Советрин девирда цIуд ва адалай гзаф аялар хайи дишегьлийриз гьукуматдин махсус Указдалди “Игит диде” тIвар ва медаль гузвай. Зи рикIел аламайвал, 1960-1970-йисара Кьурагь районда къадалай виниз Игит дидеяр авай. ЧIехи хизан хьунилай гъейри, абурухъ аламатдин са кьетIенвал мадни авайди къейдна кIанда: вири хизанра аялриз дуьзгуьн тербия гузвай. Абур кIелунрани, низамлувиляйни, кIва­лахдани анжах хъсан чешне тир. Заз чизвай хизанра чIехи хьайи гадаяр, рушар кьилин образование къачунвай, пешедин, къуллугъдин жигьетдай кьакьан дережайрив агакьнавайбур я. Гьа ихьтинбурук Кьурагь райондин Урсунрин хуьряй тир Рамазановрин хизанни акатзава.

Урсунрин хуьр районда гъвечIи­бурукай сад я. Ам гьуьлуьн яхадивай 1600 метрдин кьакьанда ава улу-бубайрилай агакьай ихтилатрай, адаз са вахтара  Мисри ше­гьер лугьузвай. Чапхунчийри пуд сеферда харапIайриз элкъуьрайла, дагъвийри пудрани ам цIийи кьилелай арадал хкана. Хуьр элкъуьрна чIурари, яйлахри, кIвалери, булахри кьунва. Ина лап дегь девиррилай гьамам кардик квай.

Урсун гъвечIи хуьр ятIани, инай райондилай, республикадилай къецени машгьур инсанар акъатнава. Ворошиловахъ галаз санал Кавказда советрин власть патал женгер чIугур Рамазан Адамов, РД-дин МЧС-дин министрдин заместитель Жаруллагь Маллаев, РФ-дин лайихлу духтур, устад нейрорентгенелог Рзакь Рамазанов, Дагъустандин халкьдин артист Исамудин Агь­медов, Россиядин художникрин Союздин член Лира Рамазанова, РД-дин лайихлу муаллим Халид Адамов, РД-дин лайихлу агроном Саид Маллаев, Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, художник Мегьали  Къурбанов, РД-дин лайихлу экономист Мегьамед Мисриханов… Абурун арада кардин устад, эцигунрин инженер Рамазан Рамазановни ава. Игит диде Рамазанова Зуьгьредин хва. Ада ихтилатзава.

— Зал улу-бубадин тIвар Рамазан ала. Ам лежбер, устIар, хипе­хъан тир. Чи дагъларин шартIара ибур кьилин кеспияр я. ГъвечIи чIа­валай гьакI вердишарзава. Зи дах Назира­кайни гьакI лугьуз жеда. Адан аял, жаван вахтар Ватандин ЧIехи дяведин йисарал ацалтна. Хуьре амукьай яшлу итимрихъ ва дишегьлийрихъ галаз санал ада колхоздин ви­ри кIвалахар авуна. Цан ца­на, векь яна, кIелер, лапагар хвена, данайрив фена, фермаяр эцигиз куьмекна… Дахдикай хъсан ус­­тIар, лежберни хьана. Зуьгьре ди­дедихъ галаз чIехи хизанни арадал гъана. Дах рагьметдиз фенва, женнетдин нур алаз хьурай адан су­рал­. Пара къени, кар алакьдай, да­тIана зегьмет чIугур итим я. Колхозда, совхозда. Чун хуьн, чакай ха­лис инсанар хьун патал. Зуьгьре диде сагъ я. Чун, ая­лар, хтулар, пту­лар адан уьмуьр яргъи ийиз алахъзава.

— Рамазан Назирович, заз малум тирвал, 1966-йисуз Кьиблепатан Дагъустанда залзала хьайила, куь хуьруьн агьалиярни арандиз куьч хьанай. Куь чIехи хизандин векилар гьиниз акъатна?

— Гьахъ я, а вахтунда зун вад йи­­­са авай аял тир. Залзалади къурху кутур дагъвиярни бубайрин ерийрилай дуьзенриз куьч хьана. Хпежвияр, шимихуьруьнвияр, ашавияр, ахнигвияр, кьуьчхуьрвияр. ГьакI урсунвиярни. Чибур са шумуд чкадиз акъатна. Мегьарамдхуьруьн, Сулейман-Стальский, Дербент, Къизляр, Тарумовский районриз, Дербентдиз, Махачкъаладиз.

