Лезгистандин хуьрер. Абур гьар сад са гуьзел макан я, гьар садахъ девлетлу къадим тарих ава, анрай халкьдин  арада гьуьрмет, авторитет къазанмишнавай гзаф ксар акъатнава.

Ахцегь  райондин Луткунар. ДатIана ракъинин нурарик квай гуьнедин берекатлу чилер иллаки багълар кутаз, майишатдин амай хилерни виликди тухуз жедайбур я. 1954-йисуз ана авайди 116 кIвал тиртIа, гила абурун кьадар 200-далай алатнава. И хуьруьнвийрикай, гьуьрмет, авторитет­ къазанмишайбурукай яз, школадин директор хуьруьн Советдин председатель хьайи Ре­фи Абаскъулиеван, духтурар Агьмедагъа Уру­жеван, Гьемзебег Гьуьсейнован, устад-ме­ханик Загьир Исаеван, еке зегьметкеш Агьмед Атакишиеван, чубан, Октябрдин революциядин ордендин сагьиб Муслим Къадирован, ОТФ-дин заведующий хьайи Ра­гьим Рагьманован, МТФ-дин заведующийвиле кIвалахай Мирзебег Мустафаеван, ДАССР-дин Верховный Советдин депутат  хьайи Къизилгуьл Рамазановадин, майишатдин кьиле яргъал йисара хьайи Мегьамедагъа Султанован, адан агроном Максим Азизован ва гзаф масабурун тIварар кьазва.

Луткуна 1940-йисуз колхоз тешкилнай. 1966-йисалай ам совхоздиз элкъуьрна. Дяве жедалди майишатдин кьиле машгьур шаир Алимов Тагьир акъвазна. Ам инсанрин дарвиликай, дердийрикай хабар кьадай кас тир лугьуз, рикIел хкизва гзафбуру. Дяведин вахтунда колхоздин председатель Гьамидов Насруллагь тир. Ада жемятдиз фу гана.

Къенин чи суьгьбет Мегьамедагъа  Султановакай я. Ам 1928-йисан 6-январдиз­, хизанда 4 лагьай велед яз, дидедиз хьана. Диде-буба лежбер инсанар тир. Абуру чпин веледарни зегьметдал рикI алай, къени, михьи инсанар яз тербияламишна.

— Дяведин йисар четинбур тир, — рикIел хкиз­ва агъсакъалди. — ГъвечIи — чIехи виридан­ къуватар, чалишмишвилер душмандин винел гъалибвал къачунихъ элкъуьрнавай. ИкI, чнани нисиналди цанар цадай, мал-хеб хуьдай. Нисинилай кьулухъ мектебдиз фидай.

1945-йисуз ирид лагьай класс куьтягьай га­дади колхозда, 1948-1950-йисара хуьруьн из­­бачдин заведующийвиле кIвалахна. Дяведин йисара, жаван яз, колхозда гьакъисагъви­лелди зегьмет чIугунай Мегьамедагъа “За тру­­довую доблесть” медалдиз лайихлу хьана­­.­

1950-йисуз М.Султанов Буйнакскда багъманчивилин рекьяй агрономар гьазурдай кьве йисан школадиз гьахьна. 1-курс куьтягь тавунмаз, армиядин жергейриз тухвана. Анай хтайла, кIелунар давамар хъувуна. Чуьлдин бригададин  бригадирвиле кIвалахзавай жегьил 1954-йисуз колхоздин председателвиле хкяна. 1960-йисуз партиядин райкомди ам Совпартшколадиз рекье туна. Ам куьтягьна хтана, председателвиле кIвалахун давамар хъувуна. 1966-йисуз колхоз совхоздиз эл­къуьрна. Анин директорвилени 1979-йисалди М.Султанова кIвалахна. ГьикI кIвалахна­тIа, ихьтин делилри ачухдиз шагьидвалзава. Муь­жуьд (1960-1965-йисар) ва кIуьд (1965-1970-йисар) лагьай пятилеткайрин планар артухни алаз тамамарунай директор Мегьамедагъа Рамазанович Зегьметдин Яру Пайдахдин кьве ордендиз лайихлу хьана. Абурулай­ гъейри ам 8 медалдин сагьибни я. Ам кьиле авай совхозди 1966-79-йисара гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдах цIуд сеферда къачуна. М.Султанов кьиле авай девирда пе­карня, аялрин бахча, столовая, гьамам, гараж, емиш­рикай миже хкуддай линия, склад, муькъвер, клубрин, конторрин дараматар, хуьре маларин, Мугъанда лапагар патал фермаяр (чубанар патал кIвалерни галаз) эцигна. 150 гектарда цIийи багълар, уьзуьмлухар кутуна. Булахар туькIуьрна ва хейлин маса кIвалахарни кьилиз акъудна.

