(Эвел — 6-7, 9-12, 14-16,19-21-нумрайра)

14. Эгер ам яшлу ксарикай ятIа, адахъ галаз хъсан къилихралди алакъаяр хвена ва гьуьрмет авуна кIанда, гъвечIи ксарикай ятIа — регьим авун лазим я.

Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисда лагьанва: “Чакай туш чи чIехидаз гьуьрмет тийизвайди ва чи гъвечIидаз регьим тийизвайди” (Агьмад).

15. Адаз гъалатIар багъишламишна ва адан нукьсанар чуьнуьхна кIанда.ГьакIни адан сирериз чинеба яб гана виже къведач. Гьадисда лагьанва: “Аллагьди вичин лукIран, ада масадаз багъишламиш авуналди, анжах гьайбат ва дережа хкажда” (Муслим).

Маса гьадисда лагьанва: “Ни чинеба яб гайитIа маса ксарин рахунриз (а ксариз а кар такIан яз), адан (яб гузвайдан) япариз Къияматдин Юкъуз цIурурай къеле цада” (Бухарий).

16. Мусурмандиз гьар жуьре куьмекар гана кIанда. Гьадисда лагьанва: “Ни муъмин касдилай са пашманвал алудайтIа (дуьньядин пашманвилерикай), адалай Аллагьди алудда пашманвал Къияматдин йикъан пашманвилерикай ва ни кьезиларайтIа бурж вахкунин карда четинвилера авайдаз, адаз Аллагьди кьезиларда и дуьньядани, Эхиратдани ва ни мусурмандин са кар чуьнуьхайтIа (кIевайтIа), Аллагьди адан кар чуьнуьхда (кIевда) и дуьнья­дани, Эхиратдани ва Аллагьди Вичин бендедиз куьмек гуда та ада вичин стхадиз куьмек гузвай кьван” (Муслим). ГьакIни эгер мусурман касди вич хуьнин патахъай куьмек тIалабайтIа, адаз гьа куьмек гана кIанда. Гьадисда лагьанва: “Ни квевай Аллагь патал вич хатадикай хуьн тIалабай­тIа, адаз а карда куьмек це, ни квевай са шей тIа­­лабайтIа, ам адаз це, ни квез саниз эве­райтIа (или­фарайтIа), адаз жаваб це, ни квез са хъсанвал авуртIа, адазни хъсанвал хъия ва эгер квез жагъун тавуртIа квелди адаз хъсанвал хъийидатIа, адаз (ам патал) дуьа ая, та квез чир жедалди (аквадалди) куьне адаз хъсанвал хъувунвайди” (Абу Давуд).

Мусурман туширбурухъ (имансузбурухъ) галаз эдебар

Мусурман кас Ислам диндилай гъейри, дуьньядал алай вири динар, диндин рекьер, хилер чIурубур ва а динар гвайбур вири кафирар тирдахъ инанмиш я. Гьакъикъатда Ислам гьахъ дин я! Тек са Ислам дин гвайбур гьакъикъи муъминар, мусурманар, Аллагьдиз муьтIуьгъбур я! И кар Аллагь-Таалади Къуръанда тестикьарзава: (3-сура, 19-аят, мана): “Гьакъикъатда,  Аллагьдин  вилик  (дуьз)  дин  (са вичел Ам рази  тир ва  Ада  Вичин  пайгъамбаррилай  ракъур­навай дин)  Ислам я  (Ислам — Аллагьдиз михьиз муьтIуьгъ хьун я)…”.

Маса аятда къейднава: (3-сура, 85-аят, мана): “Ва ни Исламдилай гъейри (маса) дин тIалабайтIа (низ маса дин кIан хьайитIа), адавай (ам) гьич кьабулдач ва Эхиратдани ам еке зиян хьайибурукай жеда”.

И аятрай чаз виликдай хьайи вири динар Ислам дин атайдалай кьулухъ кардикай хкатнавайди, абур Аллагьдин вилик гьисаба амачирди якъин жезва. Дуьньядин винел алай вири инсанар патал авай гьахъ дин сад я — Ислам. Аллагьди и диндилай гъейри мад са динни кьабулдач ва Ам Исламдин шариатдал рази жеда! Гьавиляй Исламдал амал тийизвай гъейрибур вири кафирар я ва ахьтин ксарин гьакъиндай ихьтин эдебар хвена кIанда:

