Адетдин югъ тир. Зулун югъ. Пара чIагай, гуь­луьшан, рикIивай гьейранвалдай. Пара иер йи­къар­ жеда октябрдин, ноя­брдин варцара меркезда. ГьакI дамахдай, лезет къачудай, гуьгьуьл шад яз йикъар акъуддай. Ихь­тин гуьзел гьава авайла, кIвале ацукьун гьатта тахсиркарвал я.

Зун хтуларни галаз гьуьлуьн кьерез фе­на. Ина абуруз катдай, къугъвадай чкаяр тIи­мил авачир. Зун гьуьлуьвай са тIимил яр­гъал­ хьиз эцигнавай куьсридал ацукьнавай, секин, гуьзгуь хьтин циз тамашиз, фикирри тухванвай. Са арадилай катиз-калтугиз, кIе­виз рахаз, хтулар атана­.

— Буба, буба, чакай вуж гьахъ я? — гьасятда суал гана Замиради?

— Гьелбетда, зун гьахъ я, — вич вичихъ агъунваз рахана Къурбан.

— Туш, туш!- саки гьарайна Замиради.

— Я балаяр,- рахана зун,- куьди вуч гьуьжет я? Бу­ба сифте гъавурда тур, ихтилат квекай физ­вай­ди ятIа, ахпа вуж гьахъ, батIул ятIа лугьунни ийида за.

— Я буба,- атана зи вилик акъвазна Руслан,- чаз виридалайни ширин затI вуч ятIа чир хьана кIанзавай. Гьарда са затIунин, няметдин тIвар кьуна, амма Замирани Къурбан чпи лагьай шейэр виридалайни ширинбур я лугьуз акъвазнава.

— Де лагь кван абур вуч шейэр ятIа.

— Виридалайни ширинди шоколад яни, буба чан? — хабар кьуна Замиради.

-Туш, — сес кяна Къурбана. — Виридалайни ширинди пепси-кола я.

— Квез гьихьтин затIар ширинбур яз аквазва? — суална за муькуь хтулриз. Абуру торту­нин, вир­тIедин, шефтелдин, хурмадин, зефирдин, морожнидин… тIварар кьуна. Дугъ­ридан­­­ни, ширин затIар гзаф ава дуьньяда. Амма виридалайни ширинди? Хтулар за са бубат се­­кинарна, ахпа жув фикиррик акатна. Гьакъи­къатдани, дуьньяда виридалайни ширин затI яраб вуч ятIа? За жу­ван уьмуьрдиз сейр хъуву­на ва акур-такур, ван хьайи-тахьай рикIел хкана­.

Зи чIехи буба Ибрагьим сеняткарвилин жуьреба-жуьре пешеяр квай итим тир. Къванцин устIар, дерзичи, кIуртар цвадай устIар, багъманчи… Ам хъсан куьнуьчини тир. Ада, куьнуьйрай рекъер акъудиз, чIехи синийриз вирт авадардай вахт лап накьан югъ хьиз аквазва. Чна, адан хтулри, тIуб, фу кягъиз, вирт недай. Ибрагьим бубадин гафарни рикIел алама: “Чан балаяр, вирт пара ширин шей я. Ам пара нез тахьуй, агъургъан акьалтун мумкин я”. Гьелбетда, чна и гафариз са артух  яб гудачир. Аялар тир ман ширин шейэрал гзаф рикI алай. Амма бубадин гафарин гьакъикъат ахпа ачух жедай.

Эхь, гьа чIавуз чир хьайивал, вирт виридалайни ширин затI я. Гьелбетда, аялар патал­ ширин затIар мадни авай. Сифте нубатда — ширинар. Чи хуьруьн аялрин арада “къенфет” гаф ишлемишдайди тушир. Чна къенфетриз ширинар лугьу­дай. Диде-бубадални “ширинар” къачу лугьуз алахъдай. Хуьрерин агьалийрин гъилера нагъд пул са акьван авай вахт тушир. Колхозникриз авур кIвалах­рин зегьметдин йикъар кхьизвай.. ЧIехи­буру чпин  жибинра шекердин кIус,  ширинар, пече­нияр твадай, гьалтай мукьва-кьилидан аялдиз-хтулдиз гуз. Са ширин гъиле гьатай аялдин шадвилихъ кьадар жедачир. А вахтунда чун патал ширин затIарик ширинарни шекер акатзавай.

КIуьгьуь, верцIи, ширин затIар мадни авай. Месела, нутIуфа, мехкIуьт, гьалва, мура­ба… Амма — фан ширинвал! Заз чиз, адав агакьдай маса шей авач. Лап хъукъвай фуни, са къафунни галачиз, виртIедилайни ширин жеда кьван. ЧIехи буба гатфариз цанай, гатуз­ векьяй­ хкведай ва чаз, хтулриз, нуькIре вахканвайди я лугьуз, чантадин пипIяй акъудна хъукъвай фан кIусар гудай. Чна абур акьван шириндиз недай хьи, пака мад нуькI­рен паяр хкваш лугьуз жедай. Чи чIехи­буру чилел аватай фан са гъвелни вахчуна хъинедай. Фан ширинвал иллаки каш акурбуруз хъсандиз чида. Дугъриданни, адав гекъигиз жедай маса нямет жагъидач. Эхь, фу вири няметрин шагь я.

