Квез гьикI къуллугъзава?
Къенин юкъуз дуьньяда инсанрин сагъламвал хуьниз талукь месэла виридалайни тIал алайдаз элкъвенва. Медицинадин хиле яратмишнавай мумкинвилерилай, ана зегьмет чIугвазвайбурун намуслувилелай гзаф крар аслу жезвайди сир туш. Сагъвал са куьнивни гекъигиз тежедай чIехи девлет я, алай девирда — иллаки. И месэладикай рахадайла, кIанзни-такIанз вилик вахтар рикIел хквезва. Советрин девир чи гьукумат, рабочийдилай башламишна, вирибуруз са виляй, са гъиляй килигзавай. Пулсуз медицина, пулсуз ял ядай чкайриз физ-хтун, пакадин йикъахъ инанмишвал рикIе аваз яшамиш хьун… Гьукумат чкIана, демократрин девирда законар дибдай дегиш хьана. Яргъал йисара арадал атанвай хъсан адетар квахьна. Гьукуматдин чIе-хи къуллугърал алай ксариз Б.Ельцина “къацу рехъ” ачухна. Идараярни зурба карханаяр, заводарни фабрикаяр — уьлкведин мал-девлет кепекрай маса къачуна, чпин хсусиятриз элкъуьрна. Исятда кьилдин ксаринбуруз элкъвенвай азарханайра халкьдин “иви хъвазва”. Гьукуматдинбур тир бязи идарайра духтуррин мумкинвилер лап гъвечIибур я…
Зун Сулейман-Стальский райондин Герейханован хуьре яшамиш жез 58 йис я. За, рабочийвилелай башламишна, жавабдар ва общественный кIвалахар кьилиз акъудна. И ихтилат кар чкадал атайла тавунани жезвач. Виликдай чи хуьре адалатлу, зегьметкеш, Россияда тIвар-ван авай, планар артухни алаз ацIурзавай совхоз авайди тир. Ам Кьиблепатан Дагъустанда хъсанбурун жергеда авай.
Къе заз Герейханован 1-отделенидин участковый больницадикай рахаз кIанзава. Ам авай гьалдикай, арадал атанвай четин месэлайрикай за анин кьилин духтур Азим Сабетович Эседулаевахъ галаз суьгьбетна.
- Азим Сабетович, куьн больницадиз кIвалахал хтай сифте вахт рикIел хканайтIа, кIанзавай…
— Зун кIвалахал хтайла, ина авай низам-къайда, жавабдарвал хиве аваз кIвалахзавай саягъ заз гзаф хуш хьанай. Коллективда авай гьуьрмет, чIехи-гъвечIиди чир хьун, кьилин везифа — азарлуйриз къуллугъ авун кьилиз акъудзавай гьал тариф авуниз лайихлу тир.
- Азарлуйрин кьадар гзаф тирни?
— А вахтунда чахъ кьве кIвал-палата авай: сад — итимриз, муькуьдини — дишегьлийриз. Гьар сада 5 кас патал чкаяр авай. Начагъбур иниз ДаркIуш-Къазмайрилай, Чуьхверхуьрелай, ЦIийи Макьарилай, Аламишедайни къвезвай. Абур ина къаткизвай, сагъарзавай. Рагьметлу Надир Гьуьсейнов авайла, ина гьатта куьлуь операциярни ийизвайди тир. КIвачел залан дишегьлияр кьабулзавай духтур авай. Са гафуналди, агьалийрин сагъламвилин къаравулда акъвазнавай, мумкинвилер писбур тушир.
Рагьметлу Мигьрали Бачханов совхоздин директор тир вахтунда хуьр авадан авун, культурадин, здравоохраненидин дережа хкажун патал ада гзаф зегьметар чIугуна. Куьгьне больницадин чкадал къванцикай кьве мертебадин цIийи дарамат эцигна, къулайвилер арадал гъана.
Гьайиф хьи, совхоз амачирла, 1991-йисалай гьукумат чкIайдалай кьулухъ иниз фикир хгудай касни хьанач. Гьатта адан гьаятарни, анра авай дараматарни кваз маса гана. Гьанлай инихъ больница нин балансдал алатIа, иеси вуж ятIа, кьил акъатзавач. Алатнавай 28 йисуз инаг садрани ремонтнавач. Гьар йисуз куьлуь ремонтар — киреждай асунун, ширер ягъун, авахьай сувагъар хъиягъун чи къуллугъчийри чпин хсуси такьатрихъ кьилиз акъудзава.
