“Тарих асиррин шагьид, гьакъи­къатдин чирагъ, зегьметдин руьгь, уьмуьрдин насигьатчи я”.

Цицерон

Несилрилай несилралди, асиррилай асирралди инсаниятдин рикIелай гьич са вахтундани дуьньядал агъавал ийиз кIан хьайи немсерин фашистрин рекьел чIуриз тежедай сенгер хьиз  акъвазай, Советрин халкьдин ва адан яракьлу къуватрин игитвилин гьунарар садрани алатдач.

Абуру душмандиз акси яз женгера асул заланвал чпел къачуна чапхунчийрикай Ватан хвена, душман барбатI авуна. Им тарихда садрани рикIелай алат тийидай ва­къиа я.

Къенин несилрин рикIел чпин бубайрин, имийрин, халуйрин, мукьва-кьилийрин къаматар, абуру женгерани зегьметда къалурай кьегьалвилер  хквезва.

Ватандин ЧIехи дяве башламишай сифте йикъарилай эхирдалди немсерин чапхунчийрихъ галаз къати дявейра иштирак авур, Ватан хвейи, дяведай хтай йикъалай башламишна жавабдар къуллугърал хьайи, акьалтзавай несилриз тербия гайи, насигьатчи ва адалатлу хизандин кьил хьайи зи рагьметлу ими Алиметов Гьажимегьамед Алиметович къе чаз рикIел хкиз кIанзава.

АгъастIалви тир Алиметов Алиметан кесиб лежбер хизанда Маяхалум дидедиз ругуд хва хьана, абурукай кьве хва Абдулкьасим (кьетIен зигьин авай, шиирар туькIуь­рдай) чагъинда аваз ва Халид цIаярикди кечмиш хьана, кьуд хва амукьна: Саид, Гьажимегьамед, Арасхан, Абдурагьман. Чпиз виридаз рагьмет хьуй!

ЧIехи хва — зи рагьметлу буба Алиметов Саид Алиметович тир. Аялар лап гъвечIи­замаз буба кечмиш хьана. Итим фад кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз четинвилериз, магьрумвилериз таб гана, аялриз дидеди дуьз тербия гуз, абурук намус, зегьмет, инсанриз гьуьрмет ийиз кIан хьунин гьиссер кутаз алахъна, чIехиди-гъвечIиди чиз вердишарна.  Нетижада вирибурукай неинки хуьруь, гьакI райондини дамахдай чешнелу итимар   хьана. Аялрин куьмекдалди цIам-кIарас гъиз, векь-кьал ягъиз, йигарар гатаз, къуьлуьн кьилер кIватIиз, колхоздин складдиз вахкуз, нехирдин гуьгъуьниз физ, саки чпелай алакьдай вири куьмекар гуз, етим аялар хвена. Хуьруьнбуру, мукьва-кьилийри лугьудайвал, Маяхалум диде гзаф къени, регьимлу, мергьяматлу, сабурлу, са кьас фуни текдиз нен тийидай, зирек, кар алакьдай, гафунин устад тир.

Дугъриданни, дяведин йисарин дидейриз акур кьван азиятар, абурун агьузар, вилерин накъвар са куьналдини алцумиз жедач.

Имиди Агъа СтIалдал школада, Кьасумхуьрел интернатда, Махачкъалада пед­рабфакда кIелна. 1938-йисуз пединститутдин гьазурлухвилин курс куьтягьайла ада хайи хуьре ва Кьасумхуьрел муаллимвал авуна.

1939-йисуз гьеле фашизмдикай хабар авачир.  Белофиннрихъ галаз дяве башламиш хьайила, Гьажимегьамед ими Советрин Армиядин жергейриз къуллугъ ийиз фена. Вичин  ихтилатрай, адахъ галаз хуьряй мад цIуд жегьил рекье гьатнай. Сифте Краснодарда 74-Краснотаманский дивизиядин 78-стрелковый полкуна, ахпа Одессадин военный округда чирвилер къачур чи аскеррин вилик Румыниядивай Бессарабия вахчунин везифа эцигнавай. Пачагьдин девирда а мулкар Россиядик акатзавай. 1918-1919-йисара чи уьлкве авай зайиф гьалдикай менфят къачуна, Румынияди ам кьунай. ЧIехи ягъунар кьиле тефена Бессарабия са аксивални тавуна вахканай.

