Эхиримжи йисара уьлкведа мукьвал-мукьвал цIийи законар кьабулзава. Адет яз, абур 1-январдилай, я тахьайтIа, кьвед лагьай зур йисан эвелдилай — 1-июлдилай къуватда гьатзава. Эгер бязи законар гьеле кьабулдалди вилик еке веревирдер арадал гъизвайбур ятIа, муькуьбурукай  чIе­хи пай агьалийриз  анжах чпин яшайишдин тежрибада гьалтайла чир жезва. Къе чун и жигьет­дай иллаки “девлетлуди” тир 2019-йисалай (асул гьисабдай 1-июлдилай) къуватда гьат­навай законрикай рахада. Абур  Россия­дин саки гьар са агьалидиз талукьбур я ла­гьайтIа жеда: кре­дит къачузвайдазни, ипотекадин пул гузвайдазни, пенсиядиз физвайдазни,  карчийризни, автомашинрал рикI алайбурузни ва икI мад. Лугьудайвал, зако­нар чир тахьуни жавабдарвиликай азадзавач, гьаниз килигна, хьанвай дегишвилерикай виликамаз  чир хьун  ва менфят къачун хийирлу я.

ЖКХ-дин тарифар багьа хьанва

2019-йисан 1-июлдилай Россияда ЖКХ-дин тарифар йиса кьвед лагьай сеферда яз хкажнава. Яшайишдинни коммунальный къуллугърай къачузвай гьакъидин кьадар йиса 2 сеферда — 1-январдилай ва 1-июлдилай — хкажуниз талукь закон  гьеле 2018-йисуз кьабулнай. РикIел хкин, Россиядин гьукуматди 2019-йисуз ЖКХ-дин тарифрин кьадар 1-январдилай 1,7% ва 1-июлдилай 2,4% хкажун тестикьарнай. Гьа са вахтунда, 2018-йисан августдиз ихьтин серенжемдиз акси яз ФАС-дин  кьил Игорь Артемьев раханай. Ада а чIавуз малумарайвал, чIехи пай регионра ЖКХ-дин тарифрин кьадар экономикадиз хийирлу хьун патал лазим кьадардилай гьа­кIани виниз я.

Бензиндин къиметар

Гьукуматди бензиндин ва дизелдин кудай шейинин къиметар тайин кьадарда акъвазарунин гьакъиндай  нафтIадин компанийрихъ галаз икьрарар мад давамар хъийи­дач. Ихьтин икьрарар къуватда же­дай­ вахт 1-июлдиз куьтягь хьанва. Пешекарри гуьзлемишзавайвал, гатун эхирдалди бензиндин къиметар 4,7-12 процентдин багьа жеда.

“Платон”: анжах виниз

Государстводин “Платон” системадин   тарифдин кьадар — ам залан пар чIугвадай машинар федеральный рекьерай финай къачузва -1-июлдилай 14 кепекдин виниз ва 2,04 манатдиз (са километрдай къачузвай кьадар пул) барабар хьанва. 2010-йисан­ 1-февралдилай ам 2,2 манатдив ва 2021-йисан 1-февралдилай 2,35 манатдив агакьда. Анлай  кьулухъ индексация йиса садра — февралди вацра ва йисан инфляциядин кьадарда аваз ийида, хабар гузва РФ-дин транспортдин министерстводи. Мин­транс­дин делилралди, “Платон” сис­те­­мада тран­спортдин 1,2 миллион такьат гьи­саб­диз къачунва. Ада кIва­лахзавай вири вах­тунда Рос­сиядин Рекьерин фондуниз атай  та­кьат­ри 77 миллиард манат тешкилзава.

Пенсийрин гьакъиндай

2019-йисан 1-июлдилай   пенсийрин реформадин сад лагьай паюник акатай агьалияр, яш хьун себеб яз, пенсиядиз экъечIиз­­­ башламишда. Алай йисуз  чпин яш 55 йисни­ 6 варз хьанвай дишегьлияр ва 60 йисни 6 варз хьанвай итимар пенсионерар жеда. Талукь яз, июлдин вацра пенсиядиз 1964-йи­сан январдиз ханвай дишегьлияр ва 1959-йисан январдиз ханвай итимар экъечIда.

Идалайни гъейри, гила чи уьлкведа «ПРЕДПЕНСИОНЕРАР» хьанва. Пенсия­диз­­ фидай вахт алукьдалди 5 йисалай тIи­мил вахт  амай яшда авай агьалийриз гила «Пенсиядилай вилик квай яшда авай ксар» лугьузва. Ихтияррал гьалтайла, абур  пенсионеррихъ галаз барабарнава, гьаниз килигна ихьтин агьалияр эменнидилай ва чилелай гузвай налогдикай азаднава.

