“Лезги газет” — гьар са кIвале — хизанда” — ватанпересвилин эверуналди башламишай 2018-йисан 1-пай патал газетар кхьинин кIва­лах акьалтIна. Гила месэла веревирддай, адан нетижаяр кьадай вахт я. Са девирда газет, журнал кхьиниз гьукуматдин политикадинни идеологиядин манадин лап важиблу месэладиз хьиз килигиз, адаз кьетIен дикъет гузвай. Чун гьар са кардикай хабардарзавай, халкьдин арада гьукуматдин сия­сат  раижзавай, дуьз тербия гузвай… Милли газетрини журнал­ри, алава яз, хайи чIал, культура, бубайрин хъсан адетар хуьнин парни кIула кьунва.

 

Советрин девирда обкомрини райкомри, лугьурвал, “добровольно-принудительный” тегьерда жемятдив кхьиз туналди, неинки са партийный газетрин, гьакI аялрин тербиядин “Орлёнок”, “Весёлые картинки”, “Мурзилка” журналрин, “Пионер”, “Комсомольская правда” газетрин тиражарни лазим дережада хуьз­вай. Гила гьукуматдин пара изда­нияр амач, гатун марфадилай кьулухъ къар­ни­къу­зар хьиз, хсусибурни коммерциядинбур артух хьанва, гьа амайбур кхьинин къайгъу, асул гьисабдай, редакцийри чпи чIугвазва. Гьуьрмет-хатурдай лагьайтIа жеда, районрин кьилери чкайрал къуллугъчийрив газе­тар кхьиз тазва. Газет, журнал кхьин-кхьин та­вун гьар са касдин хушунин кар я лагьана ацу­кьайтIа, гьайиф хьи, чи халкьдин къанажагъ ахьтинди я хьи, гьатта дидед чIалал акъатзавай газет-журнални лап тIимилбуру кхьида.

Гьавиляй газет-журнал кхьин им, парабу­ру фикирзавайвал, гуя инсанривай пул къакъудуналди редакция хуьнинди туш, еке метлеб авай лап важиблу месэла я. Инсанар­ гьар са кардикай дуьз хабардарзавай, дуьньядин гьаларин гъавурдик кутазвай, акьалтзавай несил хъсан чешнейралди тербияламишзавай, акси идеологиядин хура акъвазиз, дидед­ чIал ва хайи халкь хуьз куьмекзавай СМИ-дин такьатар хуьн чи буржи я. “Нагагь жуван чIал, тарих, культура — Ватан хуьз та­хьайтIа, чарадан Ватан хуьниз мажбур же­да” лугьур камаллу гьакъикъат ава. Амма па­­рабуру и месэлаяр, райондин ва я лезги халкьдин тIвар алай газет кхьихь лагьайла, аквазвайвал, кваз кьазвач. Белки, абуру месэладиз акьван дериндай фикир гузвач жеди, ятIани…

Веревирдзавай месэладикай пара яргъаз къакъат тийин, Ахцегь районда гьикьван кхьенватIа килигин чна чпиз кьетIен дикъет гайи “Лезги газет”, “ЦIийи дуьнья”  ва “Дагъус­тандин правда” газетар. 2018-йисан 1-паюна “Лезги газет” — 900 (шаз 1213 авай), “ЦIийи дуьнья” — 1600 (шаз 1450 авай), “Дагправда” — 84 (шаз 79 авай) кьадарда аваз кхьена. Пуд лагьайдакай, ам (6 вацра 1309 манат я), стIун рахадач. Райондин “ЦIийи дуьнья” газетдин тираж вичин 90 йисан юбилейдин йисуз чаз 2000-далай алудиз кIанз гьерекатар пара авунатIани, амма алакьнач.  “Лезги газет” 312 экземплярдин тIимил хьун гьич кутуг тавур кар хьана. Ахцегь райондин кьиле авай ксарин патай куьмек хьаначиртIа, якъин, гьа и нетижаярни арадал къведачир.

Пара идарайринни мектебрин коллективри подпискадик къуьн кутуналди, чпин къана­жагълувал къалурнава. Иллаки тарифуниз райадминистрациядин коллектив лайихлу я: “ЦIийи дуьнья” — 52, “Лезги газет” — 40 ва “Дагправда” — 14 экземпляр кхьенва. Газетар кхьизвайбурни, асул гьисабдай, гьа муаллимарни (“ЦI Д” — 601, “ЛГ” — 380, “ДП” — 41) духту­рар (“ЦIД” — 154, “ЛГ” — 96) я. Бес амай жемят?!­ Бязи хуь­рера, идарайрани карханайра ерли кхьенвач ва я лап са тIвар патал кхьенва. Ан­ра ди­­­дед чIалан, хайи халкьдин къадир авай ватанпересар, камаллу агъсакъалар, гьукуматдин къуллугърал алай руководителарни пешекарар, чкадин депутатар авачни? Хуьрерин поселенийрин кьилерин фикир анжах чпин гъвечIи коллективрин подпискадал алкIана. Хуьруьн сагьиб яз, жемятдикай гьич фикирнач. Гьич тахьайтIа хуьрерин почтальонрин кIвалахдик активвал кутунач….

