Дагъвийриз хъсан, менфятлу адетар пара ава. Абурукай сад мел я. Гъве­чIи чIавалай заз и мярекат-дин тарифлу терефар акуна. Садвал, дуствал, шадвал ва тайин­ кIва­лах виридан куьмекдалди са куьруь вахтунда тамамарун. ЦIийи кIвалерин къавариз накьв гу­дайла, меле вири хуьруь иштиракдай. Векьер ядайла, гвенар гуьдайла, сар гьялдайла, гъалар ийидайла, картуфар, молотилкадал цуьлерикай техил хкуддайла, рекьер къайдадиз гъидайла, цин хуьлер михьдайла, мелер ийидай. Бязи мелерик гъвечIибурузни иштиракдай ихтияр гудай. Акьалтзавай несилдиз мелер зегьметдин, ахлакьдин, жемиятдин тербия гузвай чешмеяр тир.

Къе мелериз хас мярекатар гьикI хьана кьиле тухузватIани, абуруз тешпигь маса адет – гуьгьуьллубурун (волонтеррин) гьере­кат майдандиз акъатнава. Ам Россиядин вири регионра, гьа гьисабдай яз, Дагъустандани кардик ква.

Августдиз Махачкъалада «Да­гъустан Республика: гьукумдин ва жемиятдин арада диалог арадал гъун» форум кьиле фидайла, анал волонтеррин «Махачкъала» корпусдин регьбер Иса Рамазановни рахана, ада республикадин гуьгьуьллубурун менфятлу крарикай гегьенш суьгьбет авуна.

Малум хьайивал, алай вахтун­да Дагъларин уьлкведа гуьгьуьл­лубурун гьерекатдик экечIна­вай­бу­рун кьадар виш агъзурдав агакьзава. Республикада жегьилрин крарин рекьяй министерстводин дес­те, Вирироссиядин жемиятдин «Гъа­либвилин волонтерар» гьере­катдин региондин штаб, волонтеррин «Махачкъала» корпус­ ва шегьерра, районра 30-далай ви­низ отделенияр ава. И важиблу карда активвал къалурзавайбурук­ Махачкъаладин, Буйнакскдин, Избер­башдин, Къизлярдин, Каспий­ск­дин, Дербентдин, Ахцегьрин, Аку­шадин, Мегьарамдхуьруьн, Бабаюртдин, Табасарандин, Та­ру­мов­­кадин дестеяр акатзава. КIеве авай инсанриз, начагъбуруз, куьмек герек гьар садан гьарайдал гуьгьуьл­лувилелди физвайбурун арада 14 йисалай 25 йисал къведалди яшарин жаванар, жегьилар ава.

И.Рамазанова къейд авурвал­, алай вахтунда республикада тешкилзавай чIехи гьич са  мярекатни гуьгьуьллубурун иштираквал авачиз кьиле физвач. Кар алай ва зурба мярекатар рикIел хкайтIа, лугьуз жеда: Дербент шегьердин­ 2000 йисан юбилейдин сувар, Кас­пийскда азаддиз кьуршахар кьунай тухвай Европадин ва и мукьвара кьиле фейи Россиядин чемпионатар, «Рекьин тийидай полк» акция, коронавирусдиз акси яз тухвай серенжемар, Махачкъала шегьердин, Россиядин, Халкьарин садвилин йикъар…

Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова, жегьилрин­ менфятлу крар къейд авуналди, рес­публикадин волонтеррин корпус­ лап активнибурукай сад я ­лагьана. ТIугъвалдин вахтунда лап кIеве авай инсанриз жуьреба-жуьре куьмекар гунал гьалтайла,­ гуьгьуьллубур вини дережада хьана. Коронавирусдин вилик пад кьун патал республикада жегьилрикай 280 патруль-десте тешкилна. Абуру гзаф инсанрин гьерекат авай чкайра (базарар алишверишдин центраяр, автостанцияр, шад межлисар…) рейдар тухвана, агьалийриз таблигъатдин 24 агъзур буклет, чинал гьалдай медицинадин 33 агъзур маска пайна.

Волонтерри 65 йисалай ви­низ­ алатнавай яшлубурун гьа­къиндай­ни къайгъударвал чIугу­на. «Чун санал ала» акциядин сергьятра аваз 680 касдив дарманар агакьарна. Мергьяматлувилин куьмек­ яз, агьвал тIимил тир хизанриз продуктрин 48 агъзур набор тухвана.