Набут аялрихъ гелкъвезвайбуруз

2019-йисан 1-июлдилай аялрихъ-набутрихъ ва гъвечIи чIавалай сад лагьай дестедин  инвалидар тир аялрихъ гелкъуьнай  вацра садра гузвай куьмекдин  пулдин кьадар  саки кьве сеферда хкаж хьанва. Ихьтин аялдихъ гелкъвезвай, кIвалах тийизвай дидедиз ва я бубадиз (аял хвавилиз ва рушвилиз кьабулнавай касдизни) ва я инвалид аялдал къаюмвалзавайдаз (опекун) икьван чIавалди авай 5 агъзурни 500 манатдин чкадал гила 10 агъзур манат гуда.

РикIел хкин, ихьтин гелкъуьнал машгъул маса ксариз вацра 1 агъзурни 200 ма­нат гузва. И кьадар дегиш жезвач.

НекIедин суьрсет маса гуникай

Июлдин вацралай башламишна, некIе­дин ерилу суьрсет некIедин ягълу эвезнавай суьрсетдилай тафаватлу авун кьезил жеда.

Гила  михьи некIедин, некIединни маса  суьрсетдин ва нек квай продуктар туьквенрин дезгейрал кьилди-кьилди чкайрал эцигун  лазим я. Закондин истемишуналди, абурал “НекIедин ягълу масадалди эвез тавунвай продуктар” гафар кхьин лазим я. Талукь яз, ягълу эвезнавай продуктар абурукай къакъатна эцигун ва абурукай хабар гузвай гафар кхьин лазим я.

КIвачин къапарикай

Уьлкведа кIвачин къапар чарасуз яз маркировка авунал элячIзава. 1-июлдилай башламишна, Россиядин мулкунал акъуд­завай ва я къецепатан уьлквейрай гъизвай­ цIийи вири кIвачин къапарал  махсус марка хьун лазим я. Марка кIвачин къапарал чпелни, абур авай кьватидални алкIурда.

Маркади кьилди къачур кIвачин къапа­ри абур акъудайдалай маса къачур касдал кьван атIай  рекьикай хабар гуда. Идалайни­ гъейри, малуматрин махсус системада кIва­чин къапарин карханадиз, абурун размердиз, гьазурнавай шейиниз талукь  ва икI мад делилар жеда. Закон акъу­дайбурун фикирдалди, кIвачин къапар чарасуз яз маркировка авуни  къалп шейэ­рин вилик пад кьаз ва продукциядин ери хкажиз куьмек гуда. Чарасуз яз маркировка авунал тамам­даказ 2020-йисан 1-мартдалди элячIун лазим я. А йикъалай башла­мишна, кIвачин къапар маса гунихъ  галаз алакъалу вири ксарив махсус сканерар  хьана кIанда.

Июлдилай тежриба башламишнава

1-июлдилай Россияда атирар маркировка авунин рекье махсус  тежриба башламишнава. Гьукуматдин къарардай малум жезвайвал, тежриба 2019-йисан 1-июлдилай  30-ноябрдалди кьиле фида.

Идалайни гъейри, 2019-йисуз 10 жуьре шейэрин дестеяр (парталар, тенбек, ати­рар, кIвачин къапар, шинаяр ва пневматикадин покрышкаяр,фотокамераяр ва лампаяр, кьезил промышленностди акъудзавай 5 жуьре шейэр) чарасуз маркировка ийиз башламишун  лазим я.

Шейэрин кьватийрал кьве къатунин код алкIурда, ада продуктдиз талукь дели­лар жеда: тIвар, акъудай кархана, югъ,  вахт ва чка.

Мугьманханаяр “гъетеринбур” жеда

Чпихъ 50 кIвалелай (номер) тIимил тушир фонд авай вири мугьманханайрихъ абуруз и ва я маса кьадар “гъетер” ганвайдан гьакъиндай шагьадатнамаяр хьана кIан­да. Ихьтин шагьадатнама гвачиз мугьманханайрин бизнесдал машгъул хьунал  къадагъа жеда. Эгер мугьманханадин рекламада  адаз  ганвай кьадардилай артух “гъетер”  къалурнаватIа, ам административный жерме ийида.

