Ватандин ЧIехи дяведа Советрин халкьди   Гитлеран чапхунчийрал гъалибвал къазанмишна 75 йис тамам жезва. И ЧIехи Гъалибвилик чи миллетдини вичин пай кутуна. Чи халкьдин векилрикай Советрин Союздин Игитар, орденрин, медалрин сагьибар хьана. Офицерар-командирар хьайи пуд касди — полковник Хайирбег Заманова, генералар Магьмуд Абилова­, Якьуб Къулиева дивизийриз регьбервал гана.  Гъалибвилин сувар гьар йисуз Россиядин вири хал­кьари хьиз, чи халкьдини лап гурлудаказ къаршиламишзава. Вучиз лагьайтIа дяведин цIай, гум галукь тавур кIвал, хи­зан амукьайди туш.

Йисар, вахтар  алатзава, уьмуьрар физва, дяведин иштиракчиярни лап кьери жезва. Амма чпиз  каш-мекь, азиятар-зегьметар, четинвилер акур, зегьметдин фронтда чIе­хибур эвезай дяведин йисарин ая­лар къе чи жергейра пара ама.  Фронт­дай хтай пуд пипIен чарар ди­дейриз, бадейриз кIел авурбур, абурун йикьер ва гьар йикъан накъ­вар акур шагьидар, дяведин етимар, бу­байрихъ вил галамаз кьуьзуь хьайи­бур, бубайрин ухшарар ши­килрай чи­дайбур… Гьахьтинбурукай садахъ — Кьурагь райондин Кьуьчхуьррин (Бугъдатепе) хуьряй тир Рамазанов  Нажмудин  бубадихъ галаз­ и йикъара зун гуьруьшмиш хьана­.

— Дяве гатIунайла зи  9 йис тир, — рикIел хкизва Нажмудин бубади. — Чун Бакуда яшамиш жезвай, зи дах Жамалдина ана нафтIадин буругъда устIар яз кIва­лах­завай. Хуьре чаз чIехи бубани баде амай. Бубади чун Бакудай хуь­руьз хутахнай. Ам дуьньядин уькIуь-цу­ру акунвай, гъавурдик квай итим тир. 1942-йисан 20-февралдиз зи дах армиядиз тухвана. 10 йиса авай зун колхоздин данайрив, аругърив финиз мажбур хьана­. Аялри чIехи­бу­рухъ галаз сад хьиз кIвалахна, чпивай жедай куьмекар гуз хьана. КIва­лахай зегьметдин йикъарай техил гузвай. КIвалах та­вуртIа, недай шей авачир, я вун язух атана, гудай касни жедачир. Хуьруьнвийри хъчарик гъуьр кутаз, чIиргъин ийиз незвай. Гзаф аялар гишилани мекьила кьена а йисара. 1949-йисуз Кьуьчхуьррин ирид йисан школа куьтягьай зун Кьурагьрин юкьван школадиз фена. 1952-йисуз за анагни акьалтIарна.

Аттестат гваз хтай Нажмудина кIвалинбуруз вичиз Махачкъаладиз институтда кIелиз физ кIанзавай­дакай лугьуда. И вахтунда  абурун хизанда диде, кьве вах, бадени амай. “Я чан бала, — рахана баде, — вуна кIелиз фида лугьузва, амма гьикI? Сад лагьайди, вал пек-пар­тал алач. Кьвед лагьайди, чахъ вун рекье твадай такьат авач. Вун гьикI фида, далудихъ бубаяр галайбурувай кIелиз физ жезвач”.

Дуьз лагьайтIа, кIвале, Бакудай хтай халуди гайи, 50 манат пул авай.  Хцин къаст кIелиз фин тирди чир хьайи Нажмудинан диде, пакадин  юкъуз  пуд литрдин баллонда авай чIемни гваз, Ахцегьрин базардиз фи­да. ЧIем маса гана хьайи пул ада хка­на, бадедив вахкуда. Хва кIелиз фидай рекьин пул хьанвай, амма алукIдай пекер авачир. Бадедин сандухда фадлай хуьзвай вили хун авай. Гьадакай хтулдиз шалварни перем цваз туна. Дахдин туфлиярни, хъуцIур яна, хъуьтуьларна, алукI­на, рекье гьатна жегьил меркездиз. Хъсан къиметралди имтигьанар вахкай Нажмудин муаллимар гьазурдай институтдин биологиядин факультетдиз кьабулна.

— Сифте курсуна авай 25 студентдикай виридалайни юхсул партал алайди зун тир, — рикIел хкизва агъсакъалди. Баркалла Советрин гьукуматдиз, ада заз бубавал авуна. КIелдай йисара за стипендия къачуна, общежитида кьил акъудна. 1956-йисуз институт куьтягьна.