1. Ахьтин кас адан куфрдал дуьз я лагьана тестикьарна виже къведач. АкI авуртIа, а кар куфр я!
2. Ахьтин ксар Аллагьдиз кIан туш ва гьавиляй чаз, мусурманризни, абур кIан хьана виже къведач (вучиз лагьайтIа мусурманриз Аллагьдиз кIанибур — кIан хьун ва Аллагьдиз такIанбур такIан хьун лазим я).
3. Ахьтиндахъ галаз мукьвал дуствал авуникай яргъа хьана кIанда.
4. Ахьтиндахъ галаз адалатлувал ва инсафвал авуникай ва адаз хъсанвал авуникай (эгер ам Исламдиз акси женг тухузвайбурукай туштIа) Къуръанда лагьанва: (60-сура, 8-аят, мана): “Аллагьди квез къадагъа ийизвач, квехъ галаз диндин патахъай дяве тухун тавурбур ва куьн куь яшамиш жезвай чкайрай (кIвалерай) акъуд тавурбурун патахъай абуруз куьне хъсанвилер (гьуьрмет) авун ва куьне абуруз адалатлувал авун. Гьакъикъатда, Аллагьдиз адалатлувал ийидайбур кIанда!”. Исламдихъ галаз дяве тухузвайбурун гьакъиндай шариатдин ктабра къалурнава.
5. Адаз умуми регьим авуна кIанда: гишиндаз- тIуьн гун, яд кIанзавайдаз — яд гун, начагъди — сагъарун, кIевевайди — къутармишун. Гьадисда лагьанва: “Регьим ая (вуна) чилел алайбуруз, ваз регьим ийида Вич цава авайда” (ТIаба­ра­ний).
6. Ихтияр ава адаз пишкеш гуз (багъишиз) ва адан пишкеш кьабулдай, адан тIуьнар (абуру тукIунвай гьайванрин якIар) недай, эгер ам Ктаб-эгьлийрикай (яни чувуд дин гвайди ва я насарайрикай — хайшпарайрикай) яз хьайитIа. Къуръанда лагьанва: (5-сура, 5-аят, мана): “Къе квез гьалалнава хуш (хъсан, гьалал) тIуьнар, ва чпиз Ктаб атанвайбурун тIуьнарни (чувуд дин гвайбуру ва насарайри чпин шариатда къалурнавайвал тукIур гьайванрин якIарни) квез гьалал я, ва куь тIуьнар (куьне мусурманри тукIур гьайванрин якIар) абуруз гьалал я. Ва (гьакIни квез гьалал я эвленмиш жез) михьи, эдеблу азадлубурал муъмин-дишегьлийрикай, ва (ва гьакIни ихтияр ава квез эвленмиш жез) эдеблу, михьи азад дишегьлийрал чпиз квелай вилик Ктаб атанвайбурукайни (чувуд дин гвайбурун ва насарайрин дишегьлийрал), куьне абуруз абурун гьакъи (магьар) гайи­тIа…”.
7. Ихтияр авач ахьтиндаз мусурман дишегьли гъуьлуьз гудай (мусурман тушир касдиз мусурман рушал эвленмиш жедай ихтияр авач, ахьтин никягь гьич дуьз къведач). Къуръанда лагьанва: (60-сура, 10-аят, мана): “Эй, иман гъанвайбур! Куь патав  гьижра  авунвайбур  яз  (диндин рекье куьч хьанвай) муъмин-дишегьлияр атайла, куьне ­абуруз (абурун имандиз) имтигьан (ахтармишун) ая. ­Аллагьдиз абурун имандин гьакъиндай лап хъсан чизва. Эгер квез абур (а дишегьлияр) муъмин ксар тирди чир хьайитIа,  элкъуьрна  рахкурмир  куьне  абур  кафиррин  (кафир гъуьлерин)  патав,  абур  (муъмин дишегьлияр)  гьалал туш эвленмиш жез абуруз  (кафир итимриз), я абур (кафир итимар)  гьалал туш абуруз  (муъмин дишегьлийриз)…”.
8. Адаз зидвал авуна кIанда, адалай тафаватлу хьана кIанда — либасрин, чуруяр тунин гьакъиндай ва маса крарани. Гьадисда лагьанва: “Вуж (са) маса халкьдиз (ксариз) ухшар хьайитIа, ам абурукай я” (Абу-Давуд). Мад са гьадисда къейднава: “Зидвал ая мушрикриз — чуруяр ахъа ва спелар куьруь ая” (Бухарий). Са гьадисда мадни лагьанва: “Дугъриданни, чувуд дин гвайбуру ва насарайри (хашпарайри) ранг язавач, бес куьне абуруз аксивал ая” (Бухарий).

И гьадисда ихтилат чурудиз ва кьилин чIарариз хъипивал ва я ярувал квай ранг ягъуникай физва. Вучиз лагьайтIа, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) къадагъа авунва чIулав ранг ягъун абуруз. Гьадисда лагьанва: “Дегишара им — лацу, рехи чIарар ва яргъа хьухь чIулав рангуникай”.

