(Эвел — 11, 13-14-нумрайра)

Виликан нумрайра чна “Социализмдин пайдах” газетдин редакторар хьайи Зияудин Эфендиевахъ ва Исмаил Вагьабовахъ галаз санал кIвалахай гзаф ксарин тIварар кьунва. Абурукай а четин йисара газет хуьн, адан кар вилик тухун патал, кIелзавайбурув вахт-вахтунда гьам фронтдай, гьам далупатай, гьам дуьньядин гьаларикай дуьз информация агакьарун патал газетдин таржумачияр, жавабдар къуллугъчияр яз зегьмет чIугур Мегьамед Мегьамедович Гьажиевакай, Сейфудин Шихалиевич Шихалиевакай, Абуталиб Абилович Абиловакай, мухбирар хьайи Къияс Межидовакай, Юсуф Рамазановакай,  Ражидин Гьайдаровакай, дяведай хтайдалай кьулухъ чпин зигьиндин къуватар милли журналистикадиз серф авур Имамудин Апаевакай, Тагьирбег Алисултановакай, Серкер Мингьажиевакай, дяведа телеф хьайи писателрикай — руьгьдин регьберрикай­ са кьадар гегьеншдиз суьгьбет авун кутугнаваз аквазва. ГьикI хьи, а девирда гьа­к­ъи­къатдани чпин къелемар жидайриз элкъуьрайбурун къаст, кьисметар, ирс акьалтзавай­ несилар ватанпересар яз тербияламишунин карда къимет эцигиз тежер чешмеяр я.

М.М.Гьажиев  (1897-1958)

Мегьамед Мегьамедович Гьажиеван гьакъиндай “Социализмдин пайдах” газетдин жавабдар редактор хьайи Исмаил Вагьабован келимаяр чна виликан нумрада рикIел  хканвай.

М.Гьажиев гьакъикъатдани чи журналистикада, чIалан ва литературадин илимра хьиз, акьалтIай савадлу ва  гьакьван мукьуфдивди зегьмет чIугур публицистрикайни сад хьана. Ам лезгийрикай филологиядин илимрин кандидатвилин ва докторвилин дережаяр къазанмишай сад лагьай алим я.

Мегьамед Мегьамедовичан журналиствилин кIвалахдикай адан ученикрикай сад хьайи алим, вичини “Социализмдин пайдах” газетдиз мухбир ва таржумачи яз къуллугъай­ Ражидин  Идаятович  Гьайдарова  икI ри­кIел хкизва:

— Мегьамед муаллимди кIвалахзавай а чIаван тарихдинни чIалан ва литературадин ин­ститут агална, ам вични зегьметдин фронт­д­из фена. Маса чара амачир. Гуьгъуьнлай ада са кьадар вахтунда лезги газетда жаваб­дар секретарвиле  кIва­лахна. Гьа са вахтунда илимдин кIвалах­дивайни ам яргъа хьанач. М.Гьажиева кхьей лезги чIалан орфографиядин къайдайрин своддикай чи милли литературадин чIал къайдадик кутунин бине хьана. 1941-йисуз чав М.Гьажиева гьазурай орфографиядин сад лагьай словарь агакьна…­

 (“Лезги газетдин” 1992-йисан 29-октябрдин нумрадай).

Амма Мегьамед Мегьамедовича несилриз тунвай “Урус ва лезги чIаларин словардин” метлеб ва  къимет са куьнини эвездач.

Таржумачи яз ада гуьгъуьнин несилриз садрани рикIелай ракъуриз тежедай насигьат­ тунва: “…ГьакIан чун рахазвай чIал чир хьун бе­гьем туш. ЧIалан законар, адан алатай де­вир, адан къене жедай дегишвилер чирна кIан­да. ЧIала гзаф интересни гьалар ава, са гафар терг жез, масабур арадал къвезва, са формаяр масабуралди дегиш жезва…”­

Им чи чIехи алимди чаз тунвай кьетIен тарс я. ЧIалав, адан девлетрив, къурулушдив­­ акьалтIай жавабдарвилелди эгечIун лазим я. Гьа тегьерда таржумайривни, газетдин чIа­лавни…

Р.Ю.Юсуфов  (1912-1992)

Рамазан Юсуфович Юсуфов 1912-йисуз Куьре округдин Уллу Гъетегъ хуьре дидедиз хьана. Ада хуьруьн мектеб, Дербентдин педтехникум, Дагъустандин ­пединститут ва Моск­ва­да ВПШ акьал­тIар­на.

1940-1950-йисара Докъузпара, Кьасумхуьруьн (гилан Сулейман-Стальский), Хив районра, Дербентда ва Каспийск шегьерра партиядинни советрин руководство гудай къуллугъар бегьемарна.  Дагъустандин Министррин Советдин Председателдин заместителвал авуна.