1941-йисуз ими Румыниядин сергьятдал алайла газетриз, Гитлер дяведиз гьазур жезва лугьуз малуматар акъатнай, са тIимил вахтарилай садлагьана Одессадал, Киевдал, Брестдал немсерин самолётри бомбаяр гадарна. Чеб а вахтунда гатун лагерра авай, дяведиз гьазур тушир лугьуз суьгьбетдай чаз имиди.

Гьа икI, дяве башламиш хьайила Румыниядихъ галаз авай сергьятра сифте женгера иштиракна ада, ахпа чи кьушунри кьулухъ чIугваз башламишна, Одессадиз кьван хтана. Гьажимегьамед ими пияда кьушунрин училищедиз гьахьна, анай ам Уралдиз акъуд­на. Курс вахтундилай вилик куьтягьна офицервилин чинда авай ам, 1941-йисан декабрдиз Оренбургдин (а чIаван Чкаловский областдин) Бузулук шегьердин цIийиз тешкилнавай советрин резервный армиядин 200-дивизиядин 648-полкуна военный училище куьтягьай лейтенант автоматчикрин взводдин командирвиле тайинарна.

Фронтдиз рекье твадалди амай тIимил вахтара жегьил лейтенантди вичиз табий тир аскерриз душмандихъ галаз дяве ийидай ва яракьар ишлемишдай къайдаяр дурумлувилелди чирна. Са тIимил вахтарилай абуру къуллугъзавай воинский соединенийри кефердинни рагъакIидай патан фронтда гзаф женгера иштиракна. Са шумудра хирер хьана, госпиталра къаткана, са бубат хьайила 1942-йисуз Старый Руссадин райондиз рекье туна. Имидин ихтилатрай, а бере чи армия патал лап четинди тир. Фашистрин чапхунчийри, телефвилериз килиг тавуна, виликди гьужумар давамарзавай. Гьаниз килигна, далу патай и фронтдиз атай чи воинский частар тади гьалда дяведин гьерекатрик эке­чIуниз мажбур хьанай.

Фронтдиз агакьзамаз Гьажимегьамед ими вичин подразделенидин кьиле акъвазна душмандин кьушунриз кIеви ягъунар кьунай, адал мад залан хер хьанай, Иваново ше­гьер­дин госпиталда къатканай. Къати дя­вейра са шумуд сеферда ам ажалдиз вичин вилералди, лап мукьувай килигна, четин шартIара дяведин гьерекатар кьиле тухвана, душмандин гзаф аскерар ва  техника телефна.

Сагъ хъхьайла мад фронтдиз хъфена, Прибалтийский кьвед лагьай фронтда резервдин частариз акъатна. Ина тежрибалу  офицерди гьазурвилин батальонда аскерриз чирвилер, женгинин вердишвилер гана.

Ам санал акъвазнач, нубатдин гьужумдиз фидайла ада “Телеф хьайитIа, тIалабда вич коммунист яз гьисабун” гафар кхьенвай арза тунай. Гуьгъуьнлай гьа арзадин бинедаллаз женгчи офицер партиядин жергейриз кьабулнай.

1944-йисуз военный комиссияди са шумудра хирер хьанвай кьвед лагьай группадин инвалид автоматчикрин ротадин командир, старший лейтенант тир ам фронтдай кIва­лиз рекье хтуна, офицеррин запасдин полкуниз акъудна.

Дяведин  цIаяра  галукьай  минадин  кIу­сари  жигерра рекьидалдини чпикай  хабар гудай инвалид хьанатIани, ам руьгьдай аватнач.

1944-йисан августдин вацра Кьасумхуьруьн райвоенкоматда кIвалахал акъвазна, гуьгъуьнлай партиядин райкомдин  инструкторвиле тайинарна.

