2017-йисни тарихдиз хъфена. Ада чаз шадвилерни, тIар­вилерни, агалкьунарни, къа­къатунарни хейлин багъишна. Санлай къачурла, чи халкь, об­щество, чи чIехи Ватан Рос­сия патал ам къулайди хьайиди садани инкардач.

“Лезги газетни” алатай йисуз, амай газетрив гекъигайла, пис дережада хьанач, адан гьар са нумра кIелза­вайбурув вичин вири метлебар ва тIямар гваз вахтунда агакьарзавай.

Гъилевай йис генани важиблуди я. Кьилин вакъиа 18-мартдиз кьиле фидай Россиядин Президентдин сечкияр я. Адакай чи вири СМИ-ра гьар юкъуз сечкичияр хабардарзава.

Чун, лезгияр, патал гьилевай йисан кьетIенвал ам чи лап нуфузлу хейлин векилрин юбилейрал ацалтунихъ галаз алакъалу я. Литературадин календарь чна сад  лагьай нумрада чапнавай.

Са шумуд гаф алатай йис рекье тур тегьердикай. Сифтени-сифте, ам чи литературадин классик, “бунтчи” шаир Кьуьчхуьр Саидан 250 йисан юбилейдихъ галаз ала­къалу тир. Гьавиляй а ва­къи­адиз жезмай кьван фикирни гана, газетда  адаз талукь лап герек ва гьакьван метлеблу материаларни чапна. КьетIен чка абурук писатель Гьаким Къурбанан “Гьай тахьай гьарай” романдай къачур чIукари кьуна. Халкьдив Саидан девирдикай, адан женгиникай ва залан кьисметдикай лап къиметлу делилар агакьна.

Кьвед лагьай важиблу вакъиа чи халкьдин нуфузлу хва, лезгийрикай ва дагъустанвийрикайни филологиядин илимрин сад лагьай доктор, чи халкьдиз гьакьван надир имарат-ядигар “Урус чIа­ланни лезги чIалан словарь” ва хейлин маса  ктабар багъишай Мегьамед Мегьамедович Гьажиеван 120 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу тир. И юбилейни чна герек тир дережада къейд авун патал йисан сифте кьиляй эхирдалди женг чIугуна, хейлин хъсан материаларни газетда чапна. Кьилин кар РАН-дин ДНЦ-да алимдин ирсиниз талукь махсус мярекат тешкилун хьана. И кардик еке пай чи чIалан илимдин къенин дестекрикай сад тир илимрин доктор, профессор Фаида Абубакаровна Гъаниевади кутуна. Адан метлеблу доклад чна юбилейдин кьилин макъала яз газетда чапнай.

Лап хъсан кар яз чна чи газетдин бинеяр арадал гъайи сад лагьай редактор Гьажибег Гьажибегован (115), общественно-политический деятель Нажмудин Самурскийдин (125),  ялавлу революционер Къазимегьамед Агъасиеван (135), бажарагълу шаирар тир Алирза Саидован, Лезги Няметан, Абдурагьман Межидован 85 йисан ва маса юбилеяр къейдна. ГьикI хьи, ихьтин векилрин ирс галачиз миллетдин руьгь, къанажагъ, гележегдин рехъ арадал къведач.

Алатай йисуз литературадин отделди хейлин цIийи тIварарни ачухна. Абурун жергеда, вич ватан­дивай хейлин яргъара аваз хьанатIани, хайи чIалаз ва эдебиятдиз вафалувал хуьзвай шаир, кIвар­чагъ­ви хва Шагь-Эмир Алимов, араб кхьинрал кIевелай ашукь ичинви Ариф Рустамов (ада Етим Эминан цIийи са шумуд  шиир дуьздал ахкъудна), гьикаятчи Мариф Къадимов, жегьил шаирар — Ульяна Ме­жидова, Омар Къазиханов ва масабур ава. И кар мадни давам жеда, цIийи тIва­рар дуьздал акъудиз, иллаки жегьил несилар хайи чIал чирунал, милли изданияр кIелунал, цIийи эсерар яратмишунал желб ийиз, абур руьгьламишиз, кIвалахда. Важиблу вакъиаяр лагьайтIа, чи вилик гзаф ква.

Эвелни-эвел, 2018-йис Етим Эминан йис яз малумарнава. И кардикай чи виликан нумрада писатель ва литературовед Къурбан Халикьович Акимован макъаладалди хабар ганва.

Етим Эмин чаз, Кьуьчхуьр Саид, Ярагъ Мегьа­мед, Алкьвадар Гьасан, Ахцегь Мирзе Али ва маса  арифдарар хьиз, багьа ва ала я. Етим Эмин чи руьгьдин лап зурба гъетерикай сад тирди гзаф алимри, арифдарри чпин кхьинра, рахунра, яратмишунра къейднава. Гьелбетда, чнани абурун ирсиникай гегьеншдиз менфят къачуда. Етим Эминан тIвар, ирс, хуьр чин тийир лезги аял лезги мектебда тахьун лазим я.

