Дагъустандин чилел бандитрин кIеретIар чапхунчивилелди атуникай ва абур инай чукуруникай рикIел хкунар тIимил туш.
Кар алайди, чи фикирдалди, а вакъиайриз чи къенин несилри гьихьтин къиметар гузватIа, абурукай гьихьтин нетижаяр хкудзаватIа, ахьтин шартIара мад гьатайтIа, дагъустанвийри чеб гьикI кьиле тухудатIа, гьа кар аннамишун я.
Къведай йисуз чи халкьари ЧIехи Гъалибвилин 75 йисан баркаллу юбилей къейдда. Амма а вакъиадиз маса вилерай, лугьудайвал, чпин кирсеба айнайрай килигзавай тапан «патриотарни» гзаф хьанва. ЧIехи Гъалибвал дуьшуьшдай хьайи кар тир лугьуз, акьалтзавай несилрин кьилера гьакьван чIулав фикиррал чан гъиз алахънавайбур чи республикадин чилелай бандитрин кIеретIар чукурайдалай инихъ 20 йис алатуникай гьакьван паквилелди рахазвани? Винел акъуд тийиз, чи халкьдин садвилиз, чи пак мурадриз кьацI ягъиз кIанибур секин хьанвани?
Сиясатдин жигьетдай чпихъ мягькем диб авачир, “чурун” тавур жегьилар ахьтин вязерин чIалахъни жезва.
Ихьтин шартIара чи гьар са агалкьунин, Ватан ва адан азадвал, халкьарин садвал, дуствал мягькемарзавай вири крарин тарифна кIанзава.
Душмандикай садрани дуст тежедайди жегьилрин рикIив, руьгьдив агакьарун чи везифа я.
Эхь, басаевчияр — “михьи дин” гваз атай «стхаяр» чпин чIулав ниятрив агакьарнач. Чи кьегьал рухвайрини рушари! Абурун сифте жергейра ЦIумада районда вичин чандилайни гъил къачур милициядин капитан, куквазви хва Закир Султанов ава.
Ботлих райондин Ансалта хуьре бандитрин гъиляй автомат акъудна, чпиз чпин гуьллеяр къалумарай жегьил Гьажимурадни гьахьтин хва я!
Бес Дагъустан чIехи хаталувилик акатайла, Махачкъалада халкьдин ополчение арадал гъайила, адан кьиле, Интербригададин командир яз акъвазай къурушви хва, а чIаван милициядин полковник, гила генерал-майор Шамил Загьрабович Асланов вичин тIварцIел дамахдай хва тушни!
Ахьтин рухваяр чахъ вишералди хьана, гилани ава! Дагъустанни, чIехи Россиядин битаввални, чи Конституциядин къурулушни гьавиляй хуьз хьана! Ибур садни регьятвилелди, чеб-чпелай тежедай крар тирди чи къенин ва къвезмай несилри аннамиш тавуртIа, чи душманри чун мадни четин имтигьанра тун мумкин я.
А вакъиайрилай гуьгъуьниз икьван йисар алатайлани, чи женнетдиз ухшар авай чилерилай, ватанни, хизанни, мукьва-кьилини квадарна, Сириядиз ва я масанриз, ИГИЛ (Россияда вичел къадагъа эцигнавай) лугьудай чIулав шейтIанрин тешкилатдиз чеб маса гуз фидайбур жедайни? Гьайиф хьи, гагь сана, гагь масана (дагълара ва меркезрани) боевикриз къуллугъзавай чинебан мукар авайди къалурайла, рикIиз тIал акъат тавуна амукьзавач.
“Чечнядин кампания” лугьудайди башламишайла, чи республика гьакъикъатдани экономикадинни транспортдин алакъадин гьалкъада гьатайди, боевикрин кIеретIри чи ракьун ва шегьре рекьерал, базаррални вокзалрик, аэропортара, масанра чеб кьиле тухвай тегьерар, авур кьван хирер (Будёновскда, Бесланда, Къизлярда, Буйнакскда, Каспийскда, Дербентда, Белижда…) рикIелай фидани?
