Дуьньяда гьалар алай вахтунда татугайбур ятIани, гатфар фадлай  вичин  ихтиярда гьатнава. Им лагьайтIа, саларани бахчайра, никIерани багълара худда кIвала­хар кьиле тухуз башламишнавай,  йисан эхирдай вахчун чарасуз тир бе­гьердин бине кутазвай вахт алукьнава ­лагьай чIал я. Лежберрин кIвалах са куьнизни килиг тавуна кьилиз акъудна кIан­завайди я:  къемаз къайгъу чIугун тавур­тIа, па­ка четин гьалда гьатун мумкин я.

И нумрада чна майишатра, дачайра, бустанра салан майваяр гьасилзавай ксариз куьмек  патал жуьреба-жуьре багъманчийрин, саларбанрин хийирлу са жерге меслятар кIватIнава. Бегьер хуьдай и къай­дай­рикай, белки, квезни менфят жен.

Помидорар

Чи бустанра гзафни-гзаф  гьасилзавай майва помидорар я. И набатат фад эрел къведайвал,  сифтени-сифте ам булдаказ миянарна кIанда. Тежрибалу саларбанрихъ и жигьетдай чпин сирер ава: кьетIен жуьреда миянардай шейэр.

Сад лагьайди ва важиблуди ам я хьи, помидорар штил цайи йи­къалай августдин юкьварал кьван вахтунда гьар кьве гьафтедилай садра миянарна кIанда. Ачух чиле цанвай помидоррин  кул-кусар миянардай рецептар агъадихъ гала.

1. Са ведро циз 4 стIал йод вегьеда ва ихьтин къаришма помидорриз, гьар кул-кусдин кIане 2 литр цаз, гьафтеда садра гуда. Ихьтин “емди” майваяр чIехи­бур (ирибур) хьунал ва фад арадал гъида­.
2. 200-литрдин челегдин пуд паюникай сад вергерин ва некIед хъчарин пешералди ацIурда, гьаниз са ведро фитер вегьеда ва сивел кьван яд цада. Челег пленкадалди агална, 10 юкъуз авайвал тада. И вахт алатайла, винел акьалтнавай зирзибил алудда ва къиришмадиз ­“Гумат+7” вегьеда. Арадал атай къаришмадин 1 пай михьи цин 10 паюнихъ какадарда ва набататрин пунар цада. Юкьван гьи­сабдалди, квадратдин 1 метр­диз­ ­ ихьтин миянардай шейинин 3-4 литр харж жезва. И жуьреда миянарзава помидоррин кул-кусар гужлубур жеда ва яргъал вахтунда бегьер гъида.
3. Мад са къайда: 10 литр циз 20 стIал йод ва 1 литр цIвегь яда. И къаришма набататрин пунариз ца­да. Помидоррин хас жуьреба-жуьре азаррикай, гьа жергедай яз фитофтороздикай хуьн патал ам кул-кусрин винелай хъчейтIани жеда.

Саларбанрин тежрибадай тир миянардай шейэрикай рахадайла, хемирдикай  (дрожжи)  кьилди лугьуз кIанзава. Кар ана ава хьи, адет яз тинидик кутуна ишлемишзавай и  суьрсетдикай майваяр битмишардайлани еке хийир жезва.

ИкI, 3 литрдин  банкадиз 2,6-2,7 литр михьи яд цада, 100 г чими цел цIурурна­вай хемир ва истикандин са пай шекер вегьеда. Винелай жуна вегьена чими чкада эцигнавай и къаришма вахт-вахтунда галтадиз какадарда. Цуру хьунин гьерекат куьтягь хьайила, къаришма гьазур я. Адан са истикандавайди 10 литр циз яда ва гьар са кул-кусдин пунал 1 литрдив агакьна цада. Гатун вахтунда  и серенжем 3 сеферда авун бес я: помидоррин кул-кусар гужлубур, пешер, гьавадиз килиг тавуна,  кайи чкаяр алачирбур жеда, абуру тIебиатдин шар­тIа­риз хъсандаказ дурум гуда. Виридалайни шадардайди ам я хьи, гьисабзава рецептдин авторди, булдаказ эгечIзавай помидорар, мекьивилеризни килиг тавуна, зулун эхирралди битмиш жезва. Кьилиндини, абуруз фитофторадикай зарар жезвач. Гьелбетда, набататдихъ гелкъведай кар алайди тек са къаришмадик  квай шейэр туш: кул-кусрин пунар пурпу авун, абуруз кьук вегьин хъсан я.

Помидоррин кул-кусар фитофтора азардикай хуьдай лап хъсан мад са  къайда — помидоррин емишар (гьа жергедай яз къацузмайбурни) алай кул-кусриз  яру истивутдин къаришма яда. Ам икI гьазурда: битмиш хьанвай, вижевайдаказ кузвай  ва юкьван кьадардин яру истивут са шумуд чIук ийида, са истикандавай михьи яд иличда, са йифиз тада, ахпа истивутдин чIукар (гъилерал резиндин бегьлеяр алаз) тIушунна цIурурда, ахпа ам куьзда ва арадал атай къаришма кул-кусрилай хъчеда.