1947-йисуз партиядин Кьурагь райкомда кадрийрин рекьяй секретарь, кьве йисуз партийный школада чирвилер хкажайдалай кьулухъ, партиядин Хив райкомдин пуд лагьай секретарь, 1952-йисалай цIуд йисан муддатда КПСС-дин Агъул райкомдин сад лагьай секретарь хьана, ахпа Дагъустандин обкомдин инструкторвиле, Кьасумхуьруьн, Дербентдин лесхозрин, районрин уртах инкубаторный станциядин, газовый участокдин директорвиле кIвалахна.

1982-йисалай ими персональный пенсионер тир. Эхиримжи йисара Гьажимегьамед Алиметовича райондин дяведин ва  зегьметдин ветеранрин Советдин председателвиле кIвалахна.

Ада вичин хиве авай везифаяр гьи къуллугъдал хьайитIани гьакъисагъвилелди кьилиз акъуддай, законри истемишза­вай­вал, меркездай гаф текъведайвал тама­мардай.

Маса районрив гекъигайла, иллаки ­Агъул район гзаф кьулухъ галайбурукай сад тир, — рикIел хкидай ада, кадрияр жагъурун, эко­номика, культура хкажун, школаяр, клубар, медпунктар эцигун, хуьрериз ятар гъун, рекьер-муькъвер туькIуьрун регьят крарикай тушир, ятIани имиди дагъларин шартIара ихьтин хейлин кIвалахар гъиле кьуна, ахвар тавур йифер, кьарай атIай йикъар гзаф жедай, кIвачи-кIвачи ва балкIандал алаз фидай вири хуьрериз. Ажайиб кьисметар тушни?!

Адаз гзаф гьуьрмет, авторитет авай, адан аялри, хтулри гилани агъулвийрихъ галаз ала­къаяр хуьзва, хийир-шийирдин мяре­катрик иштиракзава. Аялриз агъул чIални хъсандиз чидай. Имидизни адан уьмуьрдин юлдаш Салигьат сусаз ругуд аял хьана, са руш 6 йисан яшда аваз кечмиш хьана. Кьуд хцизни са рушаз хъсан тербия гана, вирида кьилин образование къачуна, жуьреба-жуьре хилера намуслувилелди зегьмет чIугуна. Гьайиф хьи, баркалладиз лайихлу хьайи, бубади веси авур инсанпересвилин, халкьдиз къуллугъ авунин рехъ давамарай Алимет, Марат, Фикрет чи арадай вахтсуздаказ акъатна. Шукур хьуй сад тир Аллагьдиз! Чпиз женнетар кьисмет хьуй! Абурун вафалу рехъ веледри, хтулри давамарзава. Аялриз буба, диде гьамиша чешне хьайи, абурун чиниз яр тагай, халкьдиз къуллугъ авунин рехъ давамарзавай Альберт стхадиз, Ферида вахаз ва вири хтулриз чандин сагьвал, рикIин шадвал, веледрикай рикIер динж хьана, яргъал уьмуьр гурай сад тир Аллагьди! Гьар са касдин эхир кьил хъсан хьуй! Дуьньяда ислягьвал хьуй, чи  веледриз “дяве” лугьудай ван гьич садрани тахьурай!

Уьмуьрда гзаф четинвилер ва дарвилер акунвай, вичин савадлу уьмуьрдин чIехи пай жавабдар къуллугъар авур имидин суьгьбетрихъ чаз яб акализ кIандай. Ада тагькимардай: “Килиг, садрани дамах къачумир, жуваз писвал авур касдизни хъсанвал ийиз алахъ, са касни жувалай агъуз кьамир”.

Инал ихьтин са карни къейд тавуна жедач. Къанни цIуд йисалай, са кьадар вахтар алатайла, чи имидихъ галаз санал хьайи сифте таниш — Воронежский областдай тир урус Александр Васильевич Покидова вичин фронтдин дустунин кьадар — кьисметдикай чирун кьетIна. Адаз Гьажимегьамед ими Дагъустандай тирди чизвай ва 1967-йисуз Дагвоенкоматдиз чар кхьена, вичин дуст жагъурун патал куьмек авун тIалабна. Дагвоенкоматдин комиссардин — генералдин къул алаз Александр Васильевичаз жаваб хтана. Чаз гзаф шад хьанай, имиди буюр авуниз килигна, ам чи райондиз мугьманвилиз атанай.