Ипотекадин рухсатрин гьакъиндай

Вацран эхиримжи юкъуз — 31-июлдиз —  ипотекадин рухсатрин гьакъиндай законди  кIвалахиз башламишнава. Ихьтин рухсатрикай ипотекадин кредит вахкун лазим тир, амма яшайишдин четин шартIара гьатнавай агьалийривай  менфят къачуз жеда. Ипотекадин рухсатар тек са ва гьамиша яша­миш хьун патал бакара къвезвай  кIва­лиз талукь  я. Рухсатдин вахт законда къалурнавай себебрикай сад аваз хьайитIа гу­да ва адан вини кьил 6 вацраз барабар же­да. И вахтунда ипотекадин графикда къалурнавай кьадардилай тIимил пул вахкудай, я тахьайтIа и кар михьиз акъвазардай ихтияр гуда.

Транспортдиз талукь яз…

Транспортдин такьатар спутникдин  навигациядин ГЛОНАСС системадин тадаракралди  таъминаруниз талукь  къайдаяр  1-июлдилай давам хъжезва. Закондин истемишунар автобусриз, троллейбусриз ва пассажирар санай масаниз тухудай  транспортдин махсус такьатриз (М2 ва М3 категорийрин транспортдин такьатриз), гьакIни хаталу пар чIугвадай N категориядин  автомобилриз талукь жеда.

Калининграддиз — электронный визадалди

1-июлдилай туристривай Калининградский областдиз  электронный визадин куьмекдалди физ жезва. Алай вахтунда ихьтин виза ишлемишуналди гьакIни Дальне­восточный федеральный округдиз мугьман жедай мумкинвал ава. 2021-йисан 1-январдилай 16 йикъан вахтуналди къуватда жедай электронный виза  вири уьлкведин сергьятра къуватда гьатда.

Кьурай кIарасрикай

Алай йисалай башламишна, чилел ярх хьанвай тарар-хилер мад кIарасрин ресурс яз гьисабзавач, гьаниз килигна ам, мах­сус ихтияр къачун тавуна, кIватIдай их­тияр  ава. РФ-дин тамарин Кодексдин 32-статьядин бинедаллаз, 2019-йисан 1-ян­вар­дилай Россиядин агьалийриз хсуси  игь­тияжар патал кьурана чилел ярхар хьан­вай тарар, хилер са манийвални авачиз кIватIдай ихтияр ганва.

Гила — чарасуздаказ

1-июлдилай Россиядин саки вири бизнес  онлайн-кассайрал элячIуниз мажбурнава. Кассайрин реформа чи уьлкведа 2017-йисалай  кьиле тухузва. Алай йисуз  реформадин пуд лагьай пай кьилиз акъудиз башламишнава. Эхиримжибур яз  онлайн-кассайрин къайдадал ЕНВД-дал ва патентдал  алай ва агъадихъ галай катего­рийрин  карханаяр ва кьилдин  карчияр элячIун лазим тир: кIвалахар ва я къуллу­гъар тамамарзавай ва чпихъ гьакъидихъ кьунвай къуллугъчияр авай;  алишверишдал машгъул тир ва я тIуьнар гунин хиле кIвалахзавай ва чпихъ  гьакъидихъ кьунвай къуллугъчияр авачир; вендингдин (автоматламишнавай) аппаратрин куьмекдалди алишверишдал машгъул ва чпихъ гьакъидихъ кьунвай къуллугъчияр авачир.

Са йисан вахт — 2021-йисан 1-июлдалди — а карчийриз ганва, ни хсуси производстводин затIар маса гузватIа, кIвалахар тамамарзаватIа ва къуллугъар ийизватIа ва чпихъ  гьакъидихъ кьунвай къуллугъчияр авачтIа. МасакIа лагьайтIа, эгер касди вичи хранвай шейэр маса гузватIа, массаж ийизватIа ва я кьилел алай чIарар  кьазватIа, касса маса къачун са йисан кьулухъ вегьейтIа жеда.

Пуд йисалай са югъ

2019-йисалай башламишна, кIвалахза­вай ксариз пуд йисалай са сеферда са юкъуз диспансеризация авун патал азад югъ къачудай ихтияр ава. Пенсиядиз физ мукьва тир яшда авай ксариз гьар йисуз  ихьтин кьве югъ къачудай ихтияр ганва. И кар патал кIвалахдалди таъминарзавайдан тIварцIел  арза кхьин лазим  я.

Алай  йисуз къуватда гьатнавай цIийи законар ва кухтунвай дегишвилер мад ава. Абурукай тамам делилар макъала кхьидайла менфят къачур  интернетдин centro-pol.ru, rbc.ru  ва я талукь идарайрин официальный сайтрай жагъуриз жеда.

Жасмина Саидова