Тамам кьве йис идалай вилик пенсиядиз экъечIнавай чи духтур А.Нибиева вичин хсуси харжийрихъ дараматдин пенжерар пластикадинбуралди эвезна. Чухсагъул адаз!
- Къенин йикъан мумкинвилерикай вуч лугьуз жеда? Агьалияр квелай рази яни?
— Исятда, сир туш, гьалар гьа виринра хьтинбур я. Раб-дарман вахт-вахтунда агакьзавач. Герек тир бязи дарманар лагьайтIа, чал гьични агакьзавач. Азарлуяр абур чпин такьатрихъ къачуниз мажбур жезва. Винидихъ тIварар кьунвай хуьрерин агьалияр чиниз хквезмач. Чи мумкинвилерилай аслу тушир крарни гзаф ава эхир. Агьалийрин патай маса наразивилер авач.
Иниз къвезвай азарлуйрин кьадар тIимил туш. Йикъа 70-80 кас кьван къвезва. Амма, гьайиф хьи, чахъ вири пешекарар ва лазим тадаракар тахьун себеб яз, абурукай чIехи пай ЦРБ-диз рекье туниз мажбур жезва.
Им ина къаткизвай ксар авач лагьай чIал туш. Юкьван гьисабдалди вацра 20-25 касди ина чпин сагъламвал мягькемарзава. Азарлуйриз тIуьнар гузва. Са гафуналди, чи медперсоналди чпин хиве авай везифаяр намуслувилелди кьилиз акъудзава.
Гьар юкъуз пакаман сятдин 8-далай нянин сятдин 4-далди агьалийрин сагъламвилин къаравулда “Тади куьмекдин” машин акъвазнава. Лазим атайла, духтур чкадал физва азарлудаз куьмекзава.
- Медперсоналдикай куьрелди лагьайтIа, жедачни?
— Санлай къачурла, больницада 44 касди кIвалахзава. Абурукай 4 кас кьилин образование авайбур я. Мадни 26 касдихъ пешекарвилин юкьван чирвилер ава. Кьвед — сарарин духтурар я.
Чпихъ хъсан тежриба авай, фадлай санал кIвалахзавай медсестраяр тир Ф.Султановадин, Л.Тагьирбеговадин, Н.Эмиргьамзаевадин кIвалахдилай зун, иниз къвезвай азарлуярни рази я.
- Чун мад больницадин дараматдал, ам авай чIуру гьалдал хквен… Райондин центральный больницадин кьилин духтурдиз, райондин кьиле авай ксариз куь гьалдикай хабар авани? Арза-ферзе авуначни?
— Эхь, талукь чкайриз чна хабарар гайиди я. Чи месэладикай хабар ава. Кьилди къачуртIа, райондин архитектурадин отделдин пешекарар чкадал атана, авай гьалдиз килигна, лазим документра и кар къейдна. Амма мад са ван-сесни хъхьанач.
Умудзава хьи, районэгьлийри вичел дамахзавай регьбер Нариман Абдулмуталибова и месэла фикир тагана тадач. Сир туш, эхиримжи йисара районда хъсан патахъ дегишвилер жезва. Райондин кьил Нариман Абдулмуталибован гуьзчивилик кваз еке кIвалахар кьилиз акъудзава. Гьал-агьвал авай ватандашрини къени крарик кьил кутазва. Им, гьелбетда, шад жедай кар я.
ЦРБ-да азарлуйриз къаткидай чкаяр бес тежезвай вахтарни ава. И кар себеб яз абур шегьерриз финиз мажбур жезва. Имни хуьрерин агьалийриз алай девирда четин акъваззавай кар я. За винидихъ тIварар кьунвай хуьрерин агьалийриз, виликдай хьиз, гилани участковый чи больницада къаткидай, чпин сагъламвал мягькемардай мумкинвал хьайитIа, ЦРБ-дизни кьезилвал жедайдал шак алач.
- Азим Сабетович, за умудзава хьи, больницадихъ кIвалах хъсан дережада аваз кьиле тухудай мумкинвилер хъжеда. Суьгьбет авунай сагърай!
— Сагърай куьнни! Чнани и кардик умуд кутунва.
Вадим Жамалдинов