Чал лапагрин нек къачудай нубат атанвай­. Зунни гъвечIи стха Мирзе-Шериф, чубандиз куьмек яз, кIелер хуьз дагъдиз ракъур­на­вай. Пуд лагьай юкъуз чун недайди авачиз­ амукьна. ГьикI хьанатIа чидач, кIваляй касни акъатначир. Нянихъ чаз ятахдин цлакай куьр­сар­на­вай чубандин мишинин чантадай баят са кап фу гьатна. Ам чна акьван ши­рин­даказ тIуь­най хьи, адан дад гилани сиве ама. Гьа­ви­­ляй­ чи халкьдихъ мисални ава: “Фу хуьрекрин агъа я”.

Бес Диде-Ватандиз авай ширинвал. Ам квелди алцумиз жеда? Абурухъ авай кIани­вал, ширинвал иллаки гъурбатдиз акъатайла, мадни ачух жеда. Хайи маканрин накьварихъни, гьавадихъни, цихъни, няметрихъни, дидедин гафарихъни цIигел жеда. Къейд авун герек я хьи, дидедал чан аламаз, веледриз адан ширинвал са акьван малум жедач. Гзафни-гзаф кIеве гьатай чIавара аялри дидедиз эверда, адакай куьмек кIан жеда.

Дидедиз вичин веледар ширин жедайвал вуч я бес! Аялар дидедин лувар я. КIанивал къалурун патал дидеди акьван эпитетар ишлемишда хьи: ширинди, багьади, иерди, масанди, кIаниди, азизди… Дидедиз вичин бала ширин хьунин дережадив гекъигиз жедай маса ярж бажагьат жеда. И ширинвили, кIанивили диде гзаф кьадар игитвилер авуниз, четинвилериз дурум гуниз мажбурзава. Халкьдин ми­салра и кар мадни керчекдиз тестикьарзава: “Ди­деди велед патал вич цIузни гадарда”, “Бу­ба кьейиди — садра етим, диде кьейиди иридра етим я”. Гьайиф хьи, балайри чан аламаз чеб патал дидейри ийиз­вай кьван хъсанвилериз къимет гудач, ахпа, рагьметдиз фейила, дидедихъ авай кIа­нивал, ширинвал гьиссда.

Дидени велед сад-садаз ала, ширин, кIан хьу­никай чи гзаф шаиррини эсерар теснифнава. “Ди­де тIазва” шиирда Майрудин Бабаханова кхьизва­:

Зи югъ — югъ туш,

Гьамни йиф я —

Рагъ авай.

Зи хъвер — хъвер туш,

Къагьар, шел я,

Вилерал кьван агакь тийиз,

Куьтягь жезвай пIузаррал.

Гъулангерек Ибрагьимовади “Дидеяр хуьх!” тIвар алаз шииррин цикл арадал гъанва­. Ана кIелзавайдан рикIиз таъсирдай, дидедин ширинвал къалурзавай цIарар гзаф ава.

Вуч ширин я дидедин хъвер,

АкI я кIвале ава мехъер.

ЦIурурда лап рикIевай хер,

Квахьда михьиз вири дердер.

* * *

Рагъ хьтин фу, махарик квай тегьерда,

Са легьзеда агакьдай гьар сеферда,

Чимивал гвай зи дидедин гъилерин,

Ширинвални адан рикIин гьиссерин.

 

...Физва вахтар, ингье цIуд йис тамам я,

РикIемайди “ширин бала” са ван я…

Фикирар ийиз, зун шадвилелди къугъвазвай хтулриз килигзава. Абуруз зи патай авай ширинвал квев гекъиграй за! Хсуси веледрилай хтулар ширин жедалда. Жувакай чIехи буба жедалди, зун и гафарихъ агъайди тушир. Амма гила заз а камаллу гафар инкардай са делилни авач. Дугъриданни, хтулар ширин жеда кьван. Абур са юкъуз такуртIа, жу­ва тавур са кар амай хьиз, са вуч ятIани квахьай хьиз, кьарай квахьна жеда. Гьатта телефондай хтулдихъ галаз рахун бес я — гуь­гьуьл гьасятда пайгардик акат хъийида.

Ширинвал. И гуьзел ери кIанивилизни хас я. Чеб чпел ашукьбур сад-садахъ галаз “чан ширинди” лугьуз рахада. Шаирри, композиторри аламатдин ашкъидикай кхьенвай эсерризни, манийризни гьахьтин тIварар гузва: “Чан ширин”, “Ширин-ширин”, “Ширинди”, “Яр ширин я”…

Къадимбег Ильясовахъ ихьтин цIарар ава:

КIвални кIандач кIанидан нур алачир.

Багъни кIандач ви ширин сес авачир.

Вун галачиз уьмуьр ширин жедачир,

На уьмуьрдиз шекер гъана, кIаниди. 

Дуьньядал ширин затIар мадни ала. Бес мез вуч я! Мецин ширинвилихъ мадни зурба аламатар авайди я. Гьавиляй мисалда ла­гьан­ва: “Ширин меци гъуьлягъ тIеквендай акъуд­­да”. Инсандиз уьмуьрни пара ширин я. Чибуру лугьудайвал, лап са кIвач сурун къерехдал алайдани уьмуьрдихъ ялварда.

Уьмуьр. Къе ширинди пака туькьуьлдазни эл­къуьн мумкин я. АкI тахьурай. Ихьтин кар тежедайвал яшамиш хьана кIанда чун. Ширинди ширинди яз амукьдайвал, ам туькьуьлдаз элкъвен  тийидайвал… Сагъвал, хушбахтлувал хьурай виридахъ!

Нариман Ибрагьимов