Женгчи шаир Кьуьчхуьр Саидан ирс кIватI хъувуна, несилрив ахгакьарун патал хейлин алимри, литераторри, муаллимри зегьметар чIугваз гзаф йисар я. Гьажибег Гьажибегов, Агъалар Гьажиев, Мегьамед Гьажиев, Агьед Агъаев, Гьажи Гашаров, Къурбан Акимов, Абдул Фетягь, Абдурагьман Ляметов, Шамсудин Исаев, Нариман Ибрагьимов, Ибрагьим Гьуьсейнов, Ражидин Гьайдаров ва маса ксар. Абуру гьар сада чIехи шаирдин ирсиниз кIелдайбур мукьва авун патал хейлин кIвалахар авуна. Майдандиз неинки шаирдин кьилдин эсерар, гьакI “Шикаят” (1990-йис), “Женгчи шаир” (2004-йис), “Эй инсанар!” (2012-йис) ктабарни акъатна.
Зи фикирдалди, “Эй инсанар!” ктаб виридалайни девлетлуди ва кесерлуди хьанва. И кардай адал зегьмет чIугур алим-литературовед Гьажи Гашароваз, журналист ва писатель Нариман Ибрагьимоваз ва ам акъудиз пулдин такьатар жагъурай кьуьчхуьрви Сиражидин Агьмедоваз чухсагъулдин гафар къвезва.
Эхиримжи ктабда, ам туькIуьрайбуру къейднавайвал, 79 шиир гьатнава. Суал къвезва: бес акьван машгьур шаирди-женгчиди теснифайди гьа 79 эсер тирни? Ваъ, гьелбетда. Октябрдин инкъилабдилай виликан йисара теснифай гзаф шаиррин хьиз, Кьуьчхуьр Саидан эсерарни халкьдин арада цIрана. Чав агакьнавайбур гъвелер, зерреяр я.
Гьикьван эсерар кьилдин ксарин дафтарра аматIа, чебни араб гьарфаралди, маса чIаларалди кхьенвайбур, низ чида?!
“Эй инсанар!” ктабда къекъвейла, заз ана гьат тавунвай пуд эсер генани авайди акуна. Чебни 1992-йисуз Руслан Керимханова Мегьарамдхуьре чап ийиз хьайи “Чубарук” тIвар алай хсуси газетдин 10-нумрада ава. Газет зи архивда хуьзвай. Ана Кьуьчхуьр Саидан 225 йис тамам хьуниз талукьарнавай макъала ва 5 шиир (“Гуьзелдин тариф”, “Миресди балкIан къачурла”, “Хайи арабадиз”, “Къизтамум”, “Саидан гаф”) ава. Чебни рагьметлу шаир Абдул Фетягьа кIватIна, къайдадиз хканвайбур тирди къейднава. Чна винидихъни лагьанва: А.Фетягь Кьуьчхуьр Саидан ирс кIватI хъувунал машгьул тир. Иниз килигна, и шиирарни чIехи шаирдинбур тирдал шак гъизвач.
“Эй инсанар!” ктабда авачирвиляй чна абур (пуд шиир — “Хайи арабадиз”, “Къизтамум”, “Саидан гаф”) газет кIелзавайбурун фикирдиз мад сеферда гъизва. Нубатдин сеферда шаирдин ктабар туькIуьрдайла, и шиирарни кухтун хъсан кар жедай…
Кьуьчхуьр Саидан гьакъиндай жуван фикирар за шиирдин цIараралди лагьанва:
Виш йисар физ…
Виш йисар физ, Саид къвазда чапардал:
— Илгьамдин шив гацумиз жеч дапIарда!
Ада гьар са зунжур, зиндан кукIварда!
Дагъ ятIани, завалрикай рукварда!..
Виш йисар физ, Саида чIал тикрарда:
— Къаралмишар тахьурай чи дидарда!
