20-21-октябрдиз Махачкъалада, Р.Гьамзатован тIварунихъ галай Милли библиотекадин дараматда Дагъустандин регионрин уртах агропромышленный “Дагпродэкспо-2017” выставка-ярмарка кьиле фена.
РД-дин Гьукуматдин куьмекдалди республикадин выставкайринни маркетингдин “Дагъустан-ЭКСПО” центради тешкилнавай выставкадал недай суьрсет, хъвадай шейэр, некIединни якIун, чIижерхъанвилин продукция ва гьар жуьре маса суьрсет, хуьруьн майишатдин техника майдандиз акъуднавай.
Мярекатда республикадин хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилунал машгъул карханайри, и хиле кIвалахзавай карчийри, илимдин идарайрин, кьилди къачуртIа, Дагъустандин аграрный университетдин, Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин илимдинни ахтармишунрин институтдин векилри иштиракна.
КьетIендаказ къейд ийин, «Дагпродэкспо-2017» выставкада Вирироссиядин адетдинбур тушир ва кьитдиз гьалтзавай набататрин академиядин академик, Дербентдин тежрибайрин станциядин илимдин чIехи къуллугъчи, Мегьарамдхуьруьн райондай тир алим ва «Лезги газетдин» амадаг Тимур Гьабибова вичин аламатдин багъда ва илимдин институтдин тежрибадин участокра гьасилнавай ажайиб ва муьштерияр гьейранардай емишрин, набататрин экспозицияни ачухнавай (шикилда). ДагНИИСХ-дин отделдин заведующий, биологиядин илимрин кандидат Руслан Шагьмирзоева гъавурда турвал, институтди фад арадал къведай ва виниз тир бегьер гудай багълар кутадай нетижалу технология арадал гъанва ва ишлемишзава. Алай вахтунда отделдин къуллугъчияр субтропикрин культурайрин къелемлухар туькIуьрунин алай аямдин технологияр гьазурунал машгъул я.
Мярекатдин сергьятра аваз, Дагъустандин фермервилин майишатрин ва хуьруьн майишатдин кооперативрин Ассоциацияди (АФКОД) РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерстводихъ галаз санал Дагъустан Республикада хуьруьн майишатдин кооперация виликди тухунин кар алай месэлайриз талукь “элкъвей стол” тешкилнавай. И месэлаяр веревирд авун ва абур гьялдай мумкин тир рекьер жагъурун патал иниз РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерстводин, Дагъустандин аграрный университетдин, РД-дин хуьруьн майишатдин НИИ-дин, РД-дин Общественный палатадин, АФКОД-дин Агъсакъалрин советдин, РАН-дин ДНЦ-дин ИСЭИ-дин, муниципалитетрин администрацийрин УСХ-рин векилар, республикадин жуьреба-жуьре районрай тир фермерар, суьрсет гьасилзавай ксар атанвай.
“Эхиримжи йисара государстводи хуьруьн майишатдин кооперативар (СПОК) арадал гъунин месэладиз артух фикир гуз башламишнава. И кардин себебни ам я хьи, жуьреба-жуьре хилерикай ва кIватIалрикай ибарат тир хуьруьн майишат, кьилди къачуртIа, фермервал ва хуьрера арадал къвезвай гъвечIи жуьредин карханаяр патал СПОК-рихъ кьетIен важиблувал ава”, — малумарна АФКОД-дин генеральный директор Мегьамед Абдурагьманова.
Инал къейд ийин, хуьруьн майишатдин кооперативар, гьелбетда, дуьшуьшдай арадал гъизвай карханаяр туш, абур тайин тир макьсаддив агакьарун патал арадал гъизва. Гьихьтин месэлаяр гьялун патал тешкилзаватIа, СПОК-рин иштиракчийри виликамаз веревирд авун лазим я.
