Гьуьрметлу юлдашар! “Лезги газетдин” 2019-йисан 10-октябрдиз акъатай 41-нумрада чапнавай Куругъли Ферзалиеван “Диктантрин цIийи кIватIалар” макъаладихъ галаз чун, дикъетдивди кIелуналди, мукьувай таниш хьана. Гьуьрметлу авторди и кIватIалрин хъсан терефрикай лугьунилай гъейри, адан фикирдалди, ктабрик квай бязи нукьсанарни къейднава ва кIелзавайбурун фикир желбдай, гьакIни кIватIалрин авторриз меслятар къалурдай алахъунарни авунва.
Абурукай са бязибурал жуван разивал къалурзаватIани, чIехи паюнал за гиман гъизва ва дуьзгуьнвал шаклувилик кутазва. Кьилди къачуртIа, абурук агъадихъ къалурнавайбур акатзава:
- Макъаладин авторди диктантрин виликан кIватIалдин авторрикай сад яз А. Ашурбегован тIварни кьунайтIа, хъсан тир лугьузва. Амма чна менфят къачур, 1996-йисуз З. Бирембегова цIийи хъувуна акъуд хъувур 5-11-классар патал диктантрин кIватIалдин авторрик А. Ашурбегован тIвар квачирди К.Ферзалиева фикирдай акъуднава.
- Урус гафар диктантрин текстера ишлемиш тавун теклифзава, “тахьун хъсан я лагьана”, абур ишлемишун макъаладин авторди инкарзава. Ихьтин фикирдалди цIарарин автор чIалара чалай аслу тушиз кьиле физвай гьерекатриз акси акъваззавайди ашкара жезва. А урус гафар эдебиятдин эсеррай къачунваз хьуниз килигна, чаз авторрин текстерик дегишвилер кутадай ихтияр садани гузвач, ахьтин ихтияр садазни авач. Алай девирда чун гьатта чи чIалаз къадим девиррилай атанвай араб, фарс, туьрк гафарни урус гафаралди эвезунин шагьидар я.
- Са гаф (комбайн) текстина тикрар хьунни макъаладин авторди гъалатI яз тунвайди яз гьисабзава. Фикирдиз гъанвай текстина и гаф гьа са жуьре ваъ, падежра аваз писатель Гь. Къурбана ишлемишнава. Адан чкадал маса гаф ишлемишун, ам дегишарун дуьз къведач. Макъаладин авторди “Чумал тарцин кIаник” кьил ганвай текстинин метлеб адан тIварцIихъ галаз кьазвач” лугьузва. И нукьсан повестдин автор М.С. Яхьяеваз талукь я.
- Бяс, километридин — и гафар бягьс , километрдин хьиз туькIуьр хъувун за разивилелди кьабулзава. Меслят къалурнавай 7 гафунин дуьзгуьнвилел ва я гъалатI хьунал за жуван наразивал лезги чIалан къайдайрал амал авуналди къалурзава, яни инкарзава.
- Дуьз ва кирс речар ишлемишуниз, “Азарлудаз куьмек” текстиниз талукь яз лугьуз кIанзава хьи, а текст чна газетдай, гафба-гаф, пунктуациядин лишанрал амал авуна, къачунва.
- Эгер куьруь цIарцIи (тире — дефис — черточка (урус чIал) текстинин мешреб чIурнаватIа, авторди абурун кьилдин манайрикай ва квелди чIурнаватIа, ачухнайтIа, ажеб жедай. А лишанралди текстинин мана дегиш жезвач, иервал квахьзавач, къуватлувални агъуз жезвач.
Къалурнавай гъалатIрин жавабдарвал издательстводин (корректордин) хиве авайдини автордин фикирдай акъатнавайди хьиз аквазва.
Хийирлу, менфятлу, ери хъсанардай меслятар чаз гьамиша герек я.
Магьият Жаруллаева
Редакциядин къейд
Малум жезвайвал, макъалада чпикай ихтилат физвай гъалатIар — мана ачухардай лезги гафар аваз-аваз, урус гафар ишлемишун, гьа са гаф гьар жуьредин ктабра-гафарганра гьар жуьреда кхьин, “дефисни” “тире” тафаватлу тавун ва са жерге масабур анжах и ва я маса ктабда ваъ, лезги чIалалди чапзавай саки вири изданийра гьалтзавайди инкар ийиз жедач. И кардин себебни, чи фикирдалди, ам я хьи, алай вахтунда лезги чIалан грамматикадин ва орфографиядин къайдайра тайин ачухвал твадай, сад тир са къайда кьабулдай ва тестикьардай алимрин совет, лезги чIалан вири гафарин манаяр ва кхьидай къайдаяр къалурнавай словарар, гьайиф хьи, авач. Авай бязибурни, бес кьадарда тахьун себеб яз, вирибурув агакьзавач. Гьаниз килигна, гъвечIибур ятIани, чIехибур ятIани — гъалатIар са ктабдай масадаз куьч жезва, нетижада гьуьжет алай месэлаяр арадал къвезва. Чи фикирдалди, дидед чIал хуьн, ам къвезмай несилривни саламатдиз агакьарун патал къе чна чIалаз талукь яз арадал къвезвай гьуьжет алай месэлаяр кьил-кьилеллаз гьялун лазим я. И жигьетдай, гьелбетда, алимрин хиве авай жавабдарвал лап екеди я.