Зулумкар вич курай нефсин азарда!
Намус-гъейрат гудай затI туш базарда!..
Виш йисар физ, чун Саидахъ элкъведа:
— Ви руьгь сагъ я лезги гьар са неведа!
Авач майва, ви мани чаз эвездай!
Жедач душман акъваздай ви гъерезда!..
Виш йисар физ, чун Саидан суракьда
Жеда, сел хьиз Самурдани Чирагъда.
Чи рикIерин муркIар вири авагъда,
Гьуьлелайни жанлу хьана къарагъда!..
Виш йисар физ, чаз Саидан вилери
Къалурда рехъ, анжах вилик эвериз.
— Тахьуй куьне куь намусдал алвериз!
Элкъвез тахьуй кьасабчийриз, кьевериз!..
Къадир чир хьухь къадим багъри ватандин,
Муъмин касдиз зиярат кьван масан тир,
Вичин гьар са къван са чIехи дастан тир,
Гьар са мискьал чIалан михьи бустан тир!..
Виш йисар физ, Саид къвазда чапардал
Инсанвилин кьакьанвилин часпардал…
2012
Мерд Али
Хайи арабадиз
Рекье бирдан хкатна чарх,
Са къвалахъди вич хьана ярх,
Улакь туш вун, язва са мах,
Жагъжагъдин сес гвай араба.
Шумудра вак кутан бураз,
Куьре рекье вишра кьураз?
Вахт тахьанмаз гигер цIраз,
Кьилел тIурфан къвай араба.
Вун къачурд я гана са кал,
Вуна зун и гъана йикъал.
Хана гигни, туна рекьел,
Агъзур синих квай араба.
Руквад винел чукIурна векь,
На зи чандиз акъудна гьекь.
Къвезвай хъуьтIуьн ваз чидач мекь,
Аллагьди тагай араба.
Саид къе на вал хъуьруьрна,
Вун ихьтинди ни туькIуьрна?
Вахкуда за вун элкъуьрна,
Патар-патар хьай араба.
Къизтамум
Алукьна зи накьан ахвар:
Къакъатна хьи вун, Къизтамум.
Хажалат зал къвана таквар,
Къакъатна хьи вун, Къизтамум.
Аллагьдиз куьз къведач язух,
КIвач кутаз гуз атай вацIук?
Азраилди кьуна пацув,
Къакъатна хьи вун, Къизтамум.
Ви чинай заз акур ерид
Пай гайи кас гьатда кьериз.
Гьайиф чIугваз туна хуьруьв,
Къакъатна хьи вун, Къизтамум.
Кьуьчхуьр Саида къе накъвар
КIвадарна хьи чIутхвар-чIутхвар.
Аман амач ви яс чIугвар,
Къакъатна хьи вун, Къизтамум.
Аллагьд вилик тахьуй аси,
За лугьуда жуван веси:
Кьиникь кьисмет хьана, месик
Какатрай зун, я Къизтамум.
Саидан гаф
Дуьнья я им вири рекьир,
Фагьум-фикир ая тIун, хан.
Жедалди ви эхир-пехир,
Фагьум-фикир ая тIун, хан.
Мусурмандиз ийиз зиллет,
КIвачик жуван вегьиз къимет,
Илан жемир ядай хелвет,
Фагьум-фикир ая тIун, хан.
Нуьквер галаз хуьре-хуьре
Къекъвез, яракь туна къуьне,
Гьакьван ажуз ян ваз Куьре?
Фагьум-фикир ая тIун, хан.
Алахьайла хъилен къапар,
Чи къуватдихъ жедач кьадар.
Инсанар туш халид кIватIар.
Фагьум-фикир ая тIун, хан.
Хутахайла чIулав чилик,
Жегьеннем жед а ви вилик.
Саидаз вун ша дуьз килиг,
Фагьум-фикир ая тIун, хан.
Кьуьчхуьр Саид
