Инсаниятди илимдинни техникадин хиле чIехи агалкьунар къазанмишун, дуьнья йигиндиз виликди фин чилихъ, накьвадихъ галаз алакъалу я. Чил чаз фу няметар гузвай диде хьиз я эхир. Алай вахтунда хуьрерин уьмуьр са акьван хъсанзавач. КIвалахдай чкаяр тахьуниз килигна, иллаки жегьилар, хуьрер гадарна, шегьерриз физва. Эхь, анра кIвалахарни жагъизва, мажибни хъсанди гузва, яшайишдин шартIарни къулайбур я. Гзаф хуьрера яшлубур я амукьзавайбур. Яргъариз тефенвай жегьил хизанри чкадал, зегьметдихъай кичIе тахьана, чпин хсуси майишатар кардик кутазва. Зегьметди ихьтин хизанриз берекатни бахт гузва. Зун и мукьвара ихьтин хизандин кьил Асамудин Манаевахъ галаз таниш хьана.
Асамудин 1959-йисуз Хив райондин Асадхуьре лежбер Манаян хизанда дидедиз хьана. Абурун хизанда кьве аял авай. Манай, молотилкадик акатна, рагьметдиз фейила, Асамудинан вад варз тир. Кьве бицIи аял кIвачел акьалдарунин везифаяр дидедин хивез аватна. Аялри и гьал гьиссзавай ва, чпивай жедайвал дидедиз куьмек гуз кIанз, алахъунар ийидай. Школада 2-класс акьалтIарайла, Асамудин, хуьруьн амай вири аялар хьиз, кIелун давамариз къунши КьванцIилрин хуьруьн школадиз кIвачи-кIвачи физ, 3-8-классра кIелна. 1974-йисуз ам Дербентдин ракьун рекьерин училищедик эгечIна. Кьве йисни зура кIелайла, ам Ростовдин областдин Таганрог шегьердин вагонрин деподиз тежриба къачун патал ракъурна. 1977-йисуз адаз Советрин Армиядин жергейриз эверзава. Кьве йисуз гьавадин дяведин частара къуллугъна. Хуьруьз хтана, са тIимил вахтунда ял яна, ам Красноярскдин крайдин Лесосибирск шегьердиз фена. Ина ада тамун материалар гьазурдай чIехи комбинатда рабочий яз кIвалахна. Ахпа и шегьерда авай эцигунардай управленида кIвалахал акъвазна. Ана Асамудина бригададик кваз хуьруьн майишатдин карханайра фермаяр цIийикIа туькIуьр хъийиз, кIвалер эцигиз ва эцигунрин маса кIвалахрани гьакъисагъдаказ кьве йисалай гзаф вахтунда зегьмет чIугуна. 1983-йисуз ам хуьруьз хквезва. Сад-кьве вацра акъвазна. Хуьре кIвалахдай чкаяр тахьуниз килигна, Асамудин Туьркменистандин Мари областдиз физва. Марида ада вич хьтин гадайрихъ галаз са шумуд вацра эцигунрин кIвалахар авуна. Къазанмишнавай пул гваз хтанвай гададиз дидеди ва мукьва-кьилийри гурлу мехъер ийизва. Ахпа ам вичин уьмуьрдин юлдаш Маркизатни галаз ими авай Туьркменистандин Челекен шегьердиз фена. Жегьил хизандихъ галаз и чка кьунач. 1984-йисуз Дагъустандиз хтана. Белиждин консервиярдай заводда, Дагпотребсоюздин базада авай эцигунардай бригадада кIвалахна.
ГъвечIи чIавалай, дах далудихъ галачиз, четин уьмуьр акунвай Асамудинан жегьил уьмуьрни, вичи лугьузвайвал, къулайди тушир. Ам кIвалахиз тефей чка хьанач. «Вуч лагьайтIани, ватандив къведай чка авач, — лугьузва Асамудина. – Жегьилзамаз акI жеда хьи, гуя маса шегьерра, яргъа авай чкайра, зегьмет чIугун тавуна, гьакI пул гузва. Ваъ, виринра рикIивай зегьмет чIугуна кIанда. Патал хъсан яз хьайитIани, рикIи ватандихъ чIугвада. Чун Дагъустандиз хтана».
1990-йисуз жегьил хизандиз Нуьгдидин хуьруьн советди чил гузва. Ам жугъунда туна, Асамудина гъвечIи са кIвал эцигна, вичин уьмуьрдин юлдашни галаз гьаниз хтана. Сал чкадиз гъана, майваяр цана. Мал-къара, верчер кутуна. КIвалер эцигиз гатIунна. Хуьре майишат кутун йифди-югъди кIвалахун лагьай чIал я. Галаз-галаз абуруз пуд аялни хьана: Манай, Мальвина, Зугьраб. Пуд веледдихъни юкьван пешекарвилин образование ава. Абурухъ виридахъ чпин хизанар хьанва. ЧIехи аялри дахдихъни дидедихъ галаз, майишат вилик тухуз, куьмекар гузва. Асамудин стхани Маркизат вах цIуд хтулдин бахтлу чIехи бубани баде я.
ГъвечIизмаз зегьметда лигим хьанвай Асамудина, маса кас галачиз, сифте са гектарда шуьмягърин багъ кутуна. КIвалихъ галай салахъ, шуьмягърин багъдихъ, галатун тийижиз, вири хизан гелкъвена, гилани гелкъвезва. «ГалатзаватIани, масад патал зегьмет чIугвазвач кьван, вири жуван хизан патал я, — лугьузва ада. — Недайдини жезва, маса гудайдини. Жуван ва балайрин дердияр туькIуьрдай къазанжиярни гъилиз къвезва. Аллагьдиз шукур, муьштерияр, чна гьасилзавай суьрсет къачуз, