Вич вуж ятIа чирай устад

Гъилевай йисуз милли лезги музыкадинни манидин устадрикай сад тир  Асеф  Мегьманан  (Абдуллаев  Асеф  Мегьмановичан)  90 йис  тамам хьанва. Вич чахъ галамачиз, и юбилей гьелелиг къейднавач. И кардиз тIугъвал лугьудай завалдини манийвал гайидал шак алач.

Амма вичел чан аламайтIа, ада, шаксуз, чи рикIел хкидай: “Квез шаирни, манидарни, композиторни, драматургни тир Асеф Мегьман чизмачни?” Чна и гафарал алава  хъийидай: “Шаирни, гьикаятчини, къаравиличини, суьгьбетчини, къалиянчини… Мегер вун тахьана, вуж жеда? Вун рикIелай гьикI алатдайди я?..”

И гафарик гьакъикъат ква: чи милли культурада (медениятда) ихьтин бажарагърин сагьибар акьван гзаф гьалтдач. И экуь дуьньядал ам 85 йисуз яшамиш хьана. (1930-2015-йисар). Лезги халкьдиз ада гьелелиг вичиз кутугай къимет гуз тахьанвай чIехи ирс тунва.

Сифтени-сифте ам композитор-манидар я. Адан тардикай чаз машгьур вишелай виниз манияр (гьаваяр) хкатнава. РикIел “Ди­де”, “Сифте муьгьуьббат”, “Марал”, “Муаллим”, “Ал Ярагъи”, “Мехъерин мани”, “Яр ата­нач”, “Къуншидин руш”, “Кун тавуна вуч­да­ рикIи”, “Студентрин мани”, “Эминан гьарай”, “Сеньо­рита” мад ва мад манийрин тIва­рар къвезва.

Абурукай гзафбурун чIаларин авторни ам вич — Асеф Мегьман я. Гьавиляй вичин бязи дустариз айгьамдалди лугьудай: “Шаирни композитор, зун тахьана, фим хьурай? Гьа кIва­лахни ваз чизвачтIа?..”

“Фим” нугъатдин “гьим” гаф я. Зарафатрал гьалтайла, ам еке къемедачи хьиз тир. Вичин хъуьтуьл айгьамралди ада ерли садрани такур касдизни вич чирдай, яни ри­кIелай  тефидай хьтин са къемеда ихтилат (келима) лу­гьудай: “Асефа гъил кьур кас тарихдиз фи­дайди я…” Маса чкадал тIавус рушавай яд тIа­лабдай: “Асефаз хъвадай яд гайи руш дуьньядал виридалайни бахтлуди я”…

Асеф Мегьманахъ галаз алакъалу гзаф къаравилияр чи машгьур духтур Азедин Мурадович Эсетова чи газетдин чинрални гъа­на, вичин ктабрани (абур и мукьвара чапдай акъатнава, мубаракрай автордизни, кIел­дайбурузни!) тунва. Сад инални кIелдай­буруз теклифиз кIанзава: Асеф Мегьманакай рикIел хкунрин ктаб гьазурзавай. Ярар-дустарин ши­килар, куьруь къейдер герекзавай. Абурукай сад Азедин Мурадович яз, Асефа зенг яда, бес ихьтин — ихьтин затIар зав агакьарна кIан­зава, тIалабда…

Азединани вичиз хас тегьерда, “Я Асеф стха, ваз вуч герек хьайитIани, ахьтин затI ава­чирлани, зенгни тавуна, вун чIугуна зи кIва­лиз къведайди тир эхир? Гила?” лагьана, хабар кьада.

— Вуна дуьз лугьузва, бубад хва. ГьакI тир. Гила, сад лагьайди, зун валай яшдиз ­чIе­хи я. Кьвед лагьайди, зун Асеф я, закай ктаб гьазурзава. Пуд лагьайди, са истикан чай  хъун патал зун бес инай аниз ви патав къведа­ни?

— ГьикI чай? Бес коньяк?..

