Чи республикада, гьа жергедай яз Кьиблепатан Дагъустандани, хуьруьн майишат вилик тухунин макьсаддалди эхиримжи вахтара са жерге кьетIен серенжамар кьабулзава. Техил, салан майваяр, емишар, малдарвилин продуктар гьасилзавай СПК-риз, кьилдин фермерриз абур кIвалахда ашкъиламишун патал, бязи кьезилвилер арадал гъизва.
Лагьана кIанда хьи, гьукуматдин, республикадин ва чкадин властри винидихъ къалурнавай барадай кьабулзавай серенжемрик кьурамат чилер цик кутунин мураддалди цIийи къаналар, цин гьамбарханаяр арадал гъунни (мисал яз, Сулейман-Стальский районда) акатзава. Икьван гагьда цик квачир, я тахьайтIа тамамвилелди квачир, мулкара цIийи багълар, уьзуьмлухар кутуни, абурун майданар артухаруни чун шадарзава.
Амма са кар ава: цIийи къаналрихъ галаз санал фадлай инихъ авай къаналрихъ, чилер дигидай цин чешмейрихъни гелкъуьн, абур кIвалахдин къайдада аваз хуьн, анрин къайгъударвални авун фикирдай акъудна кIандач.
Мисал яз заз вичикай са кьадар гегьеншдиз рахаз кIанзавай Самур-Дербент къанал къачун. Лезги чилин шагьдамар тир Самурдай къвезвай баркаван целди шумуд йисар я Дербент райондин мулкара уьзуьмлухар, техилдин никIер, салан майвайрин майданар дигиз! Бул бегьерар битмишарун заминламишиз. Фадлай инихъ авай и къаналди, элдин девлетди вич, лазим атайла, анин кIане ацукьзавай лиледикай михьунни, инсанрин патай чиркинвилерикай хуьнни тIалабзава.
Дербентдин дигидай цин сетдин карханадин коллективди вичихъ авай махсус техникадин куьмекдалди и важиблу кар вахт-вахтунда кьилени тухузва, къанал кьарадикай, зирзибилрикай михьзава, къаналдин къерехар тирвал лазим чкайрал анаг хуьнин, чиркинар тавунин барадай махсус малуматар алай тахтаяр эцигнава.
Зун, Самурдилай гатIунна, Дербент райондин мулкариз кьван къаналдин вири яргъивиликай рахадач, анжах са кар къейдда: къадим шегьердин мулкунилай фенвай паюни тахминан 2 километр тешкилзава. Идакай саки 600 метр чилин кIаникай фенва.
Къаналдиз талукь тIал алай месэлани ам я хьи, Дербент райондин ятарин сетдин коллектив, шегьердин мулкунилай физвай пай михьдайла, йисалай-суз четинвилерал гьалтзава. Карни анал ала хьи, шегьердин виликан “бубайрин” къайгъусузвал ва къанунриз табий тахьун себеб яз, Самур-Дербент къанал шегьердинди ваъ, федеральный объект, имарат ятIани, анин къерехрал, гьатта винелни кваз хсуси кIвалер, туьквенар, жуьреба-жуьре мастерскояр эцигнава, гьикьван тажубдин кар ятIани, гилани эцигун давамарзава. Нетижада ятар гудай сетрин коллективдивай шегьердин къеняй физвай къанал кIане ацукьнавай кьарадикай михьдай техника ишлемишиз жезвач. И барадай махсус комиссияр, ахтармишунарни (меркездайни къвез) тешкилна, тахсиркарриз туьнбуьгь авуна, амма арадал атай затIни, хъсанвилихъ са дегишвални хьанач.
Самур-Дербент къаналдиз агьалийрикай, иллаки дербентвийрикай хъел къвезвай генани са акьалтIай пис гьал — къаналдиз зирзибилар гадарзава, чиркин ятар, машинар ремонтдай мастерскойрай мазут, ягъламишдай маса амукьаяр ахъайзава. Вири дербентвийрин хьиз, зи рикIелни лап хъсандиз алама, гужлу марфар къуникди кьадардилай артух хьайи яд къаналдивай, анаг михьиз, деринариз, тахьун себеб яз, эхиз хьанач. Къерехрилай алахьай цин селди шегьердин агъа кьиле авай са шумуд куьче, кIвалер батмишарайди я. Гьа ихьтин хаталувал гилани амазма. ГьикI хьи, тIебиатди чаз къайгъусузвал, къанунсузвал багъишламишдач.
Къейдна кIанда хьи, нубатдин серенжем яз, Самур-Дербент къанал алай вахтундани михьзава. Амма и важиблу кардиз, мярекатдиз, кьецI гузвай крар, гьа виликдай хьиз, исятдани ама. Къаналдин лап мукьва къерехрал, анин винел къанунсуздаказ эцигнавай дараматар вахчун патал са шумудра хабардар авунватIани, са бязи дербентвияр — къадирсузар, са квел, нел ятIани “вил алаз” акъвазнава. Гьикьван чIавалди?!
Нариман Къарибов
