хьанва. ИкI, кьве йиса аваз яслидиз гъизвай аялар мектебдиз фидай яшдалди чIехи авуна, тербия гана, са шу­муд выпуск адан гъиликай хкатнава. Алай вахтунда ада чIехи группадин аялриз тербия гузва. Майина Султангьамидовна рикIе гьамиша шадвал авай, гьа шадвални виридаз гуз гьазур, хъверни зарафат гзаф кIандай, ри­кIиз пара чими дишегьли я. Бахчада авай аялрин дидени, халани, кIеви дустни тир ам виридаз кIанда. Къужахда ацукьдайбур, теме­нар гудайбур, адал алкIидайбур, чпин сирер ачухдайбур… Виридаз адан патай ширин гафни тавази жагъида. И кардихъ яраб гьихьтин сирер аватIа? — хабар кьуна за адавай.

— Аялар малаикар хьиз я. Абуру чи — чIе­хи­бурун — рикIе вуч аватIа, гьасятда кьатIуз­ва. Зунни рикIяй гьамиша аял я (хъуьрезва ам). Тербиячидин пешеда лагьайтIа, кьилинди — аялрал рикI хьун. Маса сир ина авач,- куьрелди жаваб гана ада.

М.Бабаева 1965-йисуз Алидхуьрел хуьре ва районда чIехи гьуьрмет, авторитет авай къуллугъчидин хизанда дидедиз хьана. Гатфарин виридалайни гуьзел вацра дуьньядиз атанвайвиляй рушал рикIе гьамиша май, гатфар аваз яшамиш хьун патал Майина тIвар эцигна.  Мектебда кIелдай йисара ам активистка, классдин пионервожатый тир. Шад, хуррам рушаз аялриз тербия гун, абуруз са вуч ятIани чириз алахъун гзаф хуш тир. Бязи муаллимрини адан руьгь хкажзавай, адахъ и рекьяй бажарагъ авайди раижзавай. “Диплом гвай бязи муаллимривай вавай хьиз аялрихъ галаз кIвалахиз, абурухъ галаз рахадай чIал жагъуриз жезвач”, — лугьузвай абуру, рушан устадвал акурла.

8-класс акьалтIарайла, Майина Бабаевади тербиячи хьун ва и рекьяй пешекарвал къачун патал педучилищедиз фин кьетIна. Диде-буба лагьайтIа, и кардал рази тушир. Руша абур чIалал гъана.

“Хизанда вирида кьилин образование къачурла, вучиз училище хкязава? 10-класс акьалтIарайла, пединститутдиз ракъурда”, —  лугьузвай абуру. Амма зун жуван фикирдал кIевиз акъвазна. Гьа икI, зи рикIел хъсандиз алама, чи уьлкведа Олимпиада кьиле физвай 1980 — йисуз, зун Дербентдин педучилищедик, школадиз фидалди яшдин аялрин отделенидик экечIна, — суьгьбет давамарзава Майина Султангьамидовнади.

Инани ада хъсандиз кIелна. Курсунин ак­тивистка яз, и йисара ам (вич кьилин ролда къугъваз) гзаф махар сегьнеламишуналди, конкурсрани фестивалра манияр лугьуз, кIвенкIвечи чкаяр кьуналди тафаватлу хьана. Адаз хейлин пишкешар, чухсагъулдин ча­рарни гана.

1992-йисуз Майина Султангьамидовнади вичин диде-бубадин мурад кьилиз акъудна. Ам Даггоспедуниверситетдиз гьахьна, вичин пешедай кьилин образование къачуна. Аялрин психологиядин сирер дериндай чирна. Вири аялар сад хьтин къилихринбур, сад хьтин кьатIунар, зигьин, алакьунар авайбур жедач… Бязи аялар секинбур, бязибурни надинжбур хьиз. Им тIебии кар я. Амма гьар са аялдин гъавурда акьаз, адахъ галаз кIеви дуст жез алакьун виридаз ганвай пай туш. Майина Султангьамидовнади регьятдиз и кар кьилиз акъудда. Сир пешедал, аялрал рикI хьуна авайди мадни ачух жезва…

-Училище акьалтIарна, и бахчадиз хтай вахтунда (а чIавуз “Чубарук” тIвар алай) зун, чубарук хьиз — лувар кваз, еке гьевесдивди гьикI кIвалахдив эгечIнайтIа, къени за гьа саягъда зегьмет чIугвазва. За и пеше хкяна лагьана садрани гьайиф чIугурди туш. За гьа­миша виридаз меслятни гузва: гьар са касди вичин рикIиз кIани пеше хкягъун, а пешедай кIвалахун лазим я. РикIиз кIани кIва­лахал фин инсандин бахт тушни мегер! Зун гзаф шад ва рази я уьмуьрда жуван бахт жагъана лагьана. И йисара зи гъилик гзаф аялри тербия къачуна. Зун виридав жуван багърийрив хьиз эгечIзава. Виликрайни, гилани гьакI я. Заз абур жуван аялар хьиз кIанда. За гьиссзавайвал, абуруз — зунни. И кар заз абурун дидейрин ихтилатрини субутзава.

