ТIебиат­дихъ ала­матар пара ава. Анжах дикъетдивди килигун, гуьзчивал авун, гьихьтин ажайиб крар, вакъиаяр кьиле физватIа фагьумун я кIанзавайди. Бейтереф тежен, бязи вахтара жувни иштиракчи жен…

Эхиримжи йисара, малум тирвал, чи па­тара живер, марфар къвазмач. Хъуь­тIер­ни кваз алахьайбур, йисар кьиляй-кьилиз рагъ авайбур, кьурагьбур жезва. Ида тIебиатдиз, гьайванриз, тамариз — тарариз, пепе-шепIедиз, гьашаратриз екез таъсир тавуна, зиян тагана тазвач.

Чи кIвалин вилик, иесиди гьелелиг кIвал эциг тавуна, ачухдиз амай са участок кума. Марфар къвайитIа, ана яд кIватI жеда ва са гъвечIи хьтин вир арадал къведа. Шегьер гегьенш хьурдавай инсанри векъидаказ тIебиатдик хкуькьзава, яни ачух чуьлда яшамиш жезвай чан алай гьайванар, атIумариз-атIума­риз, яргъаззава, пучзава.

Элкъвена кьуд пад, уьленар кьуруриз, накьв, чиргъ вегьез, чил хкажиз,  кIва­лер эцигнавайвиляй фир-тефир сал хьанвай язух хъипери гьа чи вилик квай гъвечIи ви­рикай менфят къачузма — яни гьана сирнавдай  ва шараг элядай мумкинвал ама.

Вилик йисара а шартIар, са бубат еке хьайила, рекьелай элячIна, варарин кIа­ни­к кумай гуьтIуь арадай чи гьаятдиз майдин  сифте кьилерай ахмиш жедайди тир. ЦIи атаначир. Яд авач — вирни амач, гьавиляй хъиперин шарагарни пай­да хьанач, фикирна за. ЦIи майдин 5-10-йикъара, акъваз тийиз, йифиз-­юкъуз яргъалди гуьзлемишиз хьайи марфар эхирни къвана. Пагь, тIебиатдизни, абулейсандин мелгьем галукьайла, са регьят хьана. Руг кьена, кьур акъатнавай Тарки-Таудин тепейрал, ценерал акваз-акваз, къацу махпур акьалтна.  Инсанризни нефес къачуз регьят хьана.

Июндин сифте йикъар. Са экуьнахъ, сятдин 5-6-даз къарагъна, гьаятдиз эви­чIайтIа, ёъ, ана авайди масад я: хъиперин шарагри агъавалзава. Гьан, марф, кьеж тахьуникди хъиперин аладун — туьретмиш хьунухьни дуьм-дуьз са вацран гежел аватна, кьулухъ яна.

Заз хъипер салан, багъ-бустандин хъсан санитарар тирдакай ван хьанвай. Зи кIвалихъ галай са гъвечIи участокда са тIимил тарарни ава, ачухдиз амай чиле афни-помидорни битмишариз алахъзава зун. Амма гьар йисуз зиянкарри аман вугузвач: за кутада чилик штилар, са ни, куь ятIани атIуда, за кIвах­да лакариз жуьреба-жуьре  хъчарин тумар, зиянкарри неда, са затIни экъечIдач. Хъел къвез, анриз за пер хъияда, къекъведа, амма а зиянкарар жагъидач.

Гьан, куьн, эвер тавур мугьманар, атанва яни, фикирна за, — хъиперин жемятдихъ, махлукьатдихъ галаз дуст хьана, абурукай менфят къачуна кIанда!

— Эй, Къиб Къибович, — рахана зун садахъ галаз, — заз аквазвайвал, куьн иниз ахмиш  хьанвайбур анжах бицIекар­ни жегьил-жаванар я. Екебур варарин кIаникай гьакьзавай хьтинди туш. Фена, эвера кван куь са шумуд агъсакъалдиз. Ийидай са меслят, кутIундай икьрар ава. Абуруз рак-вар за ахъайда.

— Эй дуьньядин агъа Кьве кIвач квайди, — вилерилай накъвар авахьиз, шез-шез рахана Къиб Къибович, — ваз квекай хабар ава? Амач чахъ а вуна лугьузвай хьтин агъсакъалар!

— ГьикI? Вуч хьанва? — хабар кьуна за.

— Чун  гьа марфадин цикай дуьшуьшдай хьиз арадал атай, амай гьа гъвечIи вирени секиндиз тазвач.