«Гъалибвилин волонтерри» ту­­хузвай кIвалахни къейд авуниз лайихлуди я. И гьерекатдик респуб­ликадин 2 агъзурдалай виниз жегьилар экечIнава. Саки вири шегьерра ва районра талукь штабар  ва кураторар ава. Акьалтзавай несилдиз ватанпересвилин­ тербия гунихъ галаз алакъалу гьар са мярекат лишанлуди, рикIел ала­мукьдайди хьуник чпин пай кутазва. Волонтеррин алахъунар себеб яз, «Рекьин тийир полк» гьерекатдин майданар йисалай-суз гегьенш жезва.

Ватан хуьзвайбурун юкъуз­ мер­кездин кьилин майдандал­ тухвай флешмобда неинки волон­тер­ри, гьакI республикадин минис­тер­ствойрин, ведомствойрин векилри, жегьилрин тешкилатри, ше­гьер­эгьлийри иштиракна.

Иса Рамазанова лагьайвал, ватанпересвилин ихьтин мярекатар мукьвал-мукьвал тешкилзава. Жегьилар сифте жергейра жезва. ГьикI лагьайтIа, Дагъустандин жегьилрик ватанпересвилин руьгь гзаф ква. Украинада кьиле тухузвай махсус серенжемдин иштиракчийрин тереф хуьналди, волонтеррин дестейри  абуруз гьар са рекьяй куьмекзава.

Гуьгьуьллубурун дестейри­ мер­­кез зирзибилди кьунвай вахтунда чеб авайдакай мадни хъсан­диз малумарна. «Экологиядин десант» тIвар ганвай жегьилрин тешкилатди вири шегьерэгьлийриз меркездин куьчеяр, гьаятар, кIеви амукьаяр вегьезвай чкаяр зирзибилдикай азад авуниз эвер гана.

— Кисна гьикI акъваздай? – лугьузва И.Рамазанова. — Шегьердин муниципальный талукь къуллугърилай чпин везифаяр тамамвилелди кьилиз акъудиз хъжезмачир. Зирзибил михьдай, тухудай я инсанар, я махсус техника акъакьзамачир. Шегьердин гьи райондиз фейитIани, аквазвайди зирзибилдин гьамбарар тир, чебни са шумуд йикъанбур, ни къачунвайбур. Чна РФ-дин тIебиатдин ресурсрин, экологиядин ва жегьилрин крарин рекьяй министерствойрихъ галаз санал са шумуд бригада тешкилна ва абурун арада районар пайна. Чи эвер гунихъ метлеб хьана. Шегьер михьун патал чи бригадайрик шегьерэгьлияр, жемиятдин организацияр, гьукумдин идараярни экечIна. Нетижада «Экологиядин десантди» 300 тонн зирзибил кIватIна, шегьердай акъуд­на. И кар патал вишелай виниз техника кардик кутуна.

Волонтерар кьилдин хилериз­ пай хьанва. Эгер санлай Россиядикай рахайтIа, уьлкведа волонтеррин 2 агъзурдалай гзаф тешкилатар, гьерекатар, дестеяр­ ава. Абуру хсуси 9 программа уьмуьр­диз кечирмишзава­. Абурук­ акатза­ва: «Ислягьвилин­ во­лон­­терар»­­, «Руьгьдиз жегьил­бур», «Валай­ гья­лиз алакьда»­, «Ихтибар­ ая», «Россиядин гуь­гьуьллубур»­, «Культурадин волон­терар», «АВЦ­-дин академия», «Во­лонтерар-медикар»…

Чи республикада «Волонте­рар-медикар» гьерекат лап гегьеншди ва гзаф кьадар инсанри­ иштиракзавайди я. Чпин гьар йи­къан кIвалахдалди волонтерри-ме­дикри агьалийрин медицинадин рекьяй савадлувал артухарзава, халкьдин сагъламвал мягькемаруник чпин зегьметдин пай кутазва. Гьа са вахтунда здравоохраненидин хилез яшайишдин метлеб авай хейлин месэлаяр гьялиз куьмек гузва. Абурук акатзава: медицинадин персоналдиз куьмек гун, агьалийрин арада санитариядинни про­филактикадин таблигъат­ тухун; жемиятдин ва спортдин мя­ре­катар медицинадин жигьетдай­ таъминарун; доноррин гьерекат­ гегьеншардай кIвалах тухун;  сагълам уьмуьр тухунин метлеб ачухарун; школьникрин арада медицинадин пешеяр хкягъуниз талукь кIвалах тухун.

Дагъустандин волонтерар-ме­ди­кар 2017-йисуз кардив эгечIна. Абурун база медицинадин университетда авай. Адан сифте отделение Р.Аскерханован тIварунихъ галай медицинадин колледжда ачух хьана. Ахпа Каспийскда, Буйнакскда, Къизлярда, Избербашда, Дербентда ва са бязи районрани. И рекьяй хъсан ва чешнелу тежриба Аскерханован медколледждин волонтеррихъ хьанва. Абурун мер­гьяматлувилин, игьтияжлубуруз  куьмек гунин кIвалах са шумуд сеферда шабагьралди, сагърай лугьуналди къейдна.

