Гьуьрметлу дустар! Июль чи календарда гатун юкь — виридалайни чими вахт, гьакьван яргъи йикъарни я. И карди чаз виридаз азад вахт чуьлда, багъдани сала, гьуьлелни вацIал, ял ягъиз, сагъламвал мягькемариз, акъуддай мумкинвал гузва. Гьелбетда, зегьмет галачиз ял ягъиз жедайди туш. Виридалайни хъсанди зегьмет чIугваз, ял ягъун я.
Гьа са вахтунда им, мектебар акьалтIарна, вузриз, колледжриз гьахьиз, имтигьанар гудай вахтни я. КIелун чи аялринни жаванрин кар алай везифа ва къайгъу я. Чирвилер галачир бахтлу гележег авайди туш.
Къуй куьн вири экуь, чIехи мурадрив агакьрай! Гатукай куь фикирар, шиирар, гьикаяяр, махар, шикилар чав агакьарайтIа, мадни вижевай кар жеда. Хайи чIалал кIелиз, кхьиз, фикириз жезвайди бахтлубурукай бахтлуди тирди рикIелай алудмир…
_____________________________________________________________________________________________________________________________
Гатун югъ
Чимизва, чимизва, чимизва!
Гуя чим чаз гьакьван кимизвай.
Йифизни ял кьазва нефесди.
Къиб ягъиз аквазва гьевесдиз…
Ракь чими, къван чими, яд чими.
Гьаят туш, ачух я чад чими!
Рангар нез рагъулри гьуьмедин,
Кутазва гьар са затI жермедик.
Фуруз гьахь — гьанани рекъизвач,
Юрфарин ифинар рекьизвач.
Хьран нев элкъвей хьиз векьерал,
Кьурана, вегьенва рекьерал.
Тарак вач — гьаникни дарих я,
КицIи мез вегьенва, къарих яз.
Кац тарак ксанва куьлягьдиз,
Авач жед вичелай ислягьди!
Рагъ цавун аршдава, хъфизвач.
Югъ рекьиз, ам гена ифизва.
КIандай хьи са цуру давугъа,
Я кул марф, гар галаз цаву гъай…
Гьевес гва анжах са цицIерив,
АцIурна сару ник сесерив…
“Гад — гьарай!” — виридаз аян я.
Гад вахчун генани девран я!
Гату зул гъида чаз диганвай,
Зегьметрив, девлетрив ацIанвай.
А чIавуз къекъведач серинрихъ,
Гьар са югъ жеда лап ширинди!
Берекат кIватI хъийиз чуьллерин,
Галатун амукьдач гъилерихъ…
16.06.2020-й.
Мерд Али
_____________________________________________________________________________________________________________________________
НуькIребала
Хьана-хьанач са нуькIребала. Вични хуьре, хуьруьн нуькIрен хизанда хайиди. Гзаф рахуниз килигна, адаз ВицIвицIчи тIвар ганвай.
Ам дакIардин кьилел, тахтадин кьулухъ къулайдиз туькIуьрнавай чими хъуьтуьл мука яшамиш жезвай.
Лув гуз вердиш хьанвачиртIани, ада мукьвал-мукьвал, лувар акъажиз, кьуд пата вил экъуьрзавай. Аллагьди ганвай дуьнья гьихьтинди ятIа, ана вичизни чка гудатIа, вич герек ятIа, чирзавай.
— Вуч-вуч? — хабар кьуна дидеди адавай. ВицIвицIа, мукай кьил акъудна, чилиз килигиз, рахунарзавай: — Чил бегьем чулав я, бегьем чулав! “ЧIулав” лугьуз жезвачир адан гьеле хъипиз амай кIуфувай.
И арада буба нуькI хтана, ВицIвицIан кIуфуз вичи хканвай чIулав пепе вегьена, ахпа дамахдив хабар кьуна:
— Чир жезмани зун?..
— Чир жезма, чир жезма! — жаваб гана диде нуькIре. — Акьван дамахармир!..
ВицIвицIа, пепе туькьуьниз, фикирна: “Чпи-чпиз дамахар тавуна, пепедин чкадал як алай са шар гъанайтIа, жедачир жал?..”
Пепе агалдарна, ВицIвицIа мад кьил хкажна, кьуд пата вил экъуьрзава.
— Эй ВицIих! Килиг, чилихъди аватда гьа!- тагькимарзава ам дидеди.
— Вуч-вуч? Чилихъди? — хабар кьазва ВицIвицIа.
