Англиядин государственный деятель, писатель Филипп Честерфилда лагьанай: “Квахьай гьар са легьзе квахьай кардай, хийирдай я”. Франциядин шаир, публицист Альфонс Ламартина мадни керчекдиз малумарна: “Бязи секин чIавуз таъхир авун пара менфятлу яз гьисаб­за­ватIани, имтигьанра, четинвилера гьатайла геж авуни, кьулухъ чIугуни телефвилел гъида”.

Эхь, алай вахтуниз дикъет гана, кьиле физвай вакъиаяр аннамишна, виняй ийизвай истемишунар рикIелди, къанажагъдалди кьабулна ва вири гьалариз къимет гана, геж тавуна, кар гъиле кьур­тIа, къуллугъдин везифаяр жавабдарвилелди кьилиз акъудиз хьайитIа, разивалдай нетижайрин иесини жеда.

Эхь, алай вахт имтигьанрай, четинвилерай, хъутIалрай, чладай экъечIдай­ди я. Республикадин руководстводиз атанвай инсанри гьар са къуллугъчидиз, гьар са зегьметчи инсандиз, къени крар ийиз кIан­завай юлдашриз гьахьтин мумкинвилер гузва, шартIар яратмишзава. Анжах республика, государство, Ватан патал кIва­лаха, везифаяр намуслувилелди кьилиз акъуда, луту-птувилиз, къачагъвилиз кьил ямир.

Эхиримжи кьве йисуз республикада арадал къвезвай дегишвилер чаз вилералди аквазва. Абурни Дагъустан Республикадин Кьил Владимир Васильеван тешкиллу, чешнелу кIвалахдихъ галаз ала­къалу я. Ада галай-галайвал гьар са хиле, гьар са министерствода, ведомст­вода, муниципалитетда, коллективда крар вилик тухудай, менфятлу нетижайрал гъидай, зегьметчийрин яшайиш хъсанардай кIвалах тешкилиз куьмек гузва. Гьелбетда, чкайрал цIийивилерик, хъсан патахъ дегишвилер туник кьил кутазвай чархачияр муниципалитетрин кьилер хьун лазим я. Алатай йисара абурухъ гъил ачухдай, рикIе авай крар, агьалийрин истемишунар, тIалабунар тамамардай мумкинвилер са артух авачир. Районрин бюджетрин такьатар ­анжах кIвалах­завай­бу­руз мажибар гуз бес жезвай. Къе и татугай гьал михьиз тергнава. Муниципалитетрин вилик хъсан крар патал гегьенш рекьер ачухнава. Администрацийрин кьилерин везифани абурукай гъавурда аваз менфят къачун я.

Алай йисан 12-февралдиз меркезда “Дагъустан Республикадин муниципальный тешкилатрин Совет”  Ассоциациядин собрание хьана. Ам ачухдайла, РД-дин Кьил В.Васильева малумарна: “Муниципальный дережадилай гатIунна, инсанрин вилик жа­вабдарвал гьиссун лазим я. ГьикI лагьай­тIа, чкадин самоуправленидин органрин руководителриз чпин агьалийрин дердияр, къайгъуяр, абурал ацалтза­вай четинвилер виридалайни хъсандиз чизва, гьавиляй абурун гьал-агьвал хъсанарун патал алахъ­ни авуна, абуруз район патал хъсандиз кIвалахдай, активвал къалурдай шар­тIарни тешкилна кIанда…”.

Республикадин регьберди кIватI хьанвайбуруз мад сеферда халкьдин майишатдин гзаф хилера къайда твазвайвал, налогар кIватIунин еришар хъсанарзавайвал, бизнес “хъендикай” хкудзавайвал ва регион яваш-яваш вилик тухузвайвал ахъайна. Ам инанмиш тирвал, низам, къайда тун тавунмаз, агьалийрин патай авай ихтибар екеди жедач. Гьар са карда къайда, низам тунни сифте нубатда муниципалитетрин кьилера авай ксарин алахъунрилай аслу я. Гьа и карни сад-вад йикъан активвилиз ваъ, тайин системадиз элкъуьрна кIанда.

