Чун Аллагь-Таалади халкьнавай бендеяр я. Чахъ кьил, акьул, вилер, рикI, руьгь ава, вири чилин винел дуланмиш жезва. Инсанар тек туш: чахъ галаз гьа са вахтунда жуьреба-жуьре гьайванар, къушар, балугъар, гьашаратар яшамиш жезва. Анжах чна, инсанри, и чан алай тIебиатдивай чил къакъудзава: векь кузва, тарар, тамар атIузва, вацIарай, вирерай кьур акъудзава, гьуьлерни чапхунзава, гьатта цаварикни гурар кутазва… Са гафуналди, чакай, инсанрикай, дуьньядин аждагьанар хьанва. Бес чун вири Аллагьди халкьнавайбур, барабарбур, са ихтиярар авайбур, яшамиш жез кIанзавайбур тушни?
Гьелбетда, я! АкI яз хьайила, бес чиливни кIанидаказ, къадирлудаказ, гьуьрметдивди эгечIна кIандачни? Ша кIан жен, тIебиатдиз зиян тагун, терг тавун, ам зирзибилрикай михьун, жезмай кьван адан наз-няметар хуьн, артухарун, рабатвилелди ишлемишун!
Махлукьатди фадлай гуьзлемишзавай гатфар атана алукьнава. Гурлу ракъини кьуд падаз эквни чим чукIурзава. Яргъалди кис хьана акъвазнавай тIебиат уях жезва, яваш-яваш векьерал, кул-кусрал чан акьалтзава, ракъинихъ еримишзава, экъечIзава. Жемятдихъ галаз санал инсанрин кефиярни ачух жезва, гьевес ашкъидив ацIурзава, руьгь хкаж жезва. Ракъинин чим гьиссзавай гьашаратар чиликай хкечIзава, гьерекатдик акатзава, гьарда вичин къайгъу ийизва. НуькIери, цIивцIив къачуна, чпин нагъмаяр язава.
Кьуд пата, чуьлди къацу либас алукIзава, дереяр, тепеяр, дуьзенар бахтавардиз, зар алай халичаяр хьиз, дигана экIя хьанва.
И къацу мензерадиз вил вегьейла инал-анал, тагъма илиснавай хьиз, чIулав хьанвай чIукар, зулар аквада. Ибур инсанри гатфарихъ кьурай кьакьан векьериз- кьалариз, нацIариз цIай янавай чкайрин амукьаяр я. ЦIаяр язавайбурун ихтилатрай малум жезвайвал, абуру ихьтин чкайра ахпа мадни хъсан цIийи векь экъечI хъийидайди яз гьисабзава.
ИкI лугьузвайбуру цIай ягъуни хийирдилай артух зарарар, телефвилер, хасаратвилер арадал гъизвайди рикIелай алудзава. Дуьзвал патал лагьайтIа, куьгьне векь квай чкадал цIийиз экъечI хъийизвайбурни гьа виликан вижесуз, яни къалгъанрин, цацарин кул-кусрин амукьаяр я. Идалайни гъейри, цIай янавай векьин чкаяр себеб хьана вижевай тарар, тамар, имаратар менфятдай акъатзавай дуьшуьшарни тIимил туш.
Заз мукьвал-мукьвал, иллаки гьар гатфарин береда, сиягьатдиз фин адет хьанвай кар я. Нубатдин сеферда сейрдиз фейила, цIай янавай чкадин къвалав зал хиялрик квай са агьил гъуьрчехъан дуьшуьш хьана. Салам-калам авурдалай кьулухъ ада заз вич шагьид хьайи са агьвалатдикай ихтилатна. Касди лагьайвал, ам дагъдин цIаяра жанавурдиз къянавай ракьар ахтармишиз физ рекье авай. ЦIай яна кузвай чкадиз мукьва хьайила, са нуькIре адан фикир вичел желбна. Къушра, са чкадал элкъвез, лув гузвай.
Адаз са вуч ятIани заз лугьуз кIанзавайди, вичиз куьмек гун тIалабзавайди хьиз аквазвай. Дикъетдивди килигайла, гъуьрчехъандин хци вилериз кьакьан векьин юкьва экъечIнавай жикIидин кул-кусдин кIане са шей илис хьана, чилел алкIанвайди хьиз, ацукьнаваз акуна, ада ара-ара цIивцIивдин сесни акъудзавай. Гъуьрчехъандиз и кар аламат хьана, яраб вучиз нуькI ялав квай цIукай катзавачтIа лугьуз, фикирдик акатна. Адаз мукал алайди какайрал ацукьнавай, шарагар ахъайзавай туртур тирди чир хьана. Гъуьрчехъандиз вичин пешедин тежрибадай туртурдин хесетар хъсандиз чизвай: ам гьеле-меле инсандив эгечI тийидайди, дирибашдиз катдайди, гьасятда вилерикай квахьдай ва тадиз чуьнуьх жедай къуш тирди. Вуч лугьумир кьван, адавай гвяй жез, лув гузвайди буба-туртур тир. Адаз закай куьмек кIанзавай. Вичикай панагь тахьай буба-туртурди мукьвал-мукьвал диде-туртур галайвал лув гуз, адаз мукалай къарагъ, цIухъай кат лугьуз минетзавай. Амма кьуьртIуь диде-туртур агаж хьана ацукьнавай, вилни эляй тийиз ялавдиз килигзавай, какайрилай къарагъиз жуьрэтзавачир, ада залан азабдив вичин чандилай гъил къачузвай…
ЦIун юкьва гьахьун гзаф хаталу тир, кьуьртIуьдиз са куьмекни ийиз жедайвал авачир. Гьа икI, диде-туртур, къе-пака мукай экъечIдай балаяр какайра амаз, ялавди алугна, телеф хьана.
Гъуьрчехъанди вичиз и кIвалах гзаф агъур хьанвайди, вичин хиве еке азба авайди гьиссзавай, ам гзаф дертлу тир.
Залан хиялрик кваз, гьайиф чIугваз-чIугваз, суьгьбетчиди са гуж-баладалди вичин рехъ галайвал давамарна.
Макъалада туртурдикайни адан шарагрикай суьгьбет авуналди заз лугьуз кIанзава: кьейибур са туртурни адан балаяр туш, са шакни алачиз, вилериз такур, малум тахьай гьайванарни гзаф телеф хьана, чан алай тIебиатдиз еке тIал, хасаратвал гана. И мусибатдин нетижайрин тахсиркарарни сифтени-сифте чун, инсанар я.
Ишреф Жаватов