Статуправленидин делилралди, районда 31500 агьали, 11400 кIвал-хизан, 400 — дав агакьна туьквенарни кьилдин карчияр (ИП), 6600-далай артух пенсионерар (абурукай тахминан 5000 кIвалахдик квачирбур я) ава. Виликрай “Лезги газет” кхьизвайбурун чIехи пай пенсионерар тир. Пенсияр гунин везифа почтовикрин гъиляй ахкъудайдалай кьулухъ пенсионерриз милли газет кхьихь лугьудай кас амач, пенсияр гудай махсус идаради абу­рал анжах “Пенсионер” газет илитIзава. Туьквенчийрикай рахайтIа, абуру газет, журнал ерли кIел хъийизвач жеди.

Подписка агъуз аватунин бязи маса себе­барни ава: и сеферда райондин почтампда анжах подпискадал машгъул тир жавабдар къуллугъчи хьанач; мажибар пулдин карточкайриз язава; подпискадин квитанцияр кассовый аппаратрай акъудуникди, адет хьанвайвал, аламаз кхьиз хъжезмач; са хизанда чпикай ихтилат физвай кьве газетни санал­ кхьенач ва икI мад. Фагьумлу касди лугьуда хьи, ибур вири багьнаяр я, ам гьахъни жеда. Вучиз лагьайтIа, кьилин ва виридалайни хаталу себеб, гьайиф хьи, чи ватандашрин къайгъусузвал, ватанпересвилин гьиссдин зайиф­вал я. ТIварар кьун кутугнавач, подпискадин береда чал “за газет кхьидач, герек вири малуматар мобильникдай жа­гъизва”, “кIелиз че­тин ам куьз я, а пулдихъ­ аял­диз са игрушка къачуртIа хъсан я”; “гьакI кхьидач, зи ихтияр я”… лугьузвайбурни гьалт­на. Ахьтинбуруз лу­гьудай гафар авач. Къайгъусуз, квелай хьайи­тIани разисуз ксарин кьадар артух жезвай четин шартIара, иллаки милли газетрин тираж мад агъуз аватунин къурхулувал ава. Чи умуд медени, къана­жагъ­лу, марифат­лу, ватанперес ксарик ква. Абуруз эверзава чна, неинки дидед чIалал акъатзавай газет-журнал кхьиниз, гьакI халкь паталди тир къени вири крара активний хьунизни.

Кьилди “Лезги газетдикай” рахайтIа, чи халкьдин руьгьдин гуьзгуь тир, дидед чIал хуьз, акьалтзавай несил ватанпересвилинни инсанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишиз, дуьньядин гьаларин дуьз гъавурда акьаз, чи садвални къанажагълувал мягькемариз куьмекзавай, милли сиясатдинни яша­йишдин, медениятдинни тарихдин, тербиядинни ахлакьдин важиблу месэлаяр къара­гъаруналди халкь тупламиш ва руьгьламишзавай ам гужуналдини тIалабуналди ваъ, инсанри чпин рикIин хушуналди кхьена кIан­да. И кар рикIивай аннамиш тавунмаз ча­вай халкьдин вилик акъвазнавай чIехи месэлаярни гьялиз жедач.

Эхирдай чаз республикадин “Лезги газет”, райондин “ЦIийи дуьнья” газетар кхьиз куьмекар гайи “Ахцегь район” муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримоваз, адан заместитель Алмас Шуаеваз, ЦРБ-дин кьилин духтур Мери Исмаиловадиз, РУО-дин начальник Алмас Гьажиеваз, Цуругърин хуьруьн школадин директор Эльбрус Гьаруноваз, Ахцегьрин 1,2 ва 3- нумрайрин мектебрин директорар тир Сафинат Мамаевадиз, Расул Эмироваз ва Пирали Фаражеваз, аялрин Яратмишунин кIвалин директор Тамила Аллагьвердиевадиз, КЦСОН-дин жавабдар къуллугъчи Гьажиагъа Зугьрабоваз, райондин библиотекадин директор Аделя Агъаевадиз ва подпискадин месэладик къуьн кутур пара масабуруз (гьелбетда, вирибурун тIварар кьадай мумкинвал авач) чна рикIин сидкьидай сагърай лугьузва!

Дашдемир Шерифалиев