— Куьн са кардин гъавурда гьатна кIан­да, — лагьана В.Васильева, муниципалитетрин кьилерихъ элкъвена, — чи вилик эцигнавай везифаяр чна куьн галазни, галачизни кьилиз акъудда. ГьакI хьайила, виликдай хьиз, ацукьна вахтар акъу­диз тадач квев, менфятлувилелди кIва­лахна кIанда. ТахьайтIа, куь къуллугъдин чкаяр масадбуру кьада. Алай вахт кар алакьдай, намуслу, бажарагълу инсанринди я. Абуруз чна чпин алакьунар къалурдай мумкинвални гуда.

Мукьуфдивди тухузвай кIвалахди нетижаяр арадал гъизва. 2018-йисуз налогар 20 процентдин гзаф кIватIна. Идани алава 6 млрд манат тешкилна. И пул анжах яшайишдин месэлаяр гьялуниз серфна. Транспортдин налог 50 процентдин артух кIватIна. 600 млн манат чкадин рекьер къайдадиз гъун патал районризни шегьерриз чара авуна. Гъилевай йисуз транспортдин налог 1,2 млрд манатдив агакьна кIватIунин везифа вилик акъвазнава. Им алакьдай карни я. Республикадин регьберди районрин ва шегьеррин муниципалитетрин кьилеривай вири жуьредин налогар кIватIунин планар артухни алаз бегьемарун истемишна.

Вучиз лагьайтIа, республикадин бюджетдиз къвезвай пулари яшайишдин месэлаяр гьялиз куьмек гузва. 2023-йисалди Да­гъустанда 33 школадин дараматар эцигна кIанзава. ГьикI лагьайтIа, гилани хейлин аялри 3-сменада кIелзава. Шар­тIар авачирвиляй вири школайра аялриз чими хуьрекар гьазуриз жезвач. Васильева администрацийрин кьилеривай образованидин, ЕГЭ тешкилунин, аялриз еридин чирвилер гунин месэлайриз датIана фикир гун истемишна. Гьа са вахтунда школаяр акьал­тIар­завайбур кIвалахдал­ди таъминардай рекьер жагъурунин месэлани кудна.

Ассоциациядин собранидал РД-дин Гьукуматдин Председатель Артем Здуновни рахана. Ада къейд авурвал, чкадин самоуправленидин органрин руководителри республикада вуч, гьикI ва вучиз гьакI ийизватIа кьатIана ва гьар са агьалидивни и месэлаяр агакьарун лазим я. Ада администарцийрин кьилерин фикир транспортдин налог тамамвилелди кIватIунал, яргъал фенвай эцигунрив эгечI хъувунал желбна.

Алай вахтунда республикада гъиле кьуна, куьтягь тавунвай 2166 объект ава. Абурукай 646 муниципалитетрин мулкарал ала. Санлай къачурла, и эцигунрин къимет 11 млрд манатдиз барабар я. Гьелелиг 341 эцигунар куьтягьун патал документар гьазурзава.

Артем Здунова районар, хуьрер электроэнергиядалди таъминарунин месэлани кудна. Истемишунар, агьалийри арзаяр ийизватIани, чка-чкада сятералди, йикъаралди эквер хкудзавай дуьшуьшар давам жезва. ИкI, 4-9 февралдин йикъара 249 хуьр ва 323 идара экверикай хкудна. 1481 подстанция къайдадикай хкатна. И татугайвилерин вилик пад кьун муниципалитетрин везифа я, — лагьана РД-дин Гьукуматдин Председателди.

Муниципалитетри фикирдай акъуд тавуна кIанзавай са месэла мад ава. Зулухъ­ 38 муниципалитетда, 5 шегьерда кьиле фидай сечкийра 1,2 млн сечкичийри иштиракда. Агьалияр сечкидин участокриз атун муниципалитетри тухудай кIвалах­дилай аслу я. Гьавиляй районрин, шегьер­рин бюджетрик сечкидин кам­пания тешкилдай такьатарни кутун герек я.

Муниципалитетрин вилик экономикадиз, яшайишдиз, агьалийрин агьваллувилиз талукь везифаярни эцигнава. Гила вири къуватар абур тамамарун патал желб авун важиблу я.

Нариман  Ибрагьимов