(Эвел 23-30-нумрайра)

“Лезги газетдин” редакцияда кIвала­хиз, милли журналистикадик кьетIен пай кутур ксар садни кьвед туш. Вирибурукай гегьеншдиз рахаз хьунни мумкин туш. Амма, милли журналистикада хьиз, неинки са лезгийрин, гьакI вири Дагъустандин халкьарин культурадани, литературадани квахь тийидай гелер турбурукай кьилди рахун кутугнава.

* * *

Дагъустандин халкьдин шаир   Шагь-Эмир  Билалович  Мурадов  (1913-1996-йисар).

И тIвар чи литературада, культурада, журналистикада эбеди яз, чIехи гьарфаралди кхьенвайди яз, гьатнава, амукьни ийида! Докъузпара райондин кьакьан Къурушдал, ахпа Ахцегьа мектебра кIел­на, Махачкъалада  вуз акьалтIарна, физикадинни математикадин муаллимвилин пеше къачуна, са куьруь вахтунда Ах­цегь, Докъузпара районрин хуьрера му­аллимвал, школадин директорвал авурдалай кьулухъ 1944-йисалай инихъ ада вичин уьмуьр тамамвилелди милли газетдихъ, радиодихъ, “Дуствал”,  “Кард” ва “Дагъустандин дишегьли” журналрихъ галаз алакъалу авуна. И кардик, шаирди вичи рикIел хкиз хьайивал, а чIаван чIехи публицист ва  руководитель Аликберов Гьажи Апаевичан еке куьмек, алахъунар квай. ГъалатIни хьаначир…

Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьира хьиз, Шагь-Эмир Мурадова чи милли журналистикада ва литературада тамам са девир тешкилзава. Шагь-Эмир Билаловичан “школа” хьана ла­гьайтIани ягъалмиш жедач. Адан патав цIудралди чи шаиррини писателри, драматургри, иллаки журналистри чирвилер, тербия ва ирс къачуна. Чи рикIел ихьтин тIварар къвезва: Алирза Саидов, Байрам Салимов, Ибрагьим Гьуьсейнов, Мурадхан Шихвердиев, Межид Гьажиев, Шихнесир Къафланов, Жамидин, Асеф Мегьман, Кичибег Мусаев, Дагълар Абдуллаев, Шихзада Юсуфов, Къадир Рамазанов, Желил Мурадалиев, Якьуб Яралиев, Буба Гьажикъулиев, Абдулбари Магьмудов, Абдул Ражабов, Агьмед Агьмедов, Абдул Насруллаев, Касбуба Азизханов, Абдулрашид Рашидов, мад ва мад… Инал гъанвай тIварари чи фикирдин дуьзвал тестикьарзава.

Шагь-Эмир Билаловича вичин муаллимар яз чи классикар тир Етим Эминан, СтIал Сулейманан, Алибег Фатахован,  Хуьруьг Тагьиран, Гьажибег Гьажибегован, Зияудин Эфендиеван, Исмаил Вагьабован, Назир Агьмедован, Къияс Межидован, масабурун тIварар кьадай.

Лезги милли литературада ам лап серес, сеслу, гуьзел манийрин чIаларин ус­тад­ яз машгьур я. Расул Гьамзатова шаир­дикай “Лацу лиферикай мани ла­гьай­ди” га­фар тикрардай. Амма ада чи литературадиз ва журналистикадиз шиирралди кхьенвай очеркар, эпический поэмаяр, фи­лософиядин тах квай рубаияр, сонетар, гъезелар гъайидини рикIел хуьн кутугнава­.

Ада лезги чIалан тавхана дуьньядин халкьарин чIаларай Низамидин, Шекспиран, Пушкинан, Коста Хетагурован, ЦIада­са Гьамзатан,Расул Гьамзатован, гзаф ма­са ксарин эсерар таржума авуналди, къешенг гекъигунралди, гевгьерралди дев­лет­лу авуна. Лезги чIалан мумкинвилер гьи­кьван екебур ятIа субутна. И кар машгьур философ, литературовед, “Лезги ­га­зетдин” амадагрикай сад хьайи А.Гь. Агъаевани къейднава, Шагь-Эмир Мурадов чи шаиррин “кимин тамада” я лагьанва.

Инсан язни Шагь-Эмир Билалович гьа­кьван рикI михьи, масадакай хабар кьадай, адаз чандални чка гуз алахъдай  халисан ватандаш яз машгьур хьана. Адан кIвал, вичин рикI хьиз, виридаз ачух тир.

Яргъал йисара ял язавайтIани, ада гьамиша чи газетдин редакциядихъ галаз алакъа хвена. Чи вири мярекатра ада активвилелди иштиракна. Чи вири агалкьунар ада вичин агалкьунар яз гьисабдай. 1996-йисан гатфариз шаир, публицист, хъсан дуст, чIехи инсан чи арадай акъатна.

Адан барельеф ам яшамиш хьайи кIва­лерин цлал (Ленинан куьчеда) алама. Куьгьне Къурушдал шаирдиз адан хуьруьнвийри гуьрчег памятник  хкажнава. Виридалайни чIехи памятник ам чи халкьдин рикIе эбеди яз амукьун я…

* * *

Алирза  Узаирович  Саидов  (1932-1978-йисар).

