Алатай киш юкъуз зун хтуларни галаз НТВ каналдин “Поедем, поедим” передачадиз килигзавай. Ана Швейцариядин гуьзел тIебиат­дикай, милли хуьрекрикай, адетрикай, инсанрин алакъайрикай, къайдайрал амал авуникай ихтилатзавай.

 Суьгьбетчиди ихтилат ийиз, вилериз аквазвай крари хтулар мягьтеларна ва гьейранарна. Уьлкведин шегьерра, хуьрера лап вини дережада михьивал хуьзвай. Чина хьиз, куьчейрай зирзибил, руг, къум аквазвачир. Зирзибил вегьезвай къапар сивер агалнавайбур, михьибур тир. Къваларив са чар кьванни гвачир. Малум хьайи­вал, ана зирзибил кьилди-кьилди кIватIза­ва: суьрсет саниз, ракьар масаниз, шуьшедин къапар саниз ва чарар-газетар саниз. Чина хьиз, вири сад-садак какадарна, бакриз ве­гьез­вач, гьатта фуни кваз. Голландияда яша­миш жезвай чи ватандашар Мисрихановрини лагьайвал, Европадин саки вири уьлквейра зирзибил са шумуд чкадал пайзава ва ам вегьезвай бакарни сивер агалнавайбур я. Аламат, вучиз чина и са акьван­ четин тушир кар тешкилиз жезвач?

Хтулри заз суалар гана: — Вучиз ана куьчеяр михьи я? За лагьана хьи, ана чар, пIапIрус чилел вегьей­дини жерме ийизва, яни адавай пул кьазва. Ана законрал амалзава вирида. ГъвечIи чIавалай гьар са кас вич яшамиш жезвай чка михьиз хуьз вердишарзава.

— Бес вучиз чун акI вердишарзавач? ЧIехи халуйри, халайри куьчейриз герексуз вуч хьайитIани вегьезва. Паркуна абур ацукьай чкайрал семечкайрин хъуьруьшрин гьам­барар жеда. Вучиз ахьтинбурувай пулар кьазвач? Вучиз чи кIва­лин патав гвай зирзибилдин бакар гьамиша ацIана жезва? Вучиз чи куьчеяр хъсандиз михьзавач?

Гьелбетда, за хтулар са жуьреда гъавурда туна, амма абур тух тахьайди за гьиссна. Гьа са вахтунда жув фикиррик акатна.

Гекъигунар ийидайла, Советрин девирдин школада кIелай йисар рикIел хтана. Инанмиш я, зи таяр-туьшерин рикIел алама, образованидин идарайра неинки чирвилер, тербия гузвай, аял гьакI вичин хивез­ жавабдарвал къачуз, хсуси вези­фа­яр намуслувилелди кьилиз акъу­диз, чIехидаз гьуьрметиз, законрал амал ийиз вердишарзавай. Школадин дегьлизрай уьмуьрдин муракаб рекьел экъечIдалди школьникдин хиве нубатдалди октябренокдин, пионердин, комсомолдин везифаярни гьатзавай ва ада, еке жавабдарвал гьиссна, абур бегьемарни ийизвай. ИкI вердиш хьайи касди вич инсанрин арадани дуьзгуьндаказ тухузвай, кIелунар давамарзавай, общественный крара хушвилелди иштиракзавай ва кIва­лахзавай чкайрани ам масадбуруз чешне жезвай.

Къенин гьакъикъат акваз, мягьтел хьана амукьзава. Перестройкадин, базардин экономикадин реформайрин йисара инсанривай и хъсан ерияр къакъудна. Къе, гьи­кьван гьайиф къведай кар ятIани, гзафбур къайгъусузриз элкъвенва. “Зак кямир, зун секин тур, ам зи буржи туш” лугьуз, кIвалин гьаятда, куьчеда, магьледа арадал къвезвай чIуру крариз фикир гузвач, нагьакьан кардин иесидиз туьгьметзавач. Гьукумдин къуллугърал алайбуруни,чпин хиве еке везифаяр аватIани, жавабдарсузвилиз кьил язава. Чкайрал са дердини туькIуьн тавурла, инсанриз газетдикай куьмек кIанзава.

Алай вахтунин виридалайни чIуру хума къайгъусузвал я. Инсанрин чIехи паюни чеб яшамиш жезвай чкада кьванни крар къайдадик кутун патал са гьерекатни ийизвач. Дигидай цин къубуяр, хвалар йисаралди михьзавач, ахпа «чун цикай магьрумнава, чи багълар кьуразва» лугьуз, шел-хвалда. Шегьердин гзаф мертебайрин кIвалера яшамиш жезвайбуру зирзибил авай пакетар дакIаррай кIаник гадарзава, лифтина аваз гъана, сад лагьай мертебадин гурарра тазва, кIва­лин са пипIев эцигзава… Ахпа гьа гьабуру къуншияр алай чкадал “гьаятар кьа­цIанва, михьзавач, кьуд патахъай ни къвезва” лугьуз наразивалда. Ком­му­нальный къуллугъар тахсирлу ийи­да. Советрин девирда хуьрера ва гьакI шегьерра михьивилер хуьзвай гьалдал махсус комиссийри гуьзчивалзавай, умуми къайдаяр чIур­завайбур жавабдарвилиз чIуг­вазвай. Къени гуьзчивалдай, ахтармишдай органар, идараяр тIи­мил авач, амма абурун кIвалах­дин нетижаяр аквазвач.

Махачкъалавийрин рикIел алама, са кьве варз вилик зирзибил вегьезвай бакар, чкаяр гьамбарри кьуна, абур тухун тийиз амукьнай. Меркездин саки вири магьлейрай шегьердин, республикадин талукь идарайриз арзаяр фена. Ахпа, хабар гайивал, зирзибил куьчейрай тухудай ихтияр къачун патал конкурсда гъалиб хьайи идарадихъ бес кьадарда махсус машинар авачалдай. Де вун мягьтел жемир. Ма­шинар авачирди конкурсда гъалиб гьикI хьайиди ятIа? Гьа ихьтин “гъалибвилер” чка-чкада жезва ва ахпа кIвалахарни акIахьзава, агьалийрини гьукумдин идарайрилай наразивалзава.

Зи хтулри истемишзавай крар арадал гъун патал гьукумдин гьар са идарадихъ, органдихъ, хуьруьхъ, райондихъ чпин къуллугъдин жавабдарвал аннамишзавай, везифаяр намуслудаказ кьилиз акъудзавай, законар вине кьазвай ва халкьдин патахъай къайгъу чIуг­вазвай регьберар хьун лазим я. И чIавуз, са рахунни алач, кIвалахар фад-фад вилик фида, экономикадин, политикадин гьалар пайгардик акатда ва инсанрин гьал-агьвални хъсан жеда. Гьа са вахтунда тербиядин месэладизни артух фикир гана кIанда. Садавайни инкариз жедач, къе чи школайра акьалтзавай несилдин векилрив обществодин халис гражданриз элкъуьрдай хьтин тербия агакьзавач. Я и карда муаллимриз диде-бубайрини куьмек гузвач. Вири и та­тугайвилер, гьи­кьван гьайиф къведай кар ятIа­ни, инсанрин къайгъусузвилихъ, гзаф месэлайрив гьикI кIан­да­тIани хьуй лугьудай тегьерда эге­чIунихъ галаз алакъалу я. Яраб гьи­кьван гагьда икI давам же­датIа?

 

Нариман  Ибрагьимов, политикадин отделдин редактор