1971-йисуз Луткуниз ДАССР-дин Верховный  Советдин Председатель Роза Эльдарова атанай.  25 йисан къене къайда-низам чIурай са дуьшуьшни тахьанвай чешнелу хуьруьз ада гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдах ганай. “Куьн бахтлу инсанар я ихьтин директор авай…” — лагьаналдай а чIавуз  майишатдин, хуьруьн жемятдин агалкьунар  акур Р.Эльдаровади.

— Чи хуьруьн жемят, — суьгьбетзава Мегьамедагъа Рамазановича, — зегьметкеш, дуствилин сад тир коллектив я. Зун гьихьтин шабагьриз (наградаяр) лайихлу хьанва­тIани, абур гьа чи жемятдин зегьметдиз ганвай къимет я зи тIва­рунихъ янавай­. Баркалла виридаз. Райондин кьиле хъсан регьберар хьайила, чкайрални майишатрин кьиле авайбуру гьакъисагъвилелди кIвалах­да ва агалкьунарни жеда. Заз совхоздин директорвал авун теклифайди хъсан тешкилатчи, алакьунар авай регьбер, райкомдин 1-секретарь гьуьрметлу Абдулкъафар Исакьович Агьмедов тир. Адал къведалди­ 1-секретарвиле куь хуьруьнви Эседуллагь Межидович Мамедова кIвалахнай. Ам пара къени инсан, халис ком­мунист тир. Чи хуьруьз сифте атайла, ам эвелни-эвел кимел фенай. Анал алай вири агъсакъалриз гъилер яна, абурун юкьва ацукьна, виридан дерди-гьалдикай, авай месэлайрикай, четинвилерикай хабар кьунай, теклифрихъ, меслятрихъ мукьуфдивди яб акалнай. Гьа икI — гьар са хуьре. Хиве кьур крар кьилизни акъуддай. Э.Мамедовалай гуьгъуьниз райондин кьилиз А.Агьмедов атанай. Ихьтин са кар гьич рикIелай алатдач, — давамарзава М.Султано­ва. — Зун совхоздин директор хьана­ анжах пуд варз тир. Абдулкъафар Исакьови­ча райкомда совещание тухуда. Анал зазни­ гаф га­най. Заз я рахадай, я кIвалахдай ашкъи­ амач, лагьанай за. ГьикI хьи, и авай гьала­ра райондин, майишатрин экономика гьич хка­жиз жедач. А.Агьмедов заз пата-па­тахъ, чин­ чIурна хьиз, килигна ва вучиз лагьа­на ха­бар кьуна. За гъавурда туна хьи, бес гьар юкъуз хуьряй райцентрадиз, кузовда пуд челег аваз, бензин, кудайди къачуз, машин къвезва. Амма гьар сеферда пудан чкадал анжах са челегда авай бензин гузва. Ам шумуд машинда цада? ИкI гьикI кIвалахдайди я?..

А.Агьмедован чин ачух хъхьана. Мад са шумуд кас рахайла, ада нефтебазадин кьиле­ авайдаз эверна ва совещанидал адаз ахьтин­ кIеви туьгьметар авуна хьи, а касдай гьекьер авахьзавай… Гьа инлай зак лувар акатна­, кIва­лахиз жедайдахъ инанмиш хьана. Хтана хуьруьз, гъилер къакъажна. Идалай кьулухъ пуд че­легни, гьатта ара-бир кьудни ацIуриз хьанай. Элкъвена виринра ришветбазвили агъавалза­вайла, за я ганач, я жувани къачунач. Михьи­вал сифте чкадал эцигна. Вири жемятдин­ пай­ квайди садавни тарашиз тунач. Инсанар кIватI хьанвай чкайрал за лугьудай: зи кIва­лах­дин асул къайда ихьтинди я — жемятдин пай квайди завайни кIан жемир, заз квевайни затIни кIандач. Гьа икI яргъалди кIва­лахни авуна за.