Сода

Хемирдилай гъейри, бязи саларбанри, бегьер хуьн патал содани ишлемишзава.

Эгер куьне жуван участокда ципицIар гьасилзаватIа, абурун емишар битмиш жезвай вахтунда чIередал  содадин къаришма хъчич — 10 литр циз 75 грамм сода. Ихьтин серенжемди  ципицIар рехи хьана ктIурдай азардикай хуьда.

И къаришма пешер недай кукварихъ галаз женг чIугун патал емиш­рин вири тарариз ягъайтIа же­да. Содади гъуьр кIвах­навайди хьиз пайда жедай азардикайни (муч­нистая роса) лап хъсандиз хуьзва. Чайдин са тIуруна авай сода 1 литр циз янавай къаришма азаррикай хуьн патал афнийрал хъчеда.

ЦIирицIар (смородина) ва къабришар (крыжовник) азаррикай хуьн патал агъадихъ галай къаришма гьазурда: хуьрек недай 1 тIурунавай сода, 1 тIурунавай набататрин ягълу,  аспириндин 1 таблетка, чайдин 1 тIурунавай къапар чуьхуьдай къаришма ва я жими запун 4,5 литр циз яда ва арадал атай шей кул-кусрал хъчирда.

Содадин къаришма (1 тIуруна­ авайди 10 литр циз яна) афнийриз ягъайла, абурун пешер фад хъипи жедач. Куквар чукурун патал ла­гьай­­тIа, бязи ксари содадин гъуьр ке­лемдин пешерал кIвахда.

ЧичIек

Цадалди вилик 1 литр циз 1 х.н.тIуруна авай кьел вегьенвай це 3 сятда тада. Кьелен цяй акъудайдалай кьулухъ — марганецдин мичIи къаришмада 2 сятда. Ахпа михьи яд гелкъуьрда. ЧичIекдиз хемирдин къаришма кIанда: 1 ведро циз 100 грамм хемир вегьена, 1 сятда тада, ахпа  набатат миянарда.

Афни

Цадалди вилик 5-6 югъ амаз, чилиз кузвай яд ва 1 х.н. тIурунавай лахума (медный купарос) вегьенвай са ведродавай яд цада, пленкадалди винел пад агалда. Афнийриз яд анжах нянихъ гуда, чими цел­ди. Миянардай шейэр: 1 ведро циз 100 грамм хемир вегьена, 1 сятда тада, ахпа 1 истиканда авай къаришма гьар  тегьенгдиз цада. Виридалайни хъсанди руьхъ вегьенвай вергер я.

Азаррикай хуьн патал хъчеда: са ведро циз ягълувал хкуднавай некIедин 1 литр нек,  20 стIал йод яда. Кьве гьафтеда са сеферда ишлемишда. Къаришмадиз къацу запунни ягъайтIа жеда.

Афнийрин девлетлу бегьер вахчун патал, миянарунилай гъейри, маса амаларни ишлемишзава.  ИкI, бегьерлувал хкажунин къайдайрикай сад гьар жуьре сортар какадарун я.  Афнийрин са шумуд сорт ва гиб­ридар са участокдал цайила абу­руз цIийи кьилелай  тум гун жезва ва бегьерлувал виниз жезва. Дуьз лагьайтIа, ина майваяр патахъ хьунин къурхулувални арадал къвезва.

Набататди цуьк акъудиз башламишдайла, яд гун акъвазарда ва я тIимиларда. Ида бегьер кьадай цуьквер гзаф хьунал гъида. Афнийрин кьадар гзаф хьун патал цуьк акъуднавай участокдиз чIижер желб авуртIани бегьер гзаф жеда. И кар патал набатат цанвай жергейра талукь тир цуьквер цада ва я гуьзел атир авай къаришмаяр эцигда.

Хийирлу меслятар

1. Шивитар хъсандиз рагъ аватзавай чкадал цада, гьикI лагьайтIа, сериндик абурун пешерин атирлувал тIимил жеда.
2. Чугъундурар виридалайни хъсандиз гьяркьуь тушир жергейра экъечIда, арада 15-17 см авай 3 жергедилай гзаф тушиз.
3. Вергери патав гвай набататриз азарриз дурум гуз куьмекзава.
4. Некьийрин пунар хвоядилай авахьнавай цацаралди кIеви­райтIа хъсан я: ада абур азаррикайни хуьда, дадни ширин жеда.
5. Садлагьана мекьивилер хьайи­далай кьулухъ набататриз чи­чIек­­дин хъуьруьшрикай гьазурнавай къаришма яда: 10 литр це зур­ литрдин банкадавай хъуьруьшар вегьеда, ргада.
6. Картуфрин ва помидоррин жергейрин къерехрай тIуз цанвай чугъундурри абуруз фитофторадихъ галаз женг чIугваз куьмекда.­
7. Эгер гатун эвелрай истивутдин кул-кусдал майваяр кьу­натIа ва ахпа ада цуьк акъудун акъвазар­натIа, и майваяр атIутI. Идалай кьулухъ кул-кусди кьве сеферда артух къуватдалди цуьк акъудда.

«Лезги газет»