2024-йисан 15-17-мартдин йикъа­ра Россияда дуьньядин метлеб авай вакъиа — президентдин сечкияр­ кьиле фена. Абур вири терефрихъай­ кьетIенбур, вилик квай йисара тухвайбурулай тафаватлубур, хейлин­ цIийивилер ишлемишайбур ва нети­жаярни гзафбуру гуьзет тавурбур хьана. Сиясатдин зурба мярекатда садрани тахьай кьадар сечкичийри — 77,44 процентди иштиракна. Абурун 87,29 процентди Владимир Путиназ сесер гана. Имни рекорд я. Эгер ви­ликан йисарин президентдин сечкияр рикIел хкайтIа, 2000-йисуз В. Путиназ 51,95 процент сечкичийри, 2004-йисуз — 71,31 процентди, 2012-йисуз — 63,6 процентди ва 2018-йисузни — 76,69 процент сечкичийри сесер ганай.

Аквазвайвал, 2024-йис неинки Россия, гьакI гзаф маса уьлквеяр патални кьетIенди, гележег тайинарзавайди хьун гуьзлемишзава. Им, гьелбетда, анра кьиле фидай сечкийрин вахтунда государствойрин кьилериз атай регьберрин камаллу, тешкиллу, бегьерлу кIвалахдилай, къенепатан ва къецепатан уьлквейрихъ галаз тухузвай с­иясатдилай, яшайишдинни экономикадин хилер йигин еришралди вилик тухунилай аслу жеда. Россиядихъ галаз бягьс чIугвазвай уьлквеяр тIимил туш. Абурун макьсад, сечкийриз манийвал гана, уьл­кведин Президентвиле Владимир Путин хкя тийидай гьалар арадал гъун тир. Амма, шадвилелди лугьун хьи, Россиядихъ галаз дуст тушир уьлквейрин регьберрин мурадар кьилиз акъатнач.

Россиядин президентвиле кандидатар яз сечкийра кьуд касди иштиракна: Владислав Даванкова (адаз 3,84 процентди сес гана), Владимир Путина (87,29), Леонид Слуцкийди (3,21) ва Николай Харитонова (4,31).

Россиядин Федерациядин Президент хкядай сечкийрин вилик квай кампания «Санал хьун чи къуват я – Россия патал сес гун» лишандик кваз кьиле фена. И лозунгдин метлеб лап екеди хьана. Политикри виликамаз лагьай ихтилатар тестикь хьана. Сечкийри Россиядин халкьар мадни сад, тупламиш хьуниз,  абур чIулав са къуватдивайни алцурариз, зайифариз тежедайди успатна. И гьакъикъатдин гьакъиндайни сечкийрин нетижайри шагьидвалзава. Венесуэладин президент Николас Мадуроди, гъиле-гъил аваз, и вакъиадиз ла­йихлу къимет гана, чи уьлкведин регьбер тебрик авунихъ галаз сад хьиз, лагьана: «Владимир Путина коллективный Западдин винел гъалибвал къазанмишна».

Эхь, Николас Мадуро гьахъ я. Россиядин Президент хкязавай сечкийриз манийвал гун, агьалияр гьукумдиз акси акъвазарун, Владимир Путиназ акси­ къуватар арадал гъун патал  къецепатан уьлквейри гзаф алахъунар авуна. США-дин, Европадин хейлин уьлквейрин махсус къуллугъарни, душманрин жасусриз элкъвенвай къенепатан хаинарни, жуьреба-жуьре къуватриз къуллугъзавай хакерарни, блогерарни и кардик экечIна. ЦИК-дин къурулушдал ­садрани тахьай жуьредин кибергьужумар авуна. Социальный сетар къундармайрив, тапаррив ацIурна. Украинадихъ галаз сергьятламиш хьанвай Россиядин областрин агьалийрик кичI, къурху кутун патал миллетбазри ислягь хуьрерал гьужумарни авуна, шегьерар, хуьрер, яшайишдин  имаратар, кIвалер тупарай, ракетайрай яна. Амма алчах, инсансуз, инсафсуз вири и гьерекатри, амалри Россиядин халкьар мадни сад хьуниз, са къурхуни авачиз, сечкидин участокриз фена, сес гуниз мажбурна. США-дин таъсирдик кваз лагълагъар­завайбурун сивер гила агал хьун лазим я. Мидявилиз кьил янавай дестеяр, чинеба кIвалах тухузвай органар В.Путинан чкадал чпин макьамрал кьуьлдай, чи зурба государство барбатIунин карда куьмек гудай кас эцигун патал фадлай эгечIнавай. И карда Украинадин миллетбазрикай, фашистрикай даях кьуна. Абурун фендигарвилин, хаинвилин планар анжах гьа планар яз амукьда.

