Алатай жуьмя юкъуз Махачкъалада, Аваррин театрдин фойеда, вири дуьньяда гьар йисуз (29-сентябрь) къейдзавай РикIин йикъан сергьятра аваз рикIин профилактикадин ва ам ахтармишунин серенжемар кьиле тухвана. Тамам 3 сятда меркезвийриз ва мугьманриз пулсуздаказ чпин рикIер ахтармишдай, духтурривай меслятар къачудай мумкинвал хьана. Сир туш, Виридуьньядин здравоохраненидин организациядин (ВОЗ) делилралди, къенин юкъуз дуьньяда рикIинни дамаррин азаррикди инсанар кьиникь 1-чкадал ала. Идахъ галаз алакъалу яз РикIин йикъан макьсад агьалияр гъавурдик кутунин кIвалахдал ва профилактикадин серенжемрал фикир артух желб авун я. РикI ахтармишунин серенжем тешкилайбур Дагъустандин здравоохраненидин министерстводик акатзавай республикадин кардиодиспансер (РКД) ва республикадин медицинадин профилактикадин центр (РЦМП) тир.
Фойедиз гьахьзавай чкадал серенжемдин иштиракчияр РД-дин Минздравдин РЦМП-дин кьилин духтурдин заместитель Элеонора Алиевади къаршиламишзавай, чазни адахъ галаз суьгьбетдай мумкинвал хьана. Адан гафарай малум хьайивал, рикI ва рикIин азаррал гъизвай себебар ахтармишуниз талукь серенжемар чи республикада 2015-йисалай (2015-йис Виридуьньядин рикIинни дамаррин патологиядин йис яз малумарнай) инихъ активнидаказ кьиле тухуз эгечIна. ИкI, алай йисан майдин вацра артериальный гипертониядихъ (дамарра ивидин гьерекат кьадардилай йигин хьун) галаз женг чIугвадай, Виридуьньядин сагъламвилин ва маса йикъариз талукьарнавай са жерге серенжемар кьиле тухвана.
— ЧIехи пай инфарктрин ва инсультрин вилик пад кьаз жедай, эгер инсанри чпин дамаррин ивидин гьерекат, холестерин ва шекер гуьзчивилик кутунал амалнайтIа. Къенин юкъуз и кардикай вири медикри са сивяй тикрарзаватIани, нетижаяр хъсанбур туш, рикIинни дамаррин азарар себеб яз уьмуьрдай физвайбурун кьадар тIимил жезвач. КичIерар гун туш, статистикадин делилри шагьидвалзавайвал, рикIинни дамаррин азаррикди гьар йисуз дуьньяда 17,3 миллион кас рекьизва. Абурун жергеда чеб хаталу азардикди начагъ ятIа хабар авачирбурни ава, — гьайиф чIугуналди суьгьбетзава Элеонора ЦIахаевнади. — Кар кардай фейила, гьич са духтурдивайни чара ийиз жедач. Азаррин вилик пад кьуниз талукьарнавай серенжемриз иллаки артух фикир гана кIанда.
Къейд авун лазим я хьи, РикIин йикъан сергьятра аваз тешкилнавай “сагъламвилин майдандал” гьам чIехибурувай, гьамни аялривай чпин сагъламвал ахтармишиз жезвай. Серенжемра гзаф ксари иштиракна, садбур, и серенжемдикай хабар авачиз, дуьшуьшдай акъатнавайбур тир, муькуьбуру и югъ вилив хуьзвай, гьатта Каспийск шегьердай атанвай ксарни авай. Жуьреба-жуьре яшара авайбур-жегьиларни, аяларни, эгьлибурни.
Фойедиз гьахьайвалди серенжемдин иштиракчийривай сифте нубатда чпин заланвални кьакьанвал чириз жезвай. Абурун бинедаллаз пешекарди инсандихъ гьикьван артухан килограммар аватIа чирзавай. Бедендин заланвал гзаф тир агьалийриз гигиенадин рекьяй тербия гудай пешекарри меслятар къалурзавай. Яргъал йисара пIапIрус чIугвазвай ксаривай ина никотиндилай аслувал ахтармишизни жезвай. Иниз атанвай ксариз чпин ивидик квай шекердин кьадар, дамаррин ивидин гьерекат чирдай, ЭКГ ийидай, гуьгъуьнлайни кардиологдин, психоневрологдин меслятар къачудай мумкинвал хьана.
Республикадин кардиологический диспансердин кьилин категориядин духтур-кардиолог Фарида Налибиевади артухан заланвал авай инсандин рикIел еке азаб ацалтзавайдакай, инсандал гзаф пи акьалтуни рикIинни дамаррин азаррал гъизвайдакай суьгьбетна. ИкI, ахтармишайбурун чIехи пай духтуррин гуьзчивилик квайбур, вахт-вахтунда дарманар хъвазвайбур тир. Йисар 30-далай жегьил итимдиз (багъда михьи гьавадал сейр ийизвай ам иниз дуьшуьшдай акъатнавайди тир) вичин уьмуьр хаталувилик квайди хабар авачир. Адаз алава ахтармишунар авунин меслят гана. Пешекарди къейд авурвал, республикадин кардиодиспансердин учётда рикIинни дамаррин азарар авай 300 агъзурдалай виниз агьалияр ава. ПIапIрус чIугвазвай ксарин жигерриз хьиз, рикIизни и чIуру хесетди еке зиян гузва. Бедендин артухан заланвални рикI патал хаталу я.
Серенжем кьиле тухузвай дараматдин вилик ДГМУ-дин активистри манийрикайни кьуьлерикай ибарат тир машгъулардай программани тешкилнавай. Эхирдай, рикIин ярж лишанламишун яз, яру шарар пайна.
Рагнеда Рамалданова