Лезги милли журналистикадин ва шииратдин реформаторрикайни сад, вичин уьмуьр (гьайиф, ам акьван яргъалди яшамиш хьанач) чи хайи чIалан алемдиз бахш авур, литературадиз ва культурадиз вафалувилелди къуллугъай шаир ва гражданин, гьакьван устад тербиячи ва тешкилатчи хьайи А.У.Саидов чи  литературадин, журналистикадин, халкьдин философиядин тарихда гьатнава.

(Килиг: “ЛГ”-дин 2000-йисан махсус ктабдин 52-чин).

Литературадин критик Агьед Гьажимурадович Агъаева къейд авурвал, Алир­­за Саидов хьтин шаир, Москвада Лит­институт акьалтIарна, хтуникди чи вири литература­дик цIийи руьгь, лувар, гьерекат, цIийи къи­лих акатна. Кьуру тарифринни гьараюнрин чкадал гьакъикъи уьмуьр, инсандин­ руьгьда кьиле физвай еке къалабулух­ ва къе­къуьнар къалурзавай жанлу литера­ту­ра ва гьахьтин публицистикани арадал атана.

Дагъустандин халкьдин шаир Ш.-Э.Мурадова Алирзадин гьакъиндай лагьанва: “Дагъустандин поэзиядин цава нур гуз башламишнавай цIийи гъетрел за, шад хьана, дамах авунай…”

Алирза Саидова чи газетда гьеле 1949-йисалай кIвалахна. Инай ам, еке бажарагъ авай жегьил, Москвадиз, Литинститутдиз рекье туна. Анай ам  яру диплом ва гьахьтин къизилдихъ къачуз тежедай  хьтин чирвилер гваз хтана.

Алирза Саидова газетда ва адалай къе­цени (журналда, писателрин Союзда) жегьил авторрихъ галаз кьиле тухвай тешкиллувилинни тербиядин кIвалахди­кай чун идалай виликни са кьадар раханва. Амма адан лайихлувилер, чи журналистикада тур гелер гзаф я. Алирза Саидован­ къелемдин таъсирдик чи милли газетда кри­­­тикадинни сатирадин,  юмордин хилер, крариз, гьалариз дериндай анализ ганвай философиядин публицистика хейлин вилик фена. “Тумпуз гвай Муртуз…”, “Къара­ткен”, “Хци къелем”, “Хважамжам” ва ма­са­ чинар А.Саи­дован къелемдик арадал атай­бур яз, тарихда гьатнава. Маса халкьарин литератураярни пропаганда авуна­.

Ада гьеле “ЦIийи дуьнья” газетда Гьажибег Гьажибегова, Алибег Фатахова, гуьгъуьнлай Исмаил Вагьабова, Назир Агь­ме­дова ва Зияудин Эфендиева башламишай ва виликди тухвай адетар цIийи шар­тIара давамарна. Газетдин патав лап еке десте бажарагълу жегьилар тупламишна. Абурук гуьгъуьнлай тIвар-ван авай шаирар, писателар, публицистар, алимар хьайи Къурбан Акимов, Гьажи Га­шаров, Рагьим Кельбеханов, Азиз Алем, Дагълар Абдуллаев, Ханбиче Хаметова, Расим Гьа­жи, Ильман Алипулатов, Паки­зат Фатуллаева, Тажидин Агьмедханов, Абдулафис Исмаилов, Агъалар Исмаилов, Сажи­дин, Абдуселим Ис­маилов, Азиз Мирзебе­гов, Ризван Ризванов, Абдулфетягь, Ме­гьа­мед Ведихов, Нариман Ибрагьимов, Ар­бен Къардаш,  Нариман Абдулмуталибов, Агъаверди Рашидов, Ма­мед Яралиев, Гьемзет Гьамзатов, Алю­сет Азизханов, Нажмудин Ших­на­би­ев, Казим Казимов, Шамсудин Тагьиров, Мегьамед Садикь, На­зир Мирзоев, Алуван Шагьэмирова, Максим Алимов, Мердали Жалилов, Ид­рис­ Оружев, Омар Гьуьсейнов, Зульфи­къар, Абдул Аш­у­ра­гъаев, Заидин Гьасанов, Агъариза Саидов, Абдулрашид Раши­дов хьтин ва маса авторар ква. ТIварар кьунвай ксарин яратмишунри чи милли ли­­тературада,  чIалан илимда, публицистикада цIийи вахт (девир), цIийи дережаяр тешкилзава. За кьа­тIузвайвал, им чи ли­тературада ва публицистикада Алирза Саидова арадал гъанвай “мектеб” я. Адан метлеб лагьана куьтягь жедач. ТIварар кьунвай гзафбурукай гуьгъуьнлай гьам чи газетда, гьам журналра, радиода милли журналистикадин ва литературадин асул пар чпин хиве кьаз алакьай журналистар, редакторар хьана. Къени чи газетдин редакцияда кIвалахзавай Д.Бейбалаевани, М.Жалиловани, Н.Ибрагьимовани, “Самур” журнал кьиле тухузвай Абдуселим Исмаиловани, Зульфикъарани, Даггиздин редактор Арбен Къардашани, “Кард” журналдин сагьиб, Дагъустандин халкьдин ша­ир Ханбиче Хаметовадини милли чIа­лаз, литературадиз, публицистикадиз вафалувилин ирс Алирза Саидов хьтин устаддивай къачурдал шак алач.

(КьатI ама)

Мердали  Жалилов