Вири йисара ада “Лезги газетдин” редакциядихъ галазни алакъа хвена. Дяведин залан йисара ада “Социализмдин пайдах” газетдин хсуси мухбирвал авуна, вичи кIвала­хай вири районрай зегьметчийрин цIийи уьмуьрдикай, агалкьунрикай маракьлу мате­риалар кхьена.

Аялриз бахшна ада кхьей шииррикай “Зи дустарин хиялар”, “ЦIелхемрин ялав” ктабар хьана.

Чи гъилевай подшивкайрай аквазвайвал, Р.Юсуфован репортаж, очерк, зарисовка, маса хабарар авачир са нумрани а четин йисара акъатнач.

1942-йисуз адакай Хасавюртда, Буйнакскда зегьмет чIугвазвай батальондин комиссар хьана. Дагъустанвияр а залум йисара ада вичин тешкиллувилин кIвалахдалди, хци гафуналди, фронт патал чIугвазвай зегьметдин гьунарралди руьгьламишна…

Р.И.Гьайдаров  (1923-2009)

ТIвар-ван авай алим, филологиядин илимрин доктор, профессор Ражидин Идаятович Гьайдаровани “Социализмдин рехъ” газетда вичин мухбирвилин кIва­лах башламишайди чи  “Лезги газетдин” 2002-йисан 7-мартдин нумрада  авунвай суьгьбетда къейд­нава. Ада ри­кIел хкизва: — 1943-йисуз, Бакуда военный училищеда кIелзавай вахтунда, са юкъуз учи­лище­дин начальникдин заместителдин столдал лезгидалди акъатзавай “Социализмдин пайдах” газет алай. Редактор Зияудин Эфендиев, жавабдар секретарь Мегьамед Гьажиев тир. Заз жуван багърияр акур кьван шад хьанай.

Алимди генани къейдзава: — Газетдин лап хъсан адетар арадал атун алимар тир Мегьамед Гьажиеван, Гьажи Аликберован, Абуталиб Абилован, Гъалиб Сады­къидин, шаирар ва прозаикар тир Шагь-Эмир Мурадован, Алирза Саидован, Буба Гьа­жикъулиеван, Серкер Мингьажеван, Якьуб Яралиеван ва гзаф масабурун тIва­рарихъ галаз алакъалу я…

Ражидин Идаятовича “Социализмдин пайдах” газетдихъ галаз алакъа  вич хирер алаз дяведай хтай 1944-йисалай генани ­мягь­кемд­из тайинарна. Ина адакай, М.Гьажиеван бедел яз, таржумачи хьана. И кIвалах ада та 1949-йисалди, ахпани вичин вири уьмуьрда, газетдиз жуьреба-жуьре ­месэлайрай метлеблу, маракьлу материалар кхьиз, давамарна. Са вахтунда адакай Даградиодани лезги чIалан передачаяр тухузвай дикторни хьайи­ди рикIел хуьн кутугнава.

С.Ш.Шихалиев  (1899-1951)

Сейфудин Шихалиевич Шихалиев просветитель, писатель, таржумачи, лез­ги чIалан гзаф учебникрин автор хьиз машгьур я.

Ам Ахцегь рай­ондин Ялахърин хуьре ди­­де­диз хьана. Ба­ку­да­ школа, Моск­вада комвуз акьал­­­­тIа­рай ада Гьажибег Гьажибеговахъ, Мемей Эфендиевахъ, Алибег Фатаховахъ, Зияудин Эфендиевахъ, Исмаил Вагьабовахъ галаз санал кIвалахна.

Дяведин ва адалай гуьгъуьнин йисара адакай “Социализмдин пайдах” газетдин таржумачи, отделдин редактор, С.Кирован тIва­рунихъ галай типографиядин директор, лезги­ чIалал акъатзавай ктабрин редактор хьана.

Адан гъиликай цIудралди хъсан очеркарни макъалаяр, чебни литературадинни чIа­лан, культурадин месэлайриз талукьбур, хкатна.

Советрин Союздин Игит Гьазрет Алиевакай ада документрал бинеламишнавай повесть кхьена.

Таржумачи яз Сейфудин Шихалиева урус ва маса халкьарин хейлин эсерар лезги чIалаз элкъуьрна, газетрани ктабра чапна.

Советрин Союздин Гимндин текст урус чIалай лезги чIалаз элкъуьрай сифте кас Сейфудин Шихалиев яз чида. И кардикай Абуталиб Абилович Абилова вичин рикIел хкунра кхьенва.