Чи республика а чIавуз Чечен Республикадилай къецяй махсус ракьун рехъ тухуниз мажбур хьанай. Карланюрт — Къизляр…
Махачкъала а йикъара фронтдин цIарцIел алай шегьердиз элкъвенвай. 10-августдиз чи кьилин майдандал, женгиниз физ гьазур яз, вишералди кьегьалар (жегьиларни, агьиларни) жергейра акъвазайла, им залан декьикьаяр агакьнавайди, гьар садакай Ватан хуьдай аскер хьун лазим тирди гьар сада гьиссай вахт хьанай… Ополчениди вири Дагъустан кIвачел къарагъарнай…
Гуьгьуьллу патриотрин дестейри чи шегьеррин секинвал гьам юкъуз, гьам йифиз хуьзвай. Идарайра махсус къуватар кардик кутунвай. Карханайра, коллективра митингар, сходар, собранияр, маса мярекатар тешкилнай…
Цавалай женгинин вертолетрин ван кими жезвачир. Яргъарай чаз Кадардинни Къарамахидин зонада язавай залан тупарин ван жезвай… Гьа са вахтунда меркездин хейлин азарханайрив хирер хьайибур агакьарзавай. Им дяве тушир садани лугьудачир.
1999-йисан 16-сентябрдиз вилерин азарханада (Гоголан тIварунихъ галай куьче) акур са шикил зи рикIелай физвач. Бомба хъиткьинайла, вилериз тади ганвай са факъир йифен вахтунда аниз хканвай.
Буьркьуьди тухузва гурарай винелд,
ЧизватIан адаз вил эхцигиз тежерд.
Аватай къван хкаж хъийизвай синел,
ВацI кьуна кутIуниз кIанзавай гъилел…
Мад са кIар алудна зегьметрив чIехи,
Мад са кам къачузва заландиз вилик,
Гьазур я виш зулум ийиз мад эхи,
ХъхьайтIа кьве вилив дуьньядиз килиг…
“Билбил базардал”, ДКИ, 2007-йис. 140-чин)
Гила фагьум ая, шумудни са кас, гьам хьтин жегьилар, гьакI агьиларни, са тахсирни квачир инсанар, а вакъиайрин вахтунда чандивай хьанатIа, гьикьванбур гьакъикъи набутриз элкъуьрнатIа…
Республикадин МВД-дин вилик, аллеяда хкажнавай пантеондин цларин чIехи пай гьа вакъиайрин вахтунда телеф хьайи милициядин къуллугъчийрин тIварари кьунва…
Къизлярдин ял ядай багъда авай пантеонрикайни сад гьа вакъиайрин ва и шегьердал радуевчийри гьужумайла хьайи къурбандрин тIварари кьунва.
Буйнакскда кIвалер хъиткьинарайла, са тахсирни квачир аскеррин хизанар санлай телеф хьанай, абурук лезгийрин хизанарни квай…
Ваъ, дяве гьамиша залан къакъатунар, ивияр, магьрумвилер, чкIайвилер арадал гъизвай завал я. Адаз рехъ гун — эбеди яз негьна кIанзавай гунагь я…
Гьайиф чIугвадайди а кар я хьи, чал къецяй атай душманриз ачухдаказ майилвал авур, абуруз куьмекар гуз, къуллугъиз къарагъай къара къуланарни чи къенепата тIимил авачир. Гьатта чпи чпел “бригадайрин генералрин” тIварар эцигна, гележегдин государствода чпин къуллугъарни тайинарнай. Амма абурун хаин ниятриз халисан рухвайри цIай ягъайла, бязибуру гьасятда чпин чинерни, парталарни дегишарнай, бязибур душманрихъ галаз яргъал “ватанризни” катнай…
За гьа чIавуз кхьенай:
Аси абдалар, ажал кIанз чпин,
Аллагьдин патав жеда кьван кIвачин.
— Эй чIехи худа, це чаз на ажал,
И чилерал мад хгумир мажал.