Гьайванрихъ галаз эдебар

Мусурман касди чIехи пай гьайванриз регьим авун лазим яз гьисабзава. Гьайванрин гьакъиндай ихьтин эдебар хвена кIанда:

1. Абуруз недай шей (алаф) ва яд гун. Гьадисда лагьанва; “Гьар са лекь (чIулав жигер) авайдаз (малдиз, гьайвандиз) тIуьн гунай суваб ава” (Бухарий).
2. Абурун язух атун ва регьим авун. Гьадисда лагьанва: “Аллагьди лянетнава вичи са руьгь авай (чан алай) шей яракьдив ядай (гьакI) лишан яз кьурди” (Муслим).
3. Къадагъа я абуруз азаб гун, зарар гун. Гьадисда ла­гьанва: “Са дишегьли жегьеннемдиз фена са кац себеб хьана: ада ам агална (дустагъна) кьуна та ам рекьидалди. И кар себеб яз ам ЦIуз фена. Я ада адаз тIуьн, яд га­нач агалнавайла, я ада ам ахъай хъувунач, ада вичи недайвал чилин векь- кьал” (Бухарий).
4. Гьайванрикай зарар гузвайбур рекьидай ихтиярар ава (пехъи кицI, жаванвур, гъуьлягъ, кьачIараг, кьиф…) Гьадисда л­а­гьан­ва: “Вад фасикь (зарарлу) гьайванар кьена кIан­да гьалал тир чкадани ва къадагъа алай чкадани: гъуьлягъ, пехъ (къаргъа), кьиф, пехъи кицI, чалагъан” (Муслим). Ва гьакIни кьена кIанда — кьачIараг.
5. Хипериз, калериз, девейриз ярж (лишан) ядай ихтиярар ава. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) вичин берекатлу гъилел садакьадин (закатдин) гьайванриз лишан ягъайвал.

Аллагьдин рекье имандин-стхавилин

эдебар

Мусурман касдиз вичин имандиз килигна, анжах Аллагьдиз ва Адан расулдиз кIани крар кIан я ва Аллагьдиз ва Адан расулдиз такIан крар — такIан. И кардиз делил яз ихьтин гьадис къалуриз жеда: “Низ Аллагь патал кIан хьайитIа ва Аллагь патал такIан хьайитIа, ни Аллагь патал гайитIа ва Аллагь патал къадагъа авуртIа (тагана туртIа), дугъриданни, адан иман тамамди жеда” (Абу-Давуд).

Гьавиляй мусурмандиз вири диндар, муъмин ксар кIан я, абурухъ галаз дуствал ийизва. Аллагьдиз ва Адан расулдиз муь­тIуьгъсузвалзавай вири крар адаз такIан я. Гьадисда­ ­лагьанва: “Ирид (жуьре инсанар) ава чеб Аллагьди Вичин (Аршдин) хъендик кутадай. Ахьтин Юкъуз, Адан хъен­дилай гъейри, маса хъенар (гьич) тежедай:  адалатлу имам (гьаким, пачагь), жегьил кас вич Аллагь-Тааладиз ибадат ийиз чIехи хьанвай ва итим — вичин рикI (гьамиша) мискIинрихъ галаз алакъалу тир, вич анай экъечIайла та аниз элкъвена хкведалди, ва кьве итим (кьве кас) садаз-сад Аллагь патал кIан хьайи ва кардал алаз санал кIватI хьайи ва а кардал алаз чарани хьайи, ва итим вич кьилди авайла Аллагь рикIел гъайила вичин вилерай накъвар авахьзавай. Ва итим вичиз асуллу, гуьрчег дишегьлиди (вичихъди) эвер гайила, ада адаз “гьакъикъатда, заз ­Аллагьдихъай кичIезва” жаваб гайи, ва итим — вичи садакьа гайи — а кар ада чинебадаказ авуна та адан чапла гъилиз чизвачир адан эрчIи гъили вуч харж авунатIа” ­(Бу­харий).

Мад са гьадисда къейднава: “Дугъриданни, са итим кьил чIугваз фена вичин Аллагьдин рекье стхадал. Аллагьди адан патав гуьзчивализ малаик ракъурна ва ада (инсандин суьретдаваз атанвай малаикди) лагьана: “Ваз гьиниз физ кIанзава? Ада лагьана: “Заз зи флан стхадал кьил чIугваз кIанзава”. Ада лагьана: “Ваз герек кар авани адавай?”. “Ваъ!”. Малаикди лагьана: “Вини адан арада мукьва- кьиливал авани?” Ада лагьана: “Ваъ!”. Малаикди лагьа­на: “Ваз ада авур хъсанвал, пишкеш авани? Бес, вуч патал?”. Ада лагьана: “Заз ам Аллагь патал кIан я!”. Малаикди лагьана:  “Гьакъикъатда, Аллагьди зун ракъурнава ви патав ваз хабар гун патал, бес, дугъриданни Адаз вун кIан я, ваз ам (Ам!) кIанивиляй! Ва дугъриданни Ада ваз женнет важиблу авунва!” (Муслим).

Гьелбетда, имандин стхавилин кьилин шартI ам, фана дуьньядин хийирар фикирда авачиз, михьи рикIяй атун я. Стхавиле кьунвай кас акьуллуди (ахмакь, сефигьдакай — яргъаз хьана кIанда), хъсан ахлакьар авайди, Аллагьди­хъай кичIеди (гунагькардикай яргъаз хьана кIанда) хьана кIанда.

Имандин стхавилин везифаяр, ихтиярар ибур я: адаз куьмек гун, гафуналди, кардалди, малдалди. Адаз хъсан, хуш гафар лугьун. Адакай чIурукIа рахун тавун, фитне тавун. Адан гъалатIар, хатаяр багъишламишун. Адаз хийирдин дуьаяр авун.

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим