Жуваз хъсандиз чидай, рикIиз багьа, маш­­гьур касдикай, иллаки адакай парабуру чпин гаф лагьанвайла, кхьиз четин я. Ихтилат­ зи ри­кIин дуст, Дагъустандин халкьдин шаир  Майрудин  Бабахановакай  къвезва. Къе вичин шиирри гьар са касдив фикир-фагьумиз, лезет хкудиз тазвай шаирдин уьмуьрдинни яратмишунин рекьиз вил вегьена, жуван гаф лугьуз кIанзава.

Чун ДГУ-дин филфакдик экечIай 1980-йи­суз гуьруьшмиш хьанай. И танишвал гьа сифте йи­­­къалай къедалди давам жезвай мягькем­ дуствилиз элкъвена: чахъ туьшвилер гзаф ава. Гьа са йисуз зегьметкеш кесиб хизанра ди­­дейриз хьана (1958), школаяр куьтягьна (1976), гьа са йисара Советрин Армиядин жергейра къуллугъна (1977-1979), 1980-1985-йисара Дагъустандин госуниверситетдин филологиядин факультетдин лезги дестедик (РДО) кваз са муаллимрин гъилик чирвилер къачуна­. Хуьруьн муаллимар хьайи чахъ яшайишдин вири рекьерани  итижрин садвал авай…

Майрудина шиирар гьеле школада амаз кхьизвай, анжах абур печатдай акъатна раиж тушир. Ара-ара чун, милли литературадал рикI алай студентар — Майрудин Бабаханов, Зулфикъар Къафланов, Шагьбала Шагьбалаев ва масабур — СтIал Сулейманан тIвару­нихъ галай багъдин чайханада кIватI жедай. Гьарда вичин эсерар кIелдай ва санал веревирддай. Гьа чIавалай Майрудин Бабаханован шииррин сифте кIелчи ва абурухъ яб гудайди хьунал за дамахзава.

РикIел алама, 1983-йисан гатфарихъ Май­рудин — вичин шиирар, зун жуван макъала гваз сифте яз “Коммунист” (гилан “Лезги газет”)­ газетдин редакциядиз (ам Пушкинан куьчеда авай) фенай. Литературадин отделдин а чIаван редактор, бажарагълу шаир Азиз Алема чун хушдиз кьабулна, милли чIал хуь­нин, литера­турадал, шииратдал машгъул хьу­нин важиблувиликай рикIел аламукьдай итижлу суьгьбетнай. Гьа чIавалай кьериз-цIа­руз “Коммунист” газетда, “Литературадин ­Да­­гъустан”, “Са­мур” журналра, 1986-йисуз  “Къи­­зилгуьл­дин мани” уртах кIватIал­да акъа­тай эсерри лезги шииратдин алемдиз инанмиш камар къачузвай цIийи, жегьил бажарагъдикай хабар гана…

Къе ам тIвар-ван авай устад, Дагъустандин халкьдин шаир я!

Майрудинан шиир-мани квекай я ла­гьай­тIа, азиз дидедикай, хайи ватандикай, халис дуствиликай, михьи муьгьуьббатдикай, инсанрин рафтарвилерикайни дуьньядин гьаларикай. И темайрай кхьин тавунвай шаир авач жеди. Амма чи игитдин кьетIенвал ада садни тикрар тавун я. Вири месэлайриз ам  вичин тегьерда килигзава. Виринрани адаз садазни виликрай акун тавур жуьредин таъсирлу къашарни рангар жагъизва!

Зи хайи чил,

Зи рехи чил —

Азиз тир ватан,

Маса затIни.

Тек са вун я

Зи кьин, зи Кьуръан.

(“Ватан”)

 

Зиди таб туш, къелет туш,

Акур вири гьейран я.

Хкетрик квай женнет туш,

Им зи хайи ватан я…

(“Им зи хайи ватан я”)

Майрудин 1983-йисуз сифте яз Ахцегьиз атана. Инаг акурла, ингье ада вуч лагьанатIа:

Кьве Ахцегьар акуна заз:

КIелез хиве куьрс хьанва сад,

Шарвилидин чанта хьиз;

Дуьзендалла муькуьди,

Арадалла Шалбуздинни Кетиндин,

Шахматрин дуьз тахта хьиз.

Гьи патахъ вил вегьейтIани, муькъвер я.

Икьван муькъвер авай халкьдиз тахьана,

Бес дуствал низ багьа хьуй?!

Ингье и тIимил мисалрайни М.Бабаханован яратмишунрин чIалан везинлувал, тешпигьрин кутугайвал, эпитетрин шикиллувал, кIелиз хьунин регьятвал ва гзаф маса сирер аквазва… Кьилинди, пара эсерар халкьдин уьмуьрдин, ацукьун-къарагъунин, эдеб-ахлакьдин важиблу месэлайриз бахшнава.