Ихьтин тешкилатар агъадихъ галай принципрал бинеламиш жезва: идара авунин карда виридахъ сад хьтин ихтиярар хьун, гуьгьуьллудаказ экечIун, сада-садаз куьмек гун ва хийир сад хьиз къачун, кооперативдин членрин алава тир (субсидарный) жавабдарвал, хьанвай къазанжияр кооперативдин гьар са членди кутунвай паюниз (пайдин взнос, и ва я маса месэлаяр гьялун) килигна гьахълудаказ паюн, кооперативдин членрин хийирдин месэлаяр сифте нубатда гьялун. Санлай къачурла, ихьтин къурулушар хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавай ксарин вилик мукьвал-мукьвал акъваззавай месэлаяр умуми къуватралди гьялун патал лазим я.
“Кооперациядин и жуьре Дагъустанда нетижалудаказ ишлемишиз башламишдайвал чна герек рекьер жагъурун важиблу я. Майишат кьиле тухунин и жуьредихъ виниз тир нетижалувал авайдан шагьидвалзавай чешнеяр къецепатан уьлквейрин тежрибадай къачуз жеда. ИкI, месела, Германияда нек гьасилзавай 12 агъзурдав агакьна гъвечIи карханаяр муьштеривилин кооперативра кIватIал хьанва ва, тахминан 300 жуьре продукция акъудиз, къецепатан уьлквейриз маса гузва”, — лагьана М.Абдурагьманова.
Дагъустанда лагьайтIа, малум хьайивал, регистрация авунвай 100 СПОК-дикай гьакъикъатда кIвалахзавайди ва суьрсет гьасилзавайди тахминан 30 кархана я. Гьа са вахтунда РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин заместитель Жамалудин Мегьамедова кооперативрин кьадар артухарун мумкин тушир кардиз элкъуьрзавай себебрикай лагьана. Ада гьисабзавайвал, и кардиз бес кьадар, яни тамамвилелди финансрин такьатар (гьа жергедай яз кредитрин), государстводин патай куьмек тахьуни манийвалзава. Ада хабар гайивал, месэла гьялун патал къведай йисуз тайин макьсаддихъ элкъуьрнавай программа кьабулдайвал я.
Жамалудин Мегьамедова къейд авурвал, кьилинди СПОК-ри анжах суьрсет гьасилун ваъ, акъудзавай шей базарда ише фидай еридив агакьарун я.
Мярекатдал хуьруьн майишатдин бязи кооперативрин векилар, фермерарни рахана. Абуру саки вирида сад хьиз наразивал авурвал, эгер хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавай ксариз, дугъриданни, виле акьадай хьтин куьмек тагайтIа, абур алай вахтунда авай гьалда амукьайтIа, экономикадин и хел республикада михьиз кIватда.
Веревирдерин нетижада мярекатдин иштиракчийри къарар кьабулна. Аник и хилен асул месэлаяр кутуна ва абур гьялунин рекьер къалурна.
Къарардин авторри гьисабзавайвал, сифте нубатда грантрин проектриз финансар чара авунин кьадарар дегишарна кIанда. ИкI, алай вахтунда авай 60% государстводин ва 40% хсуси такьатар тир къайдадилай 80% государстводин ва 20% хсуси такьатар серфдай къайдадал элячIна кIанда. Грантрин такьатар ишлемишна кIанзавай вахтни 24 вацрал кьван давамарун чарасуз я. Идалай гъейри, грантар къачуз жедай ксарин сиягьдик маса гунал машгъул, кредитрин ва къуллугъ ийидай кооперативар кутуна кIанда.
«Элкъвей столдин» нетижайрин бинедаллаз, хуьруьн майишатдин муьштеривилин кооперация виликди тухуниз талукь теклифар Дагъустан Республикадин Кьилин, Халкьдин Собранидин, Общественный палатадин тIварцIихъ ракъурун патал гьазурунал машгъул жедай махсус десте тешкилун къарардиз къачунва.
Жасмина Саидова