Кьилин образование къачуна хайи райондиз хтай жегьил  образованидин отделди Гелхенрин юкьван школадиз рекье твазва. Нажмудин Жамалдиновичан хизан и хуьруьнвийри хушвилелди кьабулнай. Гелхениз кIвалахал къведалди Нажмудина мехъерарни авунвай. Ам  дах фронтдай элкъвена хтун тавур вич хьтин етим  руш Гуьзелагъадал эвленмиш хьанвай. Ина Нажмудин муаллимдин хизанда сад лагьай аял — Рамазанни хьана.

Къе ада и хуьруьнвийрин, вичин­ сифте ученикрин, абуру тамамарай къуллугърин тIварар, дамахдивди кьазва. Хейлин йисар алат­нава­тIа­ни, вири адан рикIелни алама: Огни шегьердин больницадин кьилин духтурвиле кIвалахай Ягьияев Ягьия, КПСС-дин Кьурагь райкомдин сад лагьай секретарь хьайи Гьамидов Зейдулагь, “Гельхенский” сов­­хоздин директорвиле кIва­лахай Гьайдаров Умар, Кьурагь ва Рутул рай­онра прокурорвиле, гуьгъуьнлай республикадин прокуратурадин къул­лугъчи хьайи Гьажимурадов Мур­тузали, Дербентдин коньякар акъуддай зоводдин кьилин технолог яз кIвалахай Алиев Хидирнеби, ви­чихъ­ галаз уьмуьрдин эхирдалди дуствал хвейи Шагьпазов Гьуьсейн…

Гуьгъуьнлай Нажмудин Жамалдиновича Кьуьчхуьра, Бугъдатепеда  химиядинни биологиядин муаллимвиле, завучвиле,  директорвиле кIвалахна, вичин уьмуьр жегьил несилриз чирвилер ва тербия гунин рекьиз бахшна.

Дяведин цIай яргъа хьанайтIа­ни, ада вичи лугьузвайвал, а цIун  гум акур, адан туькьуьлвал гьисс авур Нажмудин муаллимдин фикирдиз дяведин къурбандриз, абур рикIел хуьнин лишан яз, гуьмбет-обелиск эцигун къведа. 1972-йисан ап­релдиз хуьруьн школада субботникдиз талукьарнавай  муаллимрин совещанидал ада вичин фикир лугьуда.

Гьелбетда, адан гафар вирида сад хьиз кьабулначир.  «Ваз ам ни эцигда, устIардиз гудай пул гьинай я?» суалар гудайбур хьана. Абуруз ада хуруз гъуд яна жаваб ганай: «Зи харжидалди эцигда, устIарни зун жеда». И кардин патахъай ада Кьурагь  райкомдин сад лагьай секретарь Закержаев Даниялаз лугьуда ва вичи гъилелди чIугунвай гуьмбетдин кIалубдин шикилни къалурда. Ада Нажмудин муаллимдин фикир хъсанди яз гьисабна ва ам райисполкомдин председатель Бабаева Сейранан кьилив ракъурна. Исполкомди и месэладиз талукь къарар акъудна ва Нажмудин муаллимдиз герек материалар гъун патал куьмек гана. Цемент — Избербашдай, къванер Дербентдай ва Левашадай гъана Нажмудин муаллимди. Архитекторни, скульпторни, устIарни вич хьана. Лагьана кIанда, хуьруьнвийрини адаз куьмекар гана, фялевална. Обелискдин вилик чинал дяведа телеф хьайи хуьруьнвийрин — 164 касдин тIва­рар, муькуь чинални «Дидедиз салам» шиирдин цIарар кхьенва. Шиирдин автор дяведа телеф хьайи кьуьчхуьрви Азиз Абдулкеримов я.

Нажмудин муаллимди вичин уьмуьрдин юлдаш Гуьзелагъадихъ галаз кьуд велед чIехи авуна — пуд хвани са руш. Чебни вири духтурар­. Ватандиз, халкьдиз, диде-бубадиз вафалу веледар!

Рамазан Дагъустандин Огни шегьердин больницадин психотерапевт, Дагъустан Республикадин лайихлу духтур Жамалдин Кьурагь райондин больницадин невролог, Мислимат- Москвада кьилин категориядин медсестра, полковник, медицинадин илимрин кандидат, Мирзе-Али Москвада Бурденкодин тIварунихъ галай госпиталдин хирург я. Адаз “Жуьрэтлувиляй” кьве орден, РФ-дин Президентдин Гьуьрметдин грамота ава.

87 йисан яшда авай агъсакъал суварриз, лишанлу йикъар къейд ийи­дайла  хайи школада рикI алай мугьман я. Адаз жегьил несилдиз лу­гьу­дай­ гафар, гудай насигьатар гзаф ава.

Макъаладин эхирдай заз ЧIехи Гъалибвилик дяведин йисарин аялрин, гьа жергедай яз  Нажмудин бу­бадинни чIехи пай квайди къейд ийиз кIанзава. Алукьзавай сувар мубаракрай, Нажмудин Жамалдинович! Квехъ сагълам, генани яргъи уьмуьр хьурай!

Тамила  Салманова