Жегьил шаирдиз хъсан къимет алим-литературовед, чи муаллим Гьажи Гашарова га­на: “Лезги шииратдиз вичихъ бажарагъ, кье­тIен хатI, шикиллу чIал авай, философдиз хьиз гьакъикъат вири патарихъай ва дериндай аквазвай шииратдин магьир устад атана. Омар Хайямаз хьиз, адазни чун эл­къуьр­на­ кьунвай гьакъикъатдай, адетдин инсанриз­ акван тийидай, чеб чакай “чуьнуьх” хьанвай рангар ва маса затIар аквазва, ада абурукай чна гуьзет тийизвай нетижаярни хкудзава”.

“Бабаханован гьи шиир кIандатIани къачу, абур вири патарихъай тамам гуьзел жавагьирар я”, — гьахълуз лагьанай ахпа алим Гьахъверди Рамалдановани.

Шаирдин кIватIалра гьатнавай яшайишдин, философиядин жуьреба-жуьре месэлайриз талукь куьруь эсерри иллаки багьа къашари хьиз нур гузва, абуру чун дерин фи­киррик кутазва:

Ватандин сан алцум жедач

Камарални чипIерал,-

Ам алцумиз жеда анжах

Вичихъ кузвай рикIерал.

* * *

Вири ава дуьньяда кьве жуьреяр:

Са хъсандаз са писдини акси я.

Амма, заз чиз, писбур авач дидеяр,

Дишегьлияр ава, зунни рази я.

* * *

Къавах тарар амайбуруз такIан я,

Куьз лагьайтIа, къавах тарар кьакьан я.

* * *

Гьуьл герек я

ВацI  акъвазрун паталди… 

Халкьди хушдиз кьабулзавай икьван маналу шиирар анжах кьетIен чирвилеринни бажарагъдин устад шаирривай кхьиз жеда. Етим Эмин, СтIал Сулейман, Алибег Фатахов, Хуьруьг Тагьир, Алирза Саидов, къе гьабурун рехъ, адетар давамарзавай Мердали Жалилов, Арбен Къардаш, Майрудин Бабаханов (вирибурун тIварар кьазвач, халкьдиз дуьз рехъ къалурзавай абур чахъ тIимил авач, къуй мадни пара хьурай!), хьтин шаирар хьунал чна дамахзава.

Эхь, шиират — им сижифламишнавай гьикаят я. Гьавиляй шаирривай гьикаяяр кхьиз жеда, амма гьикаятчийривай шиирар — ваъ. Майрудин Бабаханован надир са шумуд гьикая “Гъетери табдач” ктабдани гьатнава: “Спелар”, “Жигули”, “Журналист”… Чебни гьакI къундармишнавайбур туш, абур уьмуьрдин гьакъикъи дуьшуьшрал бинеламиш яз кхьенвайбур тирди, авторди халкьдин адетрикайни (мугьман кьабулун, са хуьряй масаниз свас тухудайла, рехъ кьун, зарарсуз хъвер-зарафат…) сивин яратмишунрин такьатрикай хийир къачузвайди, месела, “Спелар” гьикая­дай, жувни гьана къалурнавай вакъиадин иш­тиракчи хьайивиляй субут жезва.

Эхиримжи йисара кхьенвай шииррикайни айгьамдин чIаларикай, шииррин кьисайрикайни милли тарихдин вакъиайрин “Келентар” романдикай ибарат “Лекьрен мани” ктаб (Махачкъала, 2017) иллаки тарифлуди я. Лу­гьун хьи, Дагъустандин литературада шиирралди роман анжах кьве касди кхьенва: Алибег Фатахова (“КьатI-кьатI авур зунжурар”), гила Майрудин Бабаханова. Романдикай кьилди рахун кутугнава. Шииррин эсеррал акъвазин. Абурай чаз, кIелзавайбуруз, къенин йикъан гьакъикъат, халкьдин камаллувал, инсанпересвал, къанажагълувал, ри­кIиз таъсирдай тарс-тербия жагъизва. Михьи, дуьзена, зегьметкеш ксарин терефдар шаир уьмуьрдин вири  гьахъсузвилериз акси, гьа са вахтунда инсандин пак къилихрикни агалкьунрик шерик я. Гзаф шиирра философиядин манадин — уьмуьрдинни кьиникьин, дуствилинни душманвилин, игитвилинни хаинвилин, кIанивилинни такIанвилин, яни инсан вуч патал и дуьньядиз атана хъфизватIа, веревирдер ава, чи вилик жаваб гарек тир суалар эцигзава:

Зун вучиз и чилел атанва?

Залай вуч алакьна къедалди?

Дуьньядал за цIийи вуч гъанва,

Алачир инал зун къведалди?.. 