— Эхь, чилихъди аватда, кьилихъди фида кацин сивиз! — гъавурда твазва бубадини.
…Йикъар алатзавай, амма лувар сакIани чIехи жезвачир. ВицIвицIа, гьамиша хьиз, вич ахтармишзавай.
Садра къайи гар къарагъна, дакIар гатаз эгечIна.
— Им вуч я, вуч? — хабар кьазва ВицIвицIа.
— ВицIих! Килиг, вун гару чилел вегьеда, кациз тIуьн жеда! — тагькимарзава дидеди.
ВицIвицIаз и гафар кIусни хуш хьанач. Ада хабар кьазва: — И тарар вучиз юзазвайди я? Кис хьурай, гарни акъваздайвал…
Диде вичин шараг тIебиатдин гьаларин гъавурда тваз алахъзава. Амма хьанач. ВицIвицIаз вири крар вичин жуьре чизвай.
Патавай кьил кьецIил, тандал са перем алай итим фена. Ада гъилер юзурзавай.
— Вагь! — гьарайна ВицIвицIа, — идан цIакулар вири каци чухвана! Амайбур са кIарабар я!
— ВицIих! — хъел атана дидедиз. — Ам инсан я. Инсанриз цIакулар, лувар жедайди туш.
— Вучиз? — рази жезвач ВицIвицI.
— Вучиз лагьайтIа, гьакI! Абуру кIвачералди гьерекатзава. Чир хьухь!
— Вучиз?
— Ахмакь! Эгер абурук лувар квайтIа, чун садни тадачир. Вири недай, ви бубади пепеяр кьазвай хьиз!
— Жеч! — гьарайна ВицIвицIа. — Жеч! Гьич чалахъ жедай кар туш. Лувар вирибурук хьун лазим я! Зун чехи хьайила, за чилел вирибуруз лув гуз чирда!..
Рахунрик, гьуьжетрик кваз, ВицIвицIчи мукан лап къерехдал акъатна, гару яна, гьанлай агъуз — чилел! Анални — къацу вилер экъиснавай цIару кац!
Диде нуькIре вичин шарагдин гуьгъуьниз кьилихъди вегьена.
ВицIвицIа чилел, бицIи кикерал акъвазна, гьарайзава: — Чир хьухь зун! Чир хьухь зун!..
И геренда диде нуькIре, бала са патахъ чукурна, вичи кацин вилик хкадарна, цIакулар цава туна, ажугъдалди акI гьарайна хьи, на лугьуда, исятда ада кIуф яна, кацин къацу вил акъудда!..
— Чукура! Чукура, ВицIик, фад! Лув це дакIардал! — гьарайзава диде нуькIре…
КичIе хьайи нуькIребалади са шумудра чилел хкадарна, лувар ачухна, мад хкадарна, дакIардин кIарасдал лув гана!
Адан гуьгъуьналлаз диде нуькIни хтана. Анжах адахъ тум галамачир… ЯтIани, шадвилелди вичин баладиз луваривди туьмериз, ачух кIуфув лугьузвай: — ВицIик! Чир хьанани гила ваз? Чир хьанани кацин чиркинвал?..
— Хьайи вуч ава, пагь!? — къал къачунва ВицIвицIа, — вири крар садлагьана чир жедач кьван…
Кац, чеб-чпел рази нуькIериз килигиз чилел аламай. Ара-ара къармахдихъ галкIана амай пичIи цIакулризни вил ягъиз…
— Мя-яуд хьурай ман! — лугьузвай ада. — Мя — яуд сеферда за куьн аххъайда?..
* * *
Галамачир тум фикирда кьун тавуртIа, нуькIерин кьилел атай и агьвалат саламатвилелди куьтягь хьана лугьуз, зани шадвална…
Максим Горький
Урус чIалай. Таржумачи — Мерд Али.
_____________________________________________________________________________________________________________________________
Бубадихъ галаз хтай бахт
Дяведик цIай кутунвай сифте вахтар тир. Гьар са хуьряй, кIваляй Ватандин гьарайдиз агъзурралди инсанар фенвай. Абурун жергедик кIвале жегьил свасни куьрпе аял тур зи чIехи бубани квай.
