“…Чна, лезги театрдин бине эцигай Идрис Шамхалован мукьва-кьилийри, театрдин йисуз квевай адаз тимтал (памятник) эцигунин указ акъудун тlалабзава… Чаз ам эцигунин чкайрикай сад Дербент шегьерда кардик квай лезги драмтеатрдин гьаят хкягъун хъсан аквазва. Чна гьакlни театр авай, я тахьайтlа адан патав гвай куьчейрикай садаз адан тlвар гунни адалатлувал яз гьисабзава…” Идрис Шамхалован 20 хтулдинни птулдин къулар алай ихьтин манадин арза абуру Дагъустан Республикадин Кьил В.А. Васильеваз ва РД-дин культурадин министр З.А. Бутаевадиз ракъурнавай.
9-декабрдиз лезги театрдин дараматда и арза веревирдзавай собранида, чи баркаллу театрдин коллективдилай гъейри, лезги интеллигенциядин векилри, и цlарарин автордини иштиракна. Арзадин манадихъ галаз кlватl хьанвайбур театр-дин директор Динара Эминовади танишарна, Идрис Шамхалов эбеди яз рикlел хуьн патал им хъсан теклиф тирди къейдна. Агъадихъ чна анал рахай ксарин фикирар раижзава.
Мирзебег Мирзебегов, РД-дин халкьдин артист: “…Идрис Шамхалов чlехи кас я. А четин йисара ада лезги театр арадал гъана. Чна адан зегьметдиз чlехи къимет гузва. Ам зурба гьуьрметар авуниз лайихлу искусстводин устад я. Адан чlехи портрет чи театрдин фойеда виридалайни хъсан чкадал ала. Шамхаловаз бюст, я тахьайтlа тимтал эцигун чи фикирда фадлай ава. Амма — такьатар… Чаз театрдин фойеда Идрис Шамхалован, РФ-дин ва РД-дин халкьдин артистрин бюстрин аллея туькIуьрдай фикирни ава…”
Писатель Фейруз Бадалова И.Шамхалован яратмишунрин рекьикай суьгьбетна, театрдин актерриз куьмекдай И.Шамхалован фонд ачухун ва адан тIварцIихъ премия тешкилун теклифна.
Шаир Сажидин Саидгьасанов: “Идрис Шамхалова Ахцегьа са гъвечlи дестедихъ галаз лезги театрдин бине кутуна. Къе чун ингье ихьтин театрдин иесияр я. Адаз чи халкьдин патай аферин! Зи рикlел алама, чи хуьруьз лезги театр къведайла, “Ахцегьар къвезва” лугьудайди тир… Идрис Шамхалован тlвар ва ирс хуьн патал алакьдай вири кlвалахар авун чи буржи я…”
Шаир ва алим Азиз Мирзебегов: “…Идрис Шамхалова 1905-йисуз Сураханада лезги театрдин кружок тешкилна. А йисуз “Дагъустандин цуьквер” тlвар алаз абуру чпин сад лагьай тамаша къалурзава. 1906- йисуз “Буржали” тамаша Ахцегьа лезгийриз чпин ватанда акур сад лагьай лезги тамаша хьана. Ахпа 1908-йисуз “Куьгьне Туьркия” тамаша къалурна. Ада пьесани вичи кхьизвай, тамашадин режиссерни вич тир, актеррин ролрани вич къугъвазвай… Гьайифдалди лугьуз кlанзава хьи, Идрис Шамхалован тек са эсер — “Периханум” ама. “Буржали” пьесадин кьисметни гьикl ятlа чизвач. Адан пьесаяр акъуддай касни хьанач…”
Гуьгъуьнлай собранидал рахай театрдин кьилин режиссер Казбек Думаева, художник Демир Исакьова, шаир Абидин Камилова, РД-дин халкьдин артистар Фаризат Зейналовади, Зарифа Къухмазовади, РД-дин лайихлу артист Руслан Пирвердиева и цlарарин авторди ва масабуру я бюст, я тимтал эцигунин, гьакlни са куьчедиз Идрис Шамхалован тlвар гунин тереф рейсадвилелди хвена.
РикIел хкин: вичин уьмуьрда И.Шамхалова вад пьеса кхьена: “Буржали”, “Периханум”, “Кавказдин дяве”, “Куругъли”, “Дагъустандин цуьквер”. Чавай къе, шаксуз, а кар къейд ийиз жеда хьи, вичин сифте пьесадалди милли театрдин бине эцигай Идрис Шамхалован тlвар куьчедиз гунизни, тимтал эцигунизни лайихлу я.
Къагьриман Ибрагьимов
