И йикъара зун Докъузпара райондин образованидин управленидин информациядинни методикадин центрадин (ИМЦ) заведующий Магьмудов  Мадрид  Гьажиевичахъ  галаз гуьруьшмиш хьана. Чи арада агъадихъ галай суьгьбет кьиле фена.

• Мадрид Гьажиевич, куьне образованидин управленидин ИМЦ-дин заведующий яз кIвалахиз 19 йис я. Квез райондин мектебрин гьалар хъсандиз чизва.

— Райондин образованидин идарайра кIелзавай аялрин кьадар йиса­лай-суз тIимил жезва. Мадни къейд авуртIа, гъвечIи классриз къвезвай аялрин кьадар гзаф ятIа­ни, 9-классрин аялри кIелунар давамаруникай кьил къакъудзава, абур юкьван учебный заведенийриз гьахьзава. И  карни­ дуьшуьшдинди туш: 11-класс акьал­тIарайла, абу­руз ЕГЭ вахкуз тахьунин къурху ава. ИкI, 2018-2019-кIелунин йи­суз 9-классра 182 аялди кIелза­вайтIа, алай йисуз нубатдин классра 93 аялди чкаяр кьуна.

• Къенин юкъуз образованидин еридиз еке дикъет гузва. Эхиримжи вахтара нетижаяр кьадай гос­аттестациядикай гзаф рахазва. И рекьяй чи мектебра кIвалахар гьикI я?

— Малум тирвал, чи уьлкведа об­разованидин еридиз къимет гун патал сад хьтин къайда арадал гъанва. И жуьреди мектебра кIел­завай аялрин арада гузвай чирвилерин ре­кьяй мониторинг тухудай мумкинвал гузва. Виридалайни важиблуди ЕГЭ я. 9-классра тухузвай­ нетижаяр кьадай аттестация (ГИА) кьвед лагьай чкадал ала. Ида­лай гъейри, Вирироссиядин ахтармишунрин кIвала­хар­ни тухузва. ИкI, месела, 2018-2019-кIе­лу­нин йисуз 2 выпускникди “Чирвилера кье­тIен агалкьунар аваз” къизилдин медалралди школа акьал­тIар­на. ЕГЭ вахкунин карда алатай кIелу­нин йисуз Усугъчайдин СОШ-дин ученик Пирметов Шумала информатикадай, химиядай ва общест­во­зна­нидай кьилин 90 балл  къазанмишна. Информатикадай адаз лап кьилинди тир 97 балл хьана. КIуьд ла­гьай классрин аялриз талукь яз. Абуру ГИА вахкудайла, урус чIалай, ма­те­матикадай, биологиядай, обще­ст­во­знанидай “вад” къиметар къачуна.­

• Хуьруьн чкадин мектебри девирдин шартIарин истемишунриз жаваб гузвани?

— “Алай девирдин мектеб” фе­де­ральный проектдин сергьятра ва “Об­разование” милли проектда чка кьунвай ЦIийи Къаракуьредин СОШ-да гадаяр ва рушар патал “Точка роста” ачухнава. И центрада ре­­къем­рин ва илимдин жуьреба-жуьре хилерай 1-класс­дилай 11-класс­рал къведалди шегьердин образованидин маканрихъ галаз барабар шар­тIар яратмиш­нава. Центраяр компьютерралди, мини-лекторийралди ва маса герек шейэралди тадаракламиш­нава.

• Райондин мектебра аялрин алава образование гьи гьалда ава?

— Районда алава образованидин 9 идара кардик ква. Аялри жуьреба-жуьре терефрай чирвилер къачузва. Абурукай 4 ДЮСШ, шахматрин ва музыкальный школа, аялрин яратмишунрин кIвал,  искусстводин школа кардик ква. Искусстводин школада “Жаван турист”, “ХкатIун ва цун”, “Жаван художник”, “Гамар хурун” кружокрин тарсар тухузва. Аялриз къадим сеняткарвилин сирер, чешнеяр чирзава. Зонайрин ва регионрин конкурсра, турнирра чи аялри хъсан нетижаяр къазанмишзава. Алай вахтунда районда алава и проектдал эля­чIунин образованидин  идарайра чирвилер къачузвай аялар патал “кьил­ди-кьилди персонифицированный пулдалди таъминарунин” кIвалах тухузва. 2020-йисан сентябрдилай аялрин алава образованидин къайдадал элячIда. И рекьяй­ 201 арза атанва, абурукай 101 кьабулнава. Райондин бюджетдай сертификатар гудайвал я.

• “Кьилдин (персонифицированный) финансирование” вуч лагьай чIал я?

— 2020-йисалай алава образованидин мектебра чирвилер къачузвай гьар са аялдин кIвачихъ кьилдин сертификат ачухзава. И дуьшуьшда гьар са аялдивай вичиз ку­тугай алава образованидин терефар хкягъиз жеда.

• Муаллим мектебдин чин, адан абур я. Районда муаллимрин ери ва кьадар гьихьтинди я?

— Алай вахтунда чи райондин мектебра 415 педагогди кIвалах­­зава. Абурукай 130 муаллимдихъ кьи­лин ва пешекарвилин дережайрай хъсан ерияр ава. Гьайиф хьи, пешекарвилин дережа хкаждай курсара вири муаллимри иштиракзавач. Командировкайрин харжияр тахьуниз килигна, истемишун анжах 10-15 процентдин тамамариз жезва. Мектебра муаллимрал алай пар  чIехи жезва. Гекъигайла,  абурал 19-21 сят гьалтзава.

• Жегьил муаллимар гзаф авани?

— Жегьил пешекаррихъ галаз кIва­лах тухун — им чи вилик акъвазнавай кар алай месэлайрикай сад я. Гьакъикъатдани, чи райондин мектебра математикадай, ингилис, урус чIала­рай муаллимар бес жезвач. Кьитвилин гьалар Къалажухрин, Къаракуьредин, Къурушрин, Миграгъ-Къазмайрин мектебра ава. Чна гьеле алатай йисуз РД-дин образованидин ва илимдин министерстводиз чи райондин школаяр патал “Зем­ский учитель” программадай муаллимар рекье тун патал арза гана.

• ­ Муаллимрин мажибар гьихь­тинбур я?

— Тамам ставка авай жегьил му­аллимдин кIвалахдин мажиб 19,4 агъзур манат я. Зегьметдин стаж, лайихлувилер авайбуру 22-24 агъзур манат къачузва.

• Образованидин хиле ИМЦ-дин везифаяр квекай ибарат я?

— Чи тешкилатди образованидин идарайриз методикадин жигьетдай куьмек гузва.

• Райондин мектебра чир­вилер гунин дережа гьи гьалда ава?

— Лугьуз жеда, Усугъчайдин, ЦIийи Къаракуьредин ва Авадандин СОШ-ар вилик жергейра ава. Алай кIелунин йисуз чна школадин ва муниципальный олимпиадаяр тухвана. Олимпиадайра 1100 аялди иш­­тиракна. Муниципальный этапдин мектебра тухвай олимпиадайра 750 касди иштиракна. Абурукай 17 аялдиз региональный паюниз теклифнавай. Ана Усугъчайдин СОШ-дин ученица Саруханова Сабринади республикадин дережада кьиле тухузвай паюна шаз урус эдебиятдай, цIини урус чIалай сад лагьай чкаяр кьуна.

Али-Буба  Эмирсултанов