Чи ватандин гуьрчег пипIер
ДаркIушрин булах. ДаркIушвийри чпи адаз Хвар булах лугьуда. Кьасумхуьрелай Кьурагьиз фидай шегьре рекьин къерехдал, куьгьне ДаркIушрин хуьруьн мулкара ава ам, Кьиблепатан Дагъустандин чIехи пай инсанризни чида, тIебиатди ганвай гуьзел, гуьрчег чкайрикай санал ала. Пуд пад тамари кьунвай и булах алай къекъуьндал акъвазна, кьуд патаз килигайла, инсан гьейран хьана амукьда, адан руьгь чIехи гьиссерив ацIуда. ТIебиатдин гуьзелвили адан рикI микьнатIисди хьиз вичел чIугвада. Анин михьи гьавади ва гьамга хьтин булахдин цин дадуни бедендиз лезет гуда.
Рекьяй винелди ва агъуз физвай инсанриз ДаркIушрин булах ял акъадардай ва юргъунвал алуддай, гишин хьайила, суфраяр ахъайдай чкадиз элкъвенва…
И булахдиз вичин тарих ва адакай кхьенвай са кьадар риваятарни ава. Им гьакъикъатда хьайи кар яз, рикIел хкизва. XIX асирда и булахдин иеси даркIушви Саидагьмед буба лугьудай кас тир лугьуда. Булах алай чка, адан метлеблувал акур гьа вахтарин хандиз а булах маса къачуз кIан жеда. И кардикай хабар хьайи Саидагьмедан халадин гада, КIиридавай Умар бубади меслят къалурда: “Килиг, Саидагьмед, хандиз ви булах маса къачуз кIанзава. Вуна, ам атайла, лагь: “Хан, вун сагърай, и булах ваз гьакъидихъ ваъ, гьакI хьурай”.
Саидагьмедани гьа лагьайвал авуна. И гафарин ван хьайи ханди лагьаналдай: “Ваз гьа меслят къалурайдан мез атIуй, гьакъидихъ тахьайла, ам зи патаз акъатзавач…” Кар туькIуьн тавуна хъфеналдай хан.
Булахдай авахьзавай цин кьадар акьван гзаф туш: са кьве тIуб кьванди я. Амма адан метлеблувал гьакъикъатдани еке я. А патара адалай гъейри маларивай яд хъваз жедай булах авач. Брегьиман булах са чухурдин деринда ава. Анаг маларивай эвичIиз жедай чка туш. Гьаниз килигна и булахдихъ вири вахтара латарни акалнава. Нисини жедалди гьа патарин инсанарни, хеб-мални и булахдал хкведай.
Абуруз серин хьун патал инсанриз кьилди ва гьайванриз кьилди анал тарарни кутунвай. Абур гилани алама. Бязи вахтара ДаркIушрин хуьруьн рушар, чпин кварарни къачуна, яд гъиз кьве километр рекьиз гагь-гагь и булахдал фидай.
Рекьяй агъуз ва винелди физвай мехъеррин машинар инал акъвазардай ва демер кутадай. Гьа адет исятдани ама.
Гьелбетда, вахтар алатайла, вири хьиз, и булахни къайдадикай хкатзавай. Колхозрин девирда булах къайдада хуьн колхоздин хиве авай. А йисара ам Кичибегов Мегьтихан ва Сайдумов Демирбег лугьудай ксари ремонтдай. Гуьгъуьнлай, ДаркIушрин хуьр арандиз эвичIайла, са кьепIирвиди и булах рекьин винел патаз акъудна. Аникай хкатай яд рекье гьатиз акурла, рекьин къуллугъчийри ам мад кIаник патаз хкана.
Алатай асирдин 90-йисарин сифте кьилерай булах авай гьал акурла, анаг за жуван патай (Саидагьмед зи ата-буба жезва) ремонтна. Эхиримжи сеферда и булах колхоздин председатель хьайи Керимов Атлухана хъсан еридив ремонт хъувуна.
ДаркIушвийри чпин тIвар алай булах садрани рикIелай ракъурзавач. Гьар йисуз са шумуд сеферда абуру чпин багъри булахдал кьил чIугвазва, зирзибилрикай михьзава. Са шумуд йисан вилик школадин биологиядин муаллим Абусаидов Абусаида, 10 касдикай ибарат тир аялрин са дестени галаз, велосипедраллаз ДаркIуш — Къазмайрилай 50 км-дин мензилдиз атана, гьа и булах михьна хъфена.
Алай вахтунда булах алай чкадал вичин ери-бине Кьурагь райондин Хпежрин хуьряй тир РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Исакьов Сейфуллагьа кIаник 10 кас кьван акакьдай мягькем ракьун таж эцигна. Гила чIимел йикъарани инсанриз инал ацукьдай, ял ядай ва булахдикай лезет хкуддай мумкинвал хьанва. Аллагьди сувабар гурай ихьтин ксариз!
Ша, илиф ДаркIушрин булахдал! Адан цин дад аку, квез лезет хкуда!..
Севзихан Севзиханов,
пенсионер, муаллим