Султанов Мегьамедагъа фадлай лап  хъсандиз чизвай, вичини совхоздин ди­ректорвиле ва майишатра маса къуллугъ­рал­ни кIвалахай Идаят Насирова къейдзава­:

— Мегьамедагъа Рамазанович тежрибалу регьбер тир. Вад йисарин планар ам кьиле­ авай майишатди гьамиша артухни алаз тама­мардай. Райондин руководителрикай лап хъсанди яз, ам Кьиблепатан Дагъустандин майишатрин кьилевайбурузни регьбервал гунин, идара авунин жигьетдай чешне тир…

1979-1988-йисара М.Султанова сов­хозда инженер-мелиораторвиле кIвалахна. 1988-йисуз пенсиядиз экъечIай камаллу агъсакъалди жегьил пешекаррин арада наси­гьат­чивилин, меслятчивилин кIвалах тухун давамарна. Эхиримжи йисара Махачкъалада­ яшамиш жезва. Ам халис майишатчи, зегьметдал, тIебиатдал гзаф рикI алай кас тирди мадни а карди къалурзава хьи, кIвалихъ галай чилин участокда ада гъвечIи теплица-лимонарий туькIуьрнава. Ана тарар хъсандиз еке хьанва. Вичи суьгьбетзавайвал, йиса са тарцел 400-500 лимон жезва. Лимонарий адахъ хуьрени ава.

Хизанда уьмуьрдин юлдаш Мегьредихъ (рагьмет хьуй вичиз)  галаз санал вад рушни са хва тербияламишнава. ЧIехи буба хтулри,  птулри (вири 56 кьван ава) ва са штулдини­ шадарзава.

Суьгьбетдин эхирдай за чIехи агъсакъалдивай алай девирдикай, инсанрикай, “Лезги газетдикай” вичин фикирар лугьун тIалабна.

— Вуч лугьун, бязи инсанри чпиз кIанивал тарашзава, — къейдзава Мегьамедагъа Рамазановича. — ТIимилни ваъ. Халкь паталди чалишмиш хьана кIанда. За туькIуьрай емишрикай миже хкуддай цехни тергнава. Ихьтин  кIвалахар заз такIан я. Ам амайтIа, жемятдиз­ къе кIвалах, фу жедай.. Зун иниз хтана вад лагьай йис я. Захъ чIехи руш  Гуьлдерей гелкъвезва. Ада заз ина вири шартIар яратмишнава. Къуй вирибурун хизанра гьа ихьтин­ веледар хьурай! Чи милли “Лезги газет” за да­тIа­на кхьизва, кIелзава. Хуьре авайла, зи кIва­чихъ кхьизвайди тир, ина, шегьерда, рушан тIварунихъ кхьенва. Газет тахьайла, зун гзаф дарих жеда. Ам за цIарба-цIар кIел­зава, гьар са нумрадай хейлин хабарар, камаллу ихтилатар ван жезва. Газет гьар са лезги хизандиз хтун, адан тираж 10-15 агъзур­ экземп­лярдив агакьарун лазим я. Им чи вири халкьдин кьилин винизвал жедай. Зи дуст Идаят Насировазни чухсагъул лугьуз кIанза­ва. Ам яр-дуст кьадай, хуьдай, абурун къадир­­­­ авай, гьар садан къуллугъда акъвазиз, куьмекиз гьазур активный юлдаш я. И зи юбилейдин мярекатрин тешкилатчини гьам я. Аллагьди хуьрай вич!

Камаллу агъсакъалар кIвалин, кимин, хуьруьн абур я лугьуда.  Гьуьрметлу Мегьамедагъа Рамазанович! Квез баркаллу юбилейни, ЦIийи йисни мубаракрай! Къуй Квез хтуларни, птуларни, штулни еке дережайрив  агакьна акурай!

Ш.Шихмурадов