А.А.Абилов  (1920-2012)

ТIвар-ван авай алим, илимдин тешкилатчи, общественно-политический дея­тель, тарихдин илим­рин  доктор, профессор Абуталиб Абилович Абилова вичин просветителвилин рехъ “Социализмдин пайдах” газетдин мух­­бирвилелай башламишайди тарихда гьатнава. 1943-1949-йисарин газетра вил экъуьруьн бес я, абурай чаз А.Абилован къул алай репортажар, очеркар, гьикаяяр гзаф гьалтда. Ви­чини асул гьисабдай дяведин йисара ва адалай гуьгъуьнизни чи  хуьрерин зегьметчийри, гьакIни образованидинни культурадин хилерин къуллугъчийри фронт патал, ахпани чкIай майишатар арадал хкун, илим, савадлу­вал, культура вилик тухун патал чIугвазвай гьа­­къисагъ зегьметдин гьунаррикай кхьиз хьана.­

А.А.Абилов Кьасумхуьруьн райондин (гилан Сулейман-Стальский) Уллу Гъетегъ хуь­ре дидедиз хьана. Ина школа, СтIал Сулейманан тIварунихъ галай пединститут ва  Москвада КПСС-дин ЦК-дин  патав гвай ВПШ куьтягьна. 1943-йисалай ада вичин уьмуьр милли журналистикадихъ галаз алакъалу авуна. Газетда адакай таржумачи ва адан жа­вабдар секретарни хьана. Амма партиядин обкомди Абуталиб Абилович вичин аппаратда идеологиядин отделда къуллугъдал тайи­нарна, ина адакай обкомдин секретарь хьана.­

Илимдин кIвалах дериндай чизвай пешекар 1954-57-йисара  Дагъустандин педагогвилин институтдин кьиле тайинарна. Пед­институт университетдиз элкъуьрайла (1957-йис) Абуталиб Абиловичакай цIийи вуздин ректор хьана. И  къуллугъ ада 30 йисуз, та вич  пенсиядиз экъечIдалди, кьиле тухвана.

Амма печатдин хилевай ам вичин вири яшда яргъа хьанач. Адан къелемдикай цIуд­ралди дерин манадин макъалаяр, тезисар, методикадин теклифар, маса материалар хкатна. “Дагъустандин госуниверситетдин тарих” ктаб и кхьинрин кукIуш хьиз я.

А.Гь.Агъаев  (1924-2003)

Машгьур алим-философ, гьикаятчи, фольклорист, литературовед Агьед Гьажимурадович Агъаеван сифтегьан камарни “Социализмдин рехъ”, ахпа “Да­гъустандин правда” (лезги чIа­лал)  газетрихъ галаз алакъалу я.

ЛагьайтIа жеда, илимдиз ам гьа и милли газетда чап авур метлеблу, маракьлу макъа­лайрин  нетижада фена.

1941-1945-йисара Ватандин ЧIехи дяведа летчик-истребитель яз иштиракна. Дяведилай гуьгъуьниз Саратовдин ва Москвадин ВПШ-яр куьтягьна, яргъал йисара партиядин Дагъустандин обкомда ва ДГУ-да хайи лите­ратурайринни философиядин кафедрайра кIвалахна.

А.Гь.Агъаеван гъилик, адан гуьзчивилик кваз, неинки лезги милли журналистикадин, гьакI литературадинни философиядин рекьерай еке десте машгьур пешекарар тербияламиш хьана.

М.М.Магьамдалиев  (1918-1983)

“Социализмдин пайдах”, адалай гуьгъуьниз “Дагъусандин правда” ва “Коммунист” тIварар атайлани, чи газетдиз кьурагьви хва, халкьдин дерин къатарай акъатай хъсан мухбир, культработник, шаир ва гьикаятчи Мирзали Магьамдалиевич Магьамдалиева вафалувилелди къуллугъна.

Чи гъилик квай а чIаварин вири газетра адан къелемдикай хкатай гзаф затIари фикир­ желбзава. Ада, чна кьатIузвайвал, дагъдин а яргъал маканда республикадин газетдиз хсуси мухбирдин къуллугъ эвезна. М.М.Магьамдалиева милли культурадал, литературадал, журналистикадал рикI алай гзаф ксарихъ галаз алакъа хуьзвай, адан кIваликай гзаф ксариз, командировкайра авайла, ксудай, ял ядай, яратмишдай утагъ хьайидал шак алач.

Мирзали Магьамдалиевича вичин уьмуьр­дин юлдаш Нарунжадихъ галаз санал 10 аял хвена, чIехи авуна, шегьредал акъудна. М.Магьамдалиева вири уьмуьрда Кьурагь райондин газетдин типографияда кIвалахна, гьа четин шартIара вахт-вахтунда газет чапдай акъудиз, халкьдив агакьарна. Гьа са чIа­вуз ам активный мухбирни тир. И кар а чIаван газетриз акъатнавай макъалайрини, литературадин эсеррини субутзава. Вири имтигьан­рай дагъви хва уьзягъвилелди экъечIна.

Чи гъиле ада кхьенвай, гьеле санани чап тавур са шумуд эсер гьатнава.

М.М.Магьамдалиев 1918-йисан гатфариз (апрелдин вацра) Кьурагьа дидедиз хьана, ана уьмуьр кечирмишна. Яшайишдин саки в­и­ри къулайвилер агакьнавайла, мадни хъсан, метлеблу затIар яратмишун лазим тир кас садлагьана дустаривай, хизандивай, халкь­дивайни къакъатна. Амма ирс чав гума…

Мердали  Жалилов