ИкI, медколледждин жегьилрин «Иммунитет» центрадин кIва­лах 2019-йисуз республикада лап хъсанди яз гьисабна. Центра­дин­ командади гьакIни РД-дин же­­гьилрин крарин рекьяй минис­тер­стводин конкурсда 1-чка кьуна­. Иваново шегьерда кьиле фейи «Во­лонтеррин-медикрин Меж­ду­на­­родный 1-форумда» Р.Ас­кер­ха­нован тIварунихъ галай медколледжди «Образованидин идарадин чкадин лап хъсан отделение» номинациядай гъалибвал къазанмишна. Хейлин волонтерар кьилди къейдна.

Волонтерри ВИЧ-инфекция­дихъ­ галаз женг чIугунин карда­ иштиракзава. Абуру «СПИД – акъ­ваз!» проект уьмуьрдиз кечирмишзава.  И кар патал са шумуд десте арадал гъанва. Абуру студентрин, школьникрин арада СПИД-дин вилик пад кьуниз куьмек гузвай таблигъат тухузва. Жаванриз, жегьилриз талукь мес­эладай  лекцияр кIелзава. Гележегдин медикри чпин вири кIвалах «Волонтерар-медикар» ВОД-дин федеральный программадин сергьятра аваз тешкилзава.

Республикада школайрин во­лонтеррин-медикрин 200-лай виниз дестеяр ава. Абуру гьар йисуз цIудралди акцияр тухузва, начагъбуруз, кьуьзуьбуруз, кIеве авайбуруз жуьреба-жуьре рекьерай куьмекзава. Дагъустан Республика­ди донорвилел гьалтайла, уьл­кве­да кIвенкIвечи чка кьазва. Им доноррин-медикрин алахъунрин нетижани я. Абуру Вирироссиядин  «Добро в село» проектдани активвилелди  иштиракзава.

Инал Ахцегь райондин волонтеррин активистрикайни рахун тавуна жедач. Коронавирусдин лап худ вахтунда абуру, чеб начагъ хьуникайни фикир тийиз, районда тIегъуьн гегьенш тахьун патал агьалийрин арада таблигъат тухвана, куьмек агакь тийизвай хизанар, субайбур, яшлубур, азарлуяр недай суьрсетдалди, герек дарманралди таъминарна. Ахцегьвийрин мергьяматлу ва важиблу кIвалах РД-дин Кьил Сергей Меликовани къейдна.

Чна винидихъ лагьайвал, волонтерри жуьреба-жуьре хилера кIвалахзава. Мукьвара Махачкъалада республикадин «Туризмдин  волонтерар» форум кьиле фена. Анал малум хьайивал, гуьгьуьл­лубуру экологиядин «Эко-тур», «За туризм» мярекатра, туризмдин «Ачух Дагъустан» форумда иштиракна. Туризмдин волонтерар республикадин гьар са пипIе мугьманар, туристар рикIин ачухвилелди, жумартвилелди, хушвилелди кьабулдай кутугай гьалар,  къулай шартIар арадал гъун патал алахъзава. ГьикI лагьайтIа, гьелелиг республикада туризм вилик тухун патал вири жуьредин къулайвилер, шартIар тешкилиз алакьнавач.

Республикади мукьвара во­лон­терар-киберарни пайда хьанва. Кар ана ава хьи, жуьреба-жуьре лутуйри, амалдарри агьалийрин банкдин картайрай миллионралди пулар чуьнуьхзава. И ягьсузвилин, алдатмишунин вилик­ пад кьун патал волонтерри агьалийриз, иллаки яшлубуруз мобильный телефонар, ноутбукар, планшетар, компьютерар ишлемишунин къайдаяр чирзава, анриз атай шаклу са хабардизни, зенгинизни жаваб тагунин, банкдин картайрин паролар, нумраяр садазни лугьун тавунин гъавурда твазва.

Махачкъаладин къерехда АЗС хъиткьинайла, хасаратвал хьайи инсанриз куьмек гудайла­, гуь­гьуьл­лубуру чеб къалурна. Волонтер­рин гьерекат гегьенш жезвайдал­ РД-дин Кьил Сергей Меликова ра­зивалзава. «Чи вилик мадни еке крар ква. Абур кьилиз акъудун патал куь активвал мадни хкажна кIанда», — лагьана региондин Кьили волонтерриз.

Нариман Ибрагьимов