Еке ягъунар, гзаф кьиникьар хьана. Гьар юкъуз чи хуьруьзни “чIулав” чарар хквезвай…
Къати женгера чи игит рухвайри фашистрин чапхунчийриз рикIелай тефидай ягъунар кьазвай. Чи аскерри рейхстагдал Гъалибвилин пайдах хкажайди дуьньядиз чир хьана. И шад хабар чи хуьруьзни хтанай…
Гьайиф, дяведай элкъвена вири хтанач. Тахтайбурук зи чIехи бубани квай. Адакай са хабарни авачир. Бязибуру ам ама, бязибуру амач лугьузвай. И ванери кIвале адан сусан ийир-тийир квадарнавай. ЯтIани ада вичин сабур, намус хвена. Дагъвийрин адетралди яшамиш хьана, зегьмет чIугуна, аялдин аявална.
Йикъарикай са юкъуз, чубарук хьиз, зи чIехи буба, садазни хабарни авачиз, кIвализ хтана ахкъатна! ЧIехи дидедин шадвилихъ кьадар амукьнач. Адак лувар квайтIа, белки, гъетерал кьван лув гудай!..
ЧIехи буба хтунин гьуьрметдай межлис къурмишна. Вири хуьруь адаз гуьзайдун хьурай лагьана. Ада вичикай суьгьбетарна. Виридаз чир хьана хьи, чIехи бубадал залан хирер хьанвай, ам яргъалди госпиталра амукьна. Хуьруьз хтунин умуд амачир…
Амма… Ингье ам хтана! ЧIехи диде шад ва бахтлу тир!
Низ чидай, инсандик бахтуни икI хабарсуз лувар кутадайди… А бахт чIехи бубади хканвай.
Марият Абдуллаева, ЦIийи Фригъ.
(“Сифте камар” ктабдай. “Куьредин ярар”, 2019-йис)
_____________________________________________________________________________________________________________________________
ЦицIибдин сир
ЦицIибар галай вечре гьаятда чил чалзавай. И тегьерда ада гьаят кьацIурун заз хуш хьанач. Гьавиляй за верч цицIибарни галаз салаз акъудна.
Са цицIибдивай ракIарин кIаняй синехъди янавай тахтадилай элячIиз жезвачир. Аквадай гьаларай, ам виридалайни гъвечIиди тир.
Адан ванцел кьуьртIуь верч баладин патав хквез-хъфизвай. И кар акур за хъипи памбаг хьтин цицIиб, явашдиз къачуна, тахтадилай алудна.
Сифте ам акъваз хьана, заз килигна, ахпа жезмай кьван тади кваз дидедин патав катна…
Яраб, заз килигайла, цицIибди вичиз куьмек гунай заз сагърай лагьанайтIа? А кар къени заз сир яз ама…
Карина Гьажимегьамедова, ЦIийи Фригъ.
_____________________________________________________________________________________________________________________________
Хизан
Диде-буба тербиядин
Чешне я зи,
Акьул патал куьтягь тежер
Чешме я зи.
Ругуд аял хуьзва лазим
Къайдадаваз,
Фикир даим гележегдин
Файдадаваз.
Галат жедач буба, даим
Зегьметдава.
Аялар хуьз, дидени зи
Къиметдава.
Вердишнава, гьич чарадан
Шей кIан тежез.
Сивяй харчи гаф акъудай
Гьич ван тежез.
Къанун я чи
ЧIехи касдиз авун гьуьрмет.
Зайиф касдиз куьмек гана,
Къачун къимет…
Ихьтин къени хизанар чахъ
Гзаф ава.
Тербияни, адалайни
Инсаф авай…
Селимат Ашурагъаева,
ЦIийи Фригъ.
_____________________________________________________________________________________________________________________________
ЦIвелин тарни зун
— Йифди-югъди вилерилай
Куьз физва ви, лагь, стIалар?
Хъел кватIа, лагь, дуьньядикай,
Вучиз перишан я гьалар?
Вучиз на кьил агъузнава?
Вахъ дердер-гъамар авани?
Вири физва, кьил хкажна,
Вал залан тир пар алани?
— Зун, цIвелин тар, ишедачни,
Ярар-дустар тахьай чIавуз.
И дуьньядал зун хьиз кайид,
Цуьрцер хана, физвай агъуз.
Зи беденда кIватI хьанава
Къарасуйрин къайи ятар.
Са жергеда кьунава за,
Зун хьиз, шезвай цIвелин тарар.
Зи беденда къекъвезава
Йифди-югъди къати шагьвар.
Гьавиляй зунни шехьзава,
Дуьзмишариз векьер-кьалар…
Вадим Жамалдинов