Идан гьакъиндай 18-мартдиз Яру майдандал Крым Россиядик экечI хъувуна 10 йис тамам хьуниз талукьарнавай­ мярекатдиз кIватI хьанвай кьван агъзурралди жуьреба-жуьре яшарин агьалийрини тестикьарна. Митингдал Владимир Путин рахана, ада крымвийриз, севастополвийриз ва чи уьлкве­дин ­вири халкьариз юбилей мубаракна. Россиядин Гимн вири майданди эзберна. Ахьтин фикирдал къвезвай хьи, сечкийра Путинан гъалибвал гьар са иштиракчиди вичин гъалибвал хьиз гьиссзава. Идаз халкьдин садвал лугьуз жеда.

Россиядин Федерациядин президентвиле мад сеферда хкя хъувунвай Владимир Путинан тIварцIихъ дуьньядин кьуд патахъай тебрикдин телер, ­чарар къвезва. Амма коллективный ­Западда садбуру сиве яд кьунватIа, ­масабуру Россияда президентвилин сечкияр гуя дуьздаказ, гъахълудаказ тухванач, агьалийрив гужуналди сесер гуз туна, участокра татугайвилериз рехъ гана лугьуз лагълагъарзава.  МасакIа тежедайла, вучда кьван, лугьу­дайвал, абур нек алахьай къарийриз ухшар я.

Владимир Путина сечкийрин вичин­ штабдал кьил чIугуна ва Донбассда уьл­кведин итижар патал женг чIуг­ваз­вайбуруз, Россиядин вири агьалийриз­ рикIин сидкьидай сагърай лагьана. Гуь­гъуьналлаз ам СМИ-рин векилрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Абурун суалриз жавабар гудайла, Владимир Пути­на лагьана: «Сечкийрин нетижайри зун тажубарнач. Гьич садрани тахьай хьтин нетижаяр арадал атун къе дуьньяда авай гьаларихъ галаз алакъалу я. Иллаки — къецепатан къуватри Россия басмишун патал ийизвай гьерекатрихъ галаз. Нетижайри мадни са кар — гьукумдин чешме чи халкь тирди­ тес­тикьарна. Россия экономикадин, яша­йиш­дин рекьяй вилик тухун патал кьабулнавай вири къарарар кьилиз акъудда. Чи вилик пад кьаз алахъзавайбурун гьерекатрихъ са нетижани жедач. ГьикI лагьайтIа, чаз виликди еримишдай вири шартIар, къуватар ва чи Ватан кIани, адахъ рикI кузвай агьалияр ава».

Дагъустан Республикада прези­дент­­­­дин сечкияр кьиле тухун патал учас­­­­токрин 1862 комиссия ачухнавай­. Сечкидин участокра алай аямдин тех­ника ишлемишна. 137 участок КОИБ-ралди (сечкидин бюллетенар гьи­­саб­дай­ аппаратар) таъминарнавай, 688 учас­ток­да сес гузвай гьалдал ви­део­ка­мерайри гуьзчивалзавай. Амай учас­­­­токра­ни видеорегистрациядин та­кьа­тар иш­­лемишна. ГьакI «Мобиль­ный сеч­кичи»­ механизмни кардик кутунвай­. Кьилинди ам я хьи, гьам Да­гъус­танда, гьам Рос­сия­дин вири реги­онра сечки­яр­ ис­лягьви­лелди, тату­гай­вилериз рехъ тага­на (икI хьана кIан­завайбур авай­тIа­­­н­и), пара тешкиллу­вилелди, вири­ халкь­дин иш­ти­рак­вал­ аваз кьиле фена. Дагъ­ла­­рин уьл­кведин 1708189 сеч­кидикай­ сеч­кийра 1547370 (90,59%) кас­ди ишти­­рак­н­а. Мегьарамдхуьруьн рай­он­дин сечки­чийрикай 89,74 процентди, До­къуз­­пара­дай 95,34, Кьурагьай 90 процентдилай виниз агьалийри Владимир Путиназ сес гана.

Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова Владимир Путиназ гъалибвал тебрикна, гьа са вахтунда къейдна: «Дагъустанвийри сес гунал зун пара рази я. Яракьламиш хьанвай бандитрин кIеретIар Дагъустандай ахкъудай 1999-йисалай Владимир Путин чи халкьдив кIанивилелди эгечIзава. Адан иштираквал аваз, республика саки вири хилерай виликди физва. Да­гъус­танвийри Россиядин Президентдиз­ ийизвай ихтибар екеди я. Ам кьиле аваз, Россияди мадни еке агалкьунрихъ еримишда…»

Сечкийра иштиракайбурун кьадардал гьалтайла, кIвенкIвечийрин жергеда Чечен Республика (96,4 процент), Кемероводин область (94,25), Тывадин Республика (94,05 процент) ава.

Нариман Ибрагьимов