Чаз фу кьенята, чи яд кьурура,
Жегьеннемдин цIа тур, чанар цIурура…
Аллагьдиз язух къвезва виранрин.
— Ахлад, хъфена, эхкечI инсанрик.
Вирибур хьиз, куьнни хьухь яшамиш.
Уьмуьр емиш туш, жедай игремиш…
— Ваъ, — лугьузва абдалди, —
Яшамиш хьун я чун патал къавур.
Къула цIай хъийиз, никIе тум кутаз,
Векье векь ягъиз хкIанзамач чаз.
КьепIина аял, епина дана
Хтун — гьабурни крар я чIагьнакь…
— Куьн инсанар тушни бес, аси лукIар?
— Инсанвилин чаз герек туш шартIар!
Чун — жанавурар, иланар, пехъер,
Ажал акурла я чаз шад мехъер.
Чаз — ивийрин чак, чаз — мейитрин як,
Пагь, гьикьван кIанда!..
Гъимир ерли шак.
Чун яшамиш хьун я бедвал авун,
Эхир авун я чилинни цавун…
— Абдалар! Ахьтин сагьиб зун я, зун!
За халкь ийизва, хъийизва вахчун…
Амма куьн за гьикI гъана арадиз?
Белки, балаяр чириз дуьньядиз?..
За куьн вахчудач, гудач квез ажал,
Куьне куьн тIуьна жедалди дажал…
Туьремаяр акI кьейитIа за фад,
Уьмуьрди хгуч хъсанбуруз дад.
Куьн дарвилера, тIарвилера кур
Твада мад ва мад, кIватдалди куь зур…
Абдалар фена инсанар рекьиз,
Чеб вирибуруз негь тирдини чиз.
Аллагьдин тIвар кьаз, экъична иви,
Жазаяр, фендер къурмишна кIеви…
Аллагьдиз и кар акурла цавай,
Сабур хуьз хьанач мад вичихъ авай.
Инсанриз гана жигерни жуьрэт —
“Виранриз — ажал! Куьтягь я суьрсет!..”
Я сур, я лакьан хъувунач кьисмет,
АтIана ихьтин акьалтIай къимет…
Инсанриз акси, Аллагьдиз акси
Виранар къени тIимил туш аси.
Къекъвезва чилел, тIалабиз ажал,
Ам лагьайтIа, гьакI хъуьрезва япал…
(“ЛГ”-дин 1999-йисан 7-октябрдин нумрадай)
Зи фикирдалди, чилел атай гьар са фанади (мугьманди) вичи вуч тазватIа фикирун лазим я. Инсанвал квадаруниз разивал садани гудачир…
Россия ва Дагъустан, гила шумуд лагьай асирра, санал ала, са къаст, са кьисмет, са рехъ хкягъуналди, виликди физва. Шаирди кхьизва:
Дявейралди кьаз чи рекьер,
Атайди я шумудар.
Амма хьанач хаз чи рикIер,
АтIуз михьи умудар.
Припев:
Россия ва гуьзел Дагъустан —
Сад тир азад я чи Ватан.
Ният фашал, галай ажал,
Къунши къан гваз атайла,
Дагъви хваяр хьанай кIвачел,
Вагьшийрин кьил гатайла.
Припев:
Россия ва гуьзел Дагъустан —
Сад тир абад я чи Ватан!
Фикирнай жед къакъатда чун —
Душман гьахьнай къапудиз.
Террористриз чидач чи дун —
Жедайд туш чун къакъудиз.
Припев:
Къеле хьиз я чукIур тежер,
Желе хьиз я сергьятар.
Аквардавай чи ачух хъвер,
Душманриз я дуьнья дар!..
Им я а вакъиайрин кьилин нетижа. Чун виликандалай мад са шумуд къат къуватлу, адалатлу ва тупламиш хьанва!.. И чIалариз композитор Къ.Ибрагьимова музыка кхьенва, мектебра ам тамамарзава…
Мердали Жалилов