— Ни, куь? — гьарай акъатна зай.

— Вилик йисара авайди тушир. ЦIи ина авай кицIерин кIеретIдик са залум ампа – душман акатнава. Ам амайбурулай екени я, къуватлуни. Ада, чи вириз гьахьна, кьулухъ кIвачерал хкаж жез, еке хъиперал гьу­жумиз, абур кьаз, незва. Севре балугъар кьадай жуьреда. Муькуь кицIер циз гьахьдач, къерехдилай гуьзетиз акъвазда. Чи агъсакъалрикай дуьнья акурбуру тестикьарзавайвал, а еке ампа чIурун вагьши кицI я лугьуда. Гьавиляй са 3-4 чIехи агъсакъал я чахъ амайди, са гьар-гьал къванерин, къамишрин кIаник далдаламиш хьанвай.

— Мад вучда? Эвера гьабуруз хьайи­тIани.

Са арадилай атана абур. Алучадин тарцин пунукай трибуна хьтинди туь­кIуьр­на, рахаз гатIумна зун.

— Жанаби агъсакъалар, гьуьрметлу хъиперин жемят! Заз куь гьалдикай хабар ава. Куь вир яваш-яваш кьуразва. Ша чун икьрар жен. Зиянкарри зун гзаф  инжиклу ийизва. Куьн хъсан санитарар я лагьана ван хьанва заз. За квез сала алакьдай хьтин шартIар тешкилда. Кьве чкадал за квез яд авай еке ведрояр чиле твада. Пер ядайла, пурпу ийидайла, хкатай шар-пепени за квез гьабурун патав вегьеда. Куь везифа лагьайтIа, сала йифиз-юкъуз санитарвал авун, зиянкарар тергун, тIуьн я.  Рази яни?

— Рази я, — рахана чIехи Къиб, агъса­къал. — Ваз минет я, чаз анжах цикай дарвал жедайвал ийимир. Амай кIвалахар чна кьилиз акъудда. Са тавакъу мад ава: чи вир авай участокда мад кIвалер эциг тийин, амай са тIимил уьленриз хьайи­тIани, инсан сухулмиш тежен.

— Ам зи компетIенцI туш, — жув са кьадар аграмотный кас хьиз къалурун ­патал сад-кьве урус гафни кутаз гатIум­на зун. — Ахьтин месэлайрин патахъай шегьердин мэрдихъ, чIехи гьуькуьметдин векилрихъ галаз рахана, меслятна кIанда.

— Чидач ман, — гиман гъана зи таниш Къиб Къибовича, — миллиардар тарашиз, тIебиатдиз тIуш гузвай макъамда анра чаз яб гудай къени, камаллу кас жа­гъи­датIа. Гьар йисуз кузвай кьван тамар! Алугарзавай кьван чIурар… Норильскда хьанвай мусибат вуч я бес! Азгъунвилин, къати нефсерин а кьил авач! Гьеле советрин девирда кардик кутунвай еке резервуарар ремонт  авуниз, дегишаруниз пул серф ийиз къимиш атанач. Низ чида тундрада гьикьван чи мирес-варисар,  балугъар, гьайванар, къушар  телеф хьанатIа, жедатIа!..

Са геренда вири, ясда гьатайбур хьиз,  кисна акъвазна, дерин фикиррик акатна.

— Вучда кьван, дустар, — кьатIна за а паш­манвилин легьзеяр, — анрив чун агакьдач. ЧIуру крарин, гьахъсузвилерин аксина вирида сес гужлудаказ,  таъсирдайвал хкажна кIанда, гьелбетда. Чкайрал лагьай­тIа, чавай жедай, алакьдай кIвалахар авун чи виридан буржи я. Ша чна чи икьрардал къулар чIугван.

Кьве терефдини икьрардал чпин къулар эцигна. Ингье кьвед лагьай варзни акъатзава, икьрар намуслудаказ кьилиз акъудзава: ведройра датIана яд ава, къутармиш хьанвай хъипери йифиз-юкъуз чпин везифаяр тамамарзава: сала юзадай са пепе-шепIе, цегв- гьашарат амач.  Афни-помидорарни, азар-уьзуьр квачиз, фарашзава, абур хъитрепIри, бембецIри, ламари (мокрица) ва маса зиянкарри атIузмач. Салан халис санитарар я хъипер.

Къуй дуьньяда, алемда вири барабардаказ, къайдадик (балансдик) кваз, саламатзаваз хьурай!

Ш.Шихмурадов