Чун патал Эмин чIалан хазинадин сагьиб, эдебиятдин яратмишунрин устадвилин жигьетдай гекъигун авачир жавагъиррин сагьиб я. Чи вири несилри гьелелиг Етим Эминан ирсинин дере­жадив агакьариз гьерекатзава. Им чна чи чIал, эдебият, меденият, чи фагьум-фикир, къанажагълувал, милливал — вири санлай чун хуьн лагьай чIал я!

Етим Эминахъ галаз сад хьиз, цIи чна зурба классик Ялцугъ Эминан 320 йисан, Ахцегь Мирзе Алидин 250 йисан, Ахцегь Гьажидин (лезгийрикай сад лагьай фяле шаир) 150 йисан, алай аямдин зурба устадар тир Ханбиче Хаметовадин, Азиз Алеман, Гьаким Къурбанан 80 йисан ва гзаф маса  юбилеярни къейдда. Абурун жергеда чпин яшарин гуьгъуьна “5” рекъем авай Дагъустандин Халкьдин шаир Хуьруьг Тагьир (125 йис), писатель ва публицист Зияудин Эфендиев (115 йис), Ватандин ЧIехи дяведа игитвилелди телеф хьайи шаир ва публицист, общественно-политический деятель Мемей Эфендиев (115 йис), Дагъустандин Халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадов (105 йис), чIалан заргар, лирик шаир Шихнесир Къафланов (95 йис) ва масабур ава. КIанзавайди и вири мярекатриз виликамаз гьазурвал акун ва гьар са хуьре, убада, районда абур кьиле тухун я.

Яратмишзавай ксар чахъ гзаф ава: яшлубурни, агьиларни, жегьиларни, аяларни… Къала­булух­ кутазвайди а кар я хьи, чIалан хазинадал ашукь яз кIвалахзавай, художественный такьатрин алемда гьахьиз алахъзавай жегьилар къвердавай тIи­мил жезва. Иллаки чи вузрани колледжра студентрин арада руьгьдиз верги ганвай, девирдиз ва кьисметриз,  инсанрин алакъайриз художникдин вилерай килигзавай ксар авайди аквазвач.

Им вуч лагьай чIал я? Чун инанмиш тирвал, инсандин жегьил вахт билбилринди я. Билбилар гатфарал, цуькверални экверал ашукь жедайвал, жегьиларни чеб-чпел, санлай уьмуьрдал ашукь жезвайди я. Жегьил чIавуз саки вирибуру чеб шикилчияр, ашукьар, манидарар, шаирар яз гьиссда. Чи студентар ашукьвилин, яни кIанивилин гьиссерикай магьрумбур я лагьайтIа, зал хъуьреда.

Ашукьвал гьеле аялвиле амайла инсандин рикIе куькIуьзвай гьисс я. Эгер дидед чIалан муаллимри тарсара (3-классдилай гатIунна) дидедикайни мектебдикай, хайи хуьруькайни хуьруьн булахдикай, тамукайни цуькверикай шиир, гьикая, мах, мискIалар кхьихь лагьана, тапшуругъ гайитIа, классда тек-туькдалай а кар алакь тавун мумкин я. И кар заз, жув муаллим яз, тайин я.

Аквар гьаларай, девирдин четинвилери, бязи татугайвилери, чIалавай, тарихдивай яргъа хьуни аяларни жегьилар лап багьа гьиссеривайни къа­къуд­зава. Гьейранвал квахьайла амукьдайди пашманвал ва я чIулав пехилвал я. Им бес чна, чIе­хи­буру, кьатIунун лазим тир тарс тушни?

Аквазва хьи, чи вилик несилар чIаланни литературадин, тарихдин такьатралди, уьмуьрдин хъсан чешнейралди тербияламишунин лап еке везифа ква. Им чи газетринни журналрин, радиодинни телевиденидин, театрдин вилик хьиз, гьар са библиотекадин, культурадин кIвалин, школадин, районринни хуьрерин сагьибрин, яратмишдайбурун тешкилатрин, илимдин идарайрин векилрин виликни крар гзаф ква лагьай чIал я. Чнани явашвалдач. Чи вири мумкинвилер кардик кутада.

Чна куь лап хъсан чарар, рикIел хкунар, шиирарни гьикаяяр, юмордин куьруь эсерар, мажараяр, камаллу келимаяр, шикилар датIана вилив хуьз­ва. Хъсанбурукай хъсанбуру газетдин чинра чкани­ кьада. Куь къелемар хци хьурай, играми дустар!..

Мердали Жалилов, литературадин отделдин редактор