Лезги хуьрер
1886-йисуз тухвай переписдин делилралди, ДаркIушрин хуьре 85 кIвал авай, 418 агьали (204 итим ва 214 дишегьли) яшамиш жезвай. Хуьр Кьасумхуьруьнни Кьурагь районрин сергьятдал, шегьре рекьивай са акьван яргъа тушиз, ала. Вилик девирра ам четиндиз физ жедай кьакьан чкадал — кукIушдал алайди тир. Хуьрел тIвар атунни гьа и кардихъ галаз алакъалу ийизва: “Дар кукIуш — ДаркIуш”. Анал чкIай харапIайрин гелер чи йикъарани чир жезма. Анлай хуьр са кьадар къулайвал авай чкадал мус куьч хьанатIа, малум туш.
Гьажи Асланханов хуьре сифтегьан школа эцигай кас яз гьисабзава. Ада хуьруьз къведай рехъни туькIуьрна, хуьруьнвийрикай сад лагьайди яз Меккадиз гьаждални фена.
ДаркIушар Бакуда академиквилин тIвар къачур, Каспий гьуьлуьн кIаняй нафт акъуддай проект туькIуьрай Агьмедхан Шабанован, Дагъустанда сад лагьайди яз химиядин илимрин докторвилин тIвар къачур Осман Шабанован, буругъар эгъуьнунин рекьяй СССР-дин вад рекорд эцигай Шамил Шагьвердиеван, Азербайжандин Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьайи летчик-ахтармишунардайди Сергей Муртузалиеван, Россиядин лайихлу ва Дагъустандин халкьдин артист Абдулкъадир Сайдумован, полковник, лектор-международник Эседин Эминован, архитектор, Россиядин искусствойрин лайихлу деятель Керим Керимован, Ленинан ордендин сагьиб Абдуселим Велибегован ва машгьур маса инсанрин хайи макан я.
Кьиблепатан Дагъустанда чилер зурзай 1966-йисуз ДаркIушрин хуьре 113 майишат авай, 784 кас яшамиш жезвай. Са йисалай хуьр арандиз, гилан ДаркIуш-Къазмаяр алай чкадал куьч хьана. Шадвал кутадай карни ава: эхиримжи йисара куьгьне хуьруьз инсанар куьч хъжезва, кIвалер эхцигзава.
Куьгьне хуьре яшамиш жезвай муаллим ва шаир Эйзудин Сайдумова чаз лагьайвал, ана 15 касди цIийиз кIвалер эхцигнава. “Кьасумхуьр-Кьурагь” шегьредилай аниз физвай рехъ, булахар къайдадиз хканва, хуьре эквер ава.
1967-йисуз арадиз атай ДаркIуш-Къазмаяр Дербент, Мегьарамдхуьруьн ва Сулейман-Стальский районрин мулкар сад-садак ккIизвай чкадал, Гуьлгери вацIун чапла пата, гьуьлуьн дережадилай 100 метрдин вине, гуьзел чкадал экIя хьанва. Гуьрчег и хуьруьнни Каспий гьуьлуьн арада 18 километрдин мензил ава, патавай “Кавказ” федеральный шегьре рехъ фенва.
1969-йисуз ДаркIуш-Къазмайрал Кьурагь райондин Шимихуьряй ва Хпуькьай 31 хизан (105 кас), Рутул райондин Вруш хуьряй 21 хизан (91 кас) куьч хьана. Санлай ДаркIуш-Къазмайрал 530-далай виниз майишатар хьана, 1825 кас яшамиш жезвай.
ЦIийи чкадал даркIушвияр асул гьисабдай уьзуьмчивилел машгъул я. Пуд йисан къене ина 900 гектарда уьзуьмлухар кутуна. Абуру гьар йисуз 4000 тонндилай виниз ципицIар кIватI хъийизва, абур чпин хсуси цехда гьялзава.
Алай вахтунда даркIушвийри ципицIар, салан майваяр, халияр гьасилзава. Ина хуьруьн майишатдин хиле инвестицийрин зурба проектарни уьмуьрдиз кечирмишзава. ИкI, хуьре тешкилнавай “Гуьлгери-вацI” ООО-дихъ 127 гектар уьзуьмлухар ава, ана кIвалах тешкилунин кIвенкIвечи къайдаяр кардик кутунва.
ДаркIуш-Къазмайрал юкьван школа, амбулатория, алакъадин отделение, культурадин кIвал, ДЮСШ-дин ва музыкальный школадин филиалар кардик ква.
Алай йисуз хуьре “Шегьердин къулай шартIар” проектдай аялрин майданни галай парк-сквер эцигна.
Шегьредилай хуьруьз къвезвай рекье ва хуьруьн кьилин куьчейра къир цанва.
Хазран Кьасумов