— Гьа кар тушни зун ви патав ракъур тийизвайди! Коньяк хъвазмач…

Ингье квез Асеф Мегьманан инсанвилинни, дуствилинни, камаллувилинни, наси­гьатчивилинни рафтар…

Шаир Асеф Мегьманан къелемдикай “Дидедин рикI”, “ЯхцIур гатфар”, “Лепеяр”, “Дамахда за”, “Икрам”, “Виш гъезел”, “Зун галачиз”, “Къванцин сандух” ва маса ктабар хкатна. Ибурал и мукьвара чапдай акъатай гьика­ят­дин “Зуьрнечи” ктаб — повестни алава жезва.­

Асеф Мегьманан — шаирдин тIвар адан гъезелри иллаки сейли авунва. ГьикI хьи, алай аямдин лезги шииратда адан гъезелри (шаркь патан шииратдин классический жанр, философиядинни муьгьуьббатдин лирикадин кьве-кьве бейтер санал кIватIнавай  16 гьи­жадин ва 12 цIарцIин шиирар)  кьетIен чка кьунва.

Гъезелар чал чи классикрикай Етим Эминан, Рухун Алидин ирсина гьалтзава. ЦIийи аямдин шаиррикай хейлин гъезелар Шагь-Эмир Мурадова, Шихнесир Къафланова, За­бит Ризванова, масабуру яратмишна. Чи аям­да и жанрдиз Азиз Мирзебегов, Арбен Къар­даш, Майрудин Бабаханов хьтин устадри чпин яратмишунра чка гузва.

Драматург Асеф Мегьмана “Зи Седеф”, “Шуршурали”, “ЦIарубегни Харубег”, “Къванцин сандух” хьтин пьесаяр кхьена, Лезгийрин госмуздрамтеатрдин коллективди абур сегьнедани эцигна.

Вири инал гъанвай делилри чаз Асеф Мегьмана неинки са лезгийрин, гьакI вири Дагъустандин культурадик кутунвай пай гьихьтинди ятIа, рикIивай кьатIудай мумкинвал гузва.

Асеф Мегьманан яратмишунрин зегьмет адаз “РД-дин искусствойрин лайихлу деятель”, “Дагъустандин халкьдин артист” лагьай гьуьрметдин тIварар, маса шабагьар гуналди къейднава.

Амма и дережайрихъ адан рехъ регьятди хьайиди туш. Гьеле ам 7 йисаз акъатнавай гада тирла, бубадал “халкьдин душман” лагьай чIулав тагъма алкIурна, ам Азербайжандин а чIаван регьбер Багъирован гъилибанри фейи падни чирначир. (Алатай асирдин 30-йисар).

Амма Асефа а туькьуьлвилер вири вичик­ кужумна. Вич хайи КцIар райондин ЭчIе­хуь­ряй ам Дагъустандиз куьч хьана. Ина ам чун винидихъ раханвай дережайривни агакьна. И кардиз себеб хьайи дустар Асеф Мегьманахъ гзаф авай. Абурукай Дагъустандин халкь­дин шаир Шагь-Эмир Мурадов, “Коммунист” газетдин редактор хьайи Имамудин Апаев, писатель Буба Гьажикъулиев, шаир Алирза Саидов, композитор Сейфуллагь Керимов, Дагъустандин радиодин билбил Рагьимат Гьажиева, шаирар — Забит Ризванов ва Байрам Салимов, Лезги театрдин кьилин режиссер  хьайи Эседуллагь Наврузбегов, илимрин докторар ва кандидатар — Салигь Муслимов, Исламудин Гьуьсейнов, Агьмедуллагь Гуьлмегьамедов, Азедин Эсетов, художник Имамали Халилов, журналист, пи­сатель Казим Казимов ва гзаф маса тIва­рар чи рикIел къвезва. Лезги чилел Асефан  тIвар течир хуьр, уба бажагьат гьалтда…

Асеф Мегьманан кIвале адан уьмуьрдин юлдаш, математикадин устад муаллим  хьайи Сариханумахъ галаз  санал чIе­хи авур рухвайрин — Мегьмананни Усманан хизанар ама. Яни устаддин ирс, гел да­вам жезва. Зун инанмиш я, Асеф Мегьманан юбилей къейд тавуна тадач. ТIугъвал лугьудай завал алатда — мумкинвални арадал къведа­, гьикI хьи, ахьтин устаддин юбилей чи халкьдин культурадин милли сувар хьиз я…

Мердали  Жалилов