Вичин тIвар ктабдал акьалтнавай “Лекьрен мани” шиирдани халкьдин шаирди лезги чIалахъ, хайи ватандихъ цIигелвилин пак гьиссер къалурзава. Такабурлу Шалбуз дагъдин, девлетлу чилинни гьуьлуьн сагьиб тир лезги кьил агъузун, гардан кIир авун айиб тирдан патахъай тагькимарзава.

Шалбуз дагъ, ви хва я зун —

Гардан кIирун айиб я.

Зун девлетлу чилерин,

Зун гьуьлерин сагьиб я.

 

Руьгь къарсурдай адан ван

Япарама къедалди.

Зун кисдач, зи манини

Гьадаз ухшар жедалди…

ДГУ-дин филфак акьалтIарна, Хив район­дин АрхитIрин хуьруьн школадин муал­лим­виле рекье тур Майрудин Бабаханов хизанни галаз дуьз 23 йисуз гьана, жуванди хьана, амукьна. Эхиримжи 12 йисуз директорвал аву­на. Адалай и хуьруьн школа районда чеш­нелудан дережадиз акъудиз алакьна.

Тешкилатчивилин гьунардиз килигна, 2001-2007-йисара М.Бабаханов Сулейман -Стальский райондин образованидин управленидин, ахпа и муниципалитетдин культурадинни информациядин управленидин ­начальниквиле тайинарна.

Халисан муаллим, Дагъустандин халкь­дин бажарагълу шаир, публицист ва общест­венный деятель, РФ-дин писателрин Союздин член, Республикадин Госсоветдин Председателдин, лезгийрин “Шарвили” эпосдин премийрин сагьиб, ада гьина ва гьи къуллугърал хьанатIани, вичин инсанвилинни пешекарвилин чешнейралди халкьдин арада кьетIен гьуьрмет къазанмишнава. Инсан чIе­хи къуллугъди, дережади, гьуьндуьр тIвара­рини тарифри чIурда лугьуда. Амма Майрудин Бабаханов са куьнивайни дегиша­риз жезвач. Ам гьа сифтедай гьихьтин да­мах гвачир, агъайна, адетдин инсан тир­тIа, гьахьтин­ди яз ама.

ЧIехи шаир ва педагог тIебиат пара кIан хьунал­ди (азад вахтунда хайи ерийра сейр авунал, балугъар кьадай кIир гваз сятералди ва­цIун, гьуьлуьн къерехдив ацукьиз кIан хьунал — и вахтунда ада шиирар туь­кIуьр­­за­ва же­ди), шиир­ралди абурун тарифуналди, акьалтзавай не­сил литературадинни искусстводин такьатралдини образралди ватанпересар яз тербия­ламишуналди тафаватлу я. Ктабар са артух­ кIел тийизвай алай вах­­тундани инсанрин вил Бабаханован яратмишунрал ала ва адавай руьгь тухардай цIийи-цIийи шиирар гуьзетзава.­

М.Б.Бабаханован итижар са шиирар кхьиналди сергьятламиш жезвач. А итижар пара гегьенш я: Кьасумхуьрел типография, 2001-йисуз “Лезги ким” интернет-сайт арадал гъана; лезги чIал ахтармишна хуьнин мураддалди виче 35 агъзур гаф-уьлчме авай “Лезгин­ско-русский словарь”, лезги халкьдин хкянавай 1000 мисалдин кIватIал туькIуьр­на; набататрин, къушаринни гьайванрин тIварар авай “Рангулат”, инсандин бедендинни органрин тIварар авай “Инсан” ва шиирралди кхьенвай лезги мисалрин “Къада­кьар”­ — ктабар чапдай акъудна; лезги шаирринни писателрин гзаф кьадар яратмишунар электронный къайдадиз эл­­къуьр­на, интернетда эцигна; лезги литера­турадин классикар тир Етим Эминан, СтIал Сулей­ма­нан, Алибег Фа­та­хо­ван юбилейриз талукь ктабар туькIуьр­на; урусрин ва дуьньядин ли­тературадин та­рифлу эсерар (Жалаледдин Румидин “ЧIа­лан алимдинни гимичидин­ гьуьжет”…) лез­ги чIалаз элкъуьрна; Етим Эминан сур жа­гъур хъуву­на, анал гуьм­бет эцигна; машгьур революционер Къазимегьа­мед Агъасиеван сур къай­дадиз хкана ва икI мад ва мад… Шаксуз­, ибур нелай хьайи­­тIа­ни ваъ, Шарвилидин руьгь авай халис ватанперес, жумарт касди­лай алакьда­й крар я! Абуралди ада “Зун ву­чиз и чилел атанва?” суалдизни жаваб гузва…

Дашдемир Шерифалиев