Лувар мягькем хьайи шарагар хьиз, Назиран веледарни гьарнихъ чкIана. Кьвед лагьай хва Абдуллагь хуьре амукьна. Ада “Шимихуьрский” совхозда зоотехниквиле кIва­лахна. Гила фермер я, Рзакь меркезда агьалийрин сагъламвилин къаравулда акъвазнава. Агроном Керим Краснодарский крайдин Лобинск станицада яшамиш жезва. Аким КьепIир-Къазмайрал фермер-карчи я. Набиди Мегьарамдхуьруьн райондин администрацияда зегьмет чIугвазва. Ифриз, Зарбаф вахар кIвалин кайванияр я. Уьмуьрдин чIулав гьакъикъатди, Камалдин стха фад рагьметдиз фини Рамазановрин тухум гъафиларна. Вуч лугьуз жеда кьван, уьмуьрда инсанрилай аслу тушир гзаф крарни ава. Абур вири тирвал кьабулна кIан­да.

Рамазан Рамазанов инженер-эцигунардайди я. Школада кIелдай йисара гьич фикирдизни татай пешедин иеси. Дагълара кIвачи чил кьур гадади гьуьлерикай, океанрикай, целай сирнавзавай гимийрикай хиялардай. Таяр-туьшерихъ галаз гимийрин жуьрейрикай, фидай уьлквейрикай ихтилатардай. Юкьван школа куьтягьай гада, са артух фагьум-фикирни тавуна, Бакудин мореходный училищедик экечIна. Урсунвидиз Каспий гьуьлни, гимиярни акуна. Абура аваз, сирнавни авуна. Жегьилдиз вич вири мурадрив агакьай хьиз хьанай.  Амма вилик ажайиб агьвалатрив ацIанвай уьмуьр кумай.

1977-йисуз училище акьалтIа­рай моряк Советрин Армиядиз тухвана. Ам Дальний Востокдин флотдиз акъатна.Ина Рамазанова кьве йисуз гьуьлуьн къерехар хуьзвай гимида пусковой  установкадин командир яз къуллугъна. Командованидин патай чухсагъулар, аскервилин значокар къазанмишна. Же­гьилдихъ военный рекьяй кIел хъийидай, мадни гьуьлерин флотда къуллугъдай фикир авай, амма диде-бубадин патав хтай ва абурун, гьакI стхайрин веревирдерихъ, теклифрихъ яб акалай Рамазана багърияр бейкеф  жедай кар авунач. Ам Новочеркассдиз фена ва Яру Пайдах авай политехнический институтдин промышленный ва гражданвилин эцигунрин (ПГС-дин)  факультетдик экечIна. Советрин Со­юздин флотдин виликан морякдиз цIийи уьмуьр, техникумдин, инженервилин эцигунрин сирер чирдай девир ачух хьана. Ам студентвилин везифайрив, деканатдин истемишунрив рикIивай, жавабдарвилелди эгечIна. Лезги студентдин та­рифлу ерийриз къимет гайи деканатдин ва институтдин чIехибуру Рамазановаз Новочеркассда кIва­лах­ни жагъурна, яни абуру чпин чешнелу, кар алакьдай студент “Миннефтгазстройдик” акатзавай “Южтрубопроводстрой” комплексдиз теклифна, Рамазанов эцигунринни монтаждин кIвалахар тамамарзавай участокдин мастервиле тайинарна. Им 1989-йис тир. Гьа ин­лай дагъвидин зегьметдин рекьер хайи макандивай яргъариз акъатна.­

— 1980-йисара нафтIадинни газдин промышленностди йигин еришралди камар къачузвай, — рикIел хкизва Р.Рамазанова. — НафтIадин­ни газдин министерстводик акатзавай къурулушри Дагъустандай, Азербайжандай яна РагъэкъечIдай  патан уьлквейриз, Украинадай, Белоруссиядай, РагъакIидай патаз нафтIадин, газдин зурба турбайрин линияр тухузвай. И важиблу кардал агъзурралди пешекарар, устIарар, фялеяр, инженервилинни техниквилин пешекарар машгъул жезвай. Чка-чкада цIийи поселокар, шегьерар арадал къвезвай. Анра яшайишдин кIвалер, производстводин объектар эцигзавайбурун бригадайрик зунни квай.

Инал са куьруь веревирд авуниз мажбур жезва. Жуван кеспи себеб яз патариз акъатайла, анра къуллугъдин гурарай виниз экъе­чIай, гьуьрметдиз, авторитетдиз ла­йихлу хьайи хейлин ватанэгьлийрихъ галаз таниш хьана. Яшар, пешеяр, къуллугъар, дережаяр жуьреба-жуьрбур тиртIани, виридахъ лезгидиз хас ериярни авай. Таб, гьилле квачиз, гьакъисагъвилелди кIвалахун, вилик жергеда хьун, чирвилер артухарун, викIегь­даказ тухун, четинвилерихъай кичIе тахьун, низамлу хьун, законрал амал авун, кIвалахдин юлдашрихъ галаз хуш рафтарвал авун. Ихьтин ерийри, алакьунри, лайихлувилери чи ватандашриз виликди фидай къацу эквни ачухзавай.  И гафар урсунвидизни талукь я.