Сир туш, зегьмет чIугвазвай коллективдилайни уьмуьрда гзаф крар аслу жезвайди я. Заз чи коллектив — чи хизан — гзаф дуствилинди тирди къейд ийиз кIанзава. Чна арада гьуьрмет-хатур аваз кIвалах­зава, гьар садан уьмуьрда жезвай, лугьурвал, хийир-шийирдикни иштиракиз, сада-садаз жедай куьмекар гуз алахъзава. Чна коллективда сад-садалай рази яз кIвалахзава. Ма­сакIа виже къведач. Виликрай ина зегьмет чIугур ксарикай хейлинбуру, яшариз килигна, къе ина кIва­лах­за­мач­тIани, чна абурни рикIе­лай ра­къурзавач, абурун гуьгьуьл къачузва, — суьгьбетзава Майина Бремовади.

Дугъриданни, кьве йис тамам хьана, яслидиз  — ягъи чкадиз  — гъизвай аял шехьунни мумкин я. Амма аламатдин кар ам я хьи, Майина халадин суьгьуьрлу кап-гъил кьилелай элкъуьрайла, аял гьасятда секин жеда.

“Зини аялрин рикIяй-рикIиз рехъ ава же­ди” — лугьуда ихьтин дуьшуьшра ада. Эхь, дугъ­риданни, ава. Тежрибалу тербиячиди, аял­дин вилериз килигна, адаз вуч кIанзаватIа чирда.

Зун гуьруьшмиш хьайи вахтунда Майина Султангьамидовнади аялрихъ галаз урус чIалай тарс тухузвай. Абур, билбилар хьиз, урус чIалал рахазвай. (Амма идалайни зун маса кардал шад я —  зи хайи районда аялриз дидед чIални хъсандиз чир хьуниз артух фикир гузва). Группада ялрин кьадар, карантин себеб яз, тIимил тир.

— Алай вахтунда группада 10 аял ава (35 — дан чкадал чун исятда абур  тIимил кьабулуниз мажбур я). Чна чIехи группада авай аялрихъ галаз гьар юкъуз нисиналди математикадай, урус чIалай, чIал вилик тухунай, шикилар чIугунай, лепкадай ва икI мад тарсар тухузва. Анра аквадай пособийрикай гегьеншдаказ менфят къачузва.  Чи аялар гьар йисуз мектебдиз хъсан гьазурлухвал аваз физва.

Адет тирвал, аялрихъ галаз суварин йи­къа­риз, чи чIехи шаир СтIал Сулейманаз, хайи чIалаз, Дагъларин уьлкведиз, гъвечIи ватандиз — хайи хуьруьз… талукьарнавай мярекатар кьиле тухузва, — куьрелди суьгьбетзава гьар йикъан кIвалахдикай М.Бремо­вади.

Заз инал мадни са кар къейд ийиз кIан­зава: Майина Султангьамидовнади аялрин диде-бубайрихъ галазни кIвалах тухузва. Чна винидихъ къейд авурвал, аялар вири сад хьтин зигьин авайбур жедач. Аялриз пака мектебда четин тахьун патал диде-бубаяр, ахьтинбурухъ галаз кIвале гьикI кIвалахдатIа, гъавурда твазва. Гзаф женжел аялрин ди­де-бубайриз ахьтинбуруз тербия гунин сирер чирзава. Мад маса са жерге месэлаярни тежрибалу пешекарди вичин фикирдикай хкудзавач. Са гафуналди, ада кIвалени абурун къайгъударвалзава.

Майина Султангьамидовнадин гзаф ­йисарин гьакъисагъ зегьмет “РФ-дин умуми об­ра­зованидин гьуьрметлу работник” ла­гьай тIвар  гуналди  къейднава. Амма  виридалай­ни кьилин шабагь ада вичиз аялрин патай авай кIанивал, коллективдин — кIвалахдин ­ре­кьяй юлдашрин ва регьбердин, аялрин диде-бубайрин патай авай гьуьрмет  яз гьисабзава.

-Чи бахчада кIвалахзавай вири тербиячияр хъсан пешекарар я. За и кардал дамахзава. Абурун кIвалахдилай зун пара рази я. Абурухъ виридахъ школадиз фидалди яшдин аялрихъ галаз кIвалахунин жигьетдай герек тир образование ава. Майина Султангьамидовна лагьайтIа, рагъ хьтин ачух рикI авай дишегьли я. Вири аялрихъ, абурун диде-бубайрихъ галазни ада гьасятда рахадай чIал жагъурда. Адахъ коллективда еке гьуьрмет, авторитет ава. Сагърай вич!  — алава хъувуна аялрин бахчадин заведующий Раиса Надировна Аминовади.

Чна Майина Султангьамидовнадиз ва амай вири тербиячийризни пешекарвилин сувар рикIин сидкьидай мубаракзава. Чи балайрин — акьалтзавай несилдин — гележег экуьди хьун патал зегьмет чIугвазвай абурухъ къуй мягькем сагъламвал, хизанра хушбахтвал хьурай! Къуй куь балайрикай рикI гьамиша динж хьурай!

Рагнеда  Рамалданова