Гьуьрметлу мугьман чи дахди, имийри, саки вири мукьва-кьилийри Дербентдин вокзалдик фена еке шадвилелди къаршиламишнай. Чна вирида кIвалеризни къунагънай, ам чи районда 15 юкъуз мугьманда хьанай. Чи рикIелай садрани алатдач, абуру фронтда хьайи вакъиаяр рикIел хкидай вахтар, чна дикъетдивди яб акалдай абурун ихтилатрихъ.

Кьасумхуьруьн пионеррин ва школьникрин кIвализ буюр авурла, азиз мугьманди школьникриз Ватандин ЧIехи дяведа Советрин Армиядин кьегьалвилерикай лап итижлу суьгьбетар авунай, ам Пионеррин дружинади “Гьуьрметлу пионервилизни” кьабулнай, адан гарданда яру галстукни тунай.

А.В. Покидов гьакI Агъа СтIалрин же­мятдизни мугьман хьанай, ам XX асирдин Го­мер­ тир СтIал Сулейманан музейдизни фенай, шаирдин яратмишунрал гзаф ашукь хьанай. Ам чи адетар, хуьрекар, яшайишдин шар­тIар, стхайрин ва  мукьва-кьилийрин арада авай гьуьрмет-хатур, дуствал, садвал акурла, гьей­ран хьанай.

Зи буба Алиметов Саид Алиметович а бе­реда газетдин  редактор тир, мугьмандиз ре­дакциядизни теклифнай. Ам вичин дустуникай, адан гзаф гьуьрметлу хизандикай, чи райондикай, Дагъустандикай хъсан фикирар гваз шаддаказ Урусатдиз хъфенай. Душмандин ак­сина санал женг чIугуни абурун дуствал генани мягькемарна. 84 йисан яшда аваз Гьажимегьамед ими рагьметдиз фена. ТIебиатдин къанун я, вичиз ирид женнетар кьисмет хьуй!

Гьажимегьамед Алиметовича дяведин йисара немсерин  фашистрин чапхунчийрихъ галаз дирибашвилелди женг чIугуна ва уьлкведин масадалай аслу туширвал хуьник ви­чин пайни кутуна. Душмандихъ галаз хьайи женгера къалурай уьтквемвилиз, кьегьалвилериз килигна, ам Ватандин ЧIехи дяведин сад ва кьвед лагьай дережадин, “Яру гъед”, “Баркалладин” орденриз, “1941-1945-йисара Германиядал гъалибвал къазанмишунай”, “Берлин къачунай”, “Кавказ оборона авунай”,  “Жуьрэтлувиляй”, “Женгинин лайихлувилерай” медалриз ва маса наградайриз лайихлу хьана.

Жуьреба-жуьре къуллугърал асант тушир везифаяр намуслувилелди кьилиз акъу­дунай адан зегьмет Дагъустандин обкомдин грамотайралди ва хейлин маса шабагьралди къейд авуна. Са шумуд сеферда ДАССР -дин Верховный Советдин, районрин советдин депутат яз хкяна.

Вичин вири уьмуьр халкьдиз къуллугь авунин рекьиз гайи, вири четин­вилериз таб гана, са зерре дамах гвачиз хьайи, чарадан дердиникай хабар кьадай, дяведин женгчи, партиядин агъсакъал, зегьметдин зарбачи хьайи пак инсан Алиметов Гьажимегьамед Алиметовичан баркаллу тIвар эбеди яз чи рикIера гьамиша амукьда. ЧIехи Гъалибвилин 75 йис тамам хьанвай йисуз чи халкьа­ри, Ватан патал чанар гайи вири игитар ри­кIел хкуналди, абуруз икрам ийизва.

Майина  Абдулмуталибова,

РФ-дин журналистрин Союздин член,

гьевескар композитор