Кьве йисни алатнач, пешекарвал хкаждай курсара чирвилер, вердишвилер хкажай Рамазанов  участокдин начальниквиле тайинарна. Акваз-акваз везифаярни, жавабдарвални артух хьана. Рамазанован эцигунардайбурун бригадир Чебоксары — Кеферпатан Кавказ “Вили сел” (“Голубой поток”) эцигунал желбна. Кьилин эцигунар Котельниково шегьерда кьиле физвай. Механизаторри, устIарри, сварщикри ва маса пешекарри газопроводдин линияр, станцияр ва герек маса имаратар вахтунда ишлемишиз вахкана.

Уьлкведа нафтIадин, газдин мяденар, хкудзавай продукт артухарзавай, амма нафт, газ гьялдай муракаб карханаяр бес кьадарда авачир. Ида къецепатан уьлквейриз нафт, газ ва абурукай хкудзавай продукция гзаф кьадарда маса гунизни кьецI гузвай.

1990-йисарин эхирра Ленинграддин областдин Кириши шегьерда нафт гьялдай чIехи кархана эцигун гъиле кьуна. Вучиз и шегьер хкяна лагьайтIа, ам сергьятдин патав гвай ва анай нафтIадин, газдин турбаяр РагъакIидай патан уьлквейриз тухун регьят, ужуз акъваззавай. Кьилин заказчикни “Сургутнефтегаз” ОАО компания тир.  Ада вири уьлкведай нафтIадин, газдин объектар эцигунин жигьетдай вердишвилер, тежриба авай пешекарар, устIарар, инженервилинни техниквилин къуллугъчияр жагъурна ва эцигунрал желбна. Абурун арада­ Рамазанова регьбервал гузвай участокдин коллективни авай. Гьа икI, ур­сунви Кириши шегьердиз акъат­на.­

— Чун — рикIел хкизва Р.Рамазанова, — Россияда ва СНГ-дин уьлквейрани нафтIадинни газдин карханаяр,  имаратар эцигзавай ва абур герек  вири жуьрейрин тадаракралди таъминарзавай “Глобалстрой — Инжиниринг” компаниядин къурулушдик акатна. Завод эцигзавай майдан акурла, зун тажуб ва гьейран хьанай. Завод лугьун тIимил тир. Ина са шумуд завод санал эциг­­завай. Нафт гьялдай имаратар, нафтIадикай жуьреба-жуьре шейэр хкуддай карханаяр, зурба це­хар…­ Лугьун хьи, икьван гагьда Рос­сияда нафт гьялдай ихьтин жуьредин кархана авайди тушир. Гьавиляй ам эцигунин гьалдал неинки талукь компанийри, гьакI Ленинграддин областдин, руководителри, уьлкведин гьукумдин кьилевайбуру гуьзчивалзавай. Гьавиляй кIвалахар йигин еришралди кьиле физвай.

2010-йисуз Р.Рамазанова Кириши шегьерда мад са завод эцигунин карда иштиракна. Алай вахтунда и шегьер «Сургутнефтегаз» ОАО компаниядин кьилин карханаяр авай шегьердиз элкъвенва. Нафт, газ гьялунихъ, РагъакIидай патан уьлквейриз рекье тунихъ галаз сад хьиз, заводра битум, мазут, газ, углеводородар, парафин, растворителар, дизелра, газотурбинайрин двигателра кудайди, реактивар… акъудзава.

Багърийрини, вичи вичизни “патара авур кьван эцигунар бес я”  лагьана, 2012-йисуз Р.Рамазанов ватандиз хтана. Са тIимил гагьда ада РД-дин эцигунрин ва ЖКХ-дин министерствода кIвалахна. Ахпа адаз, эцигунардай тежрибалу инженердиз, республикадин эцигунардай компанийри кIвалахрал теклифна. Исятда ам “Стандартстрой”  компа­ни­дин кьилин инженер” ва “Империалстрой” компаниядин генеральный директордин заместитель я. Кьве карханадини Каспийск шегьерда “Анжи-арена” районда яшайишдин кIвалер эцигзава. Ана цIийи шегьер арадал къвезва. Гьар са микрорайондихъ вичин школаяр, аялрин бахчаяр, скверар, яд кIватI­дай гьавизар, насосдин станцияр, спортдин,  къугъунардай майданар гала.

— Зун пара рази я, — лугьузва Ра­мазан Рамазанова, — ватандиз хтунал, жуванбур патал яшайишдин кIвалер эцигунал, инсанриз шад де­кьикьаяр багъишунал. ЦIийи кIва­лериз экъечIзавай гьар са хизандиз бахтлудаказ яшамиш жедай йикъар­ акурай.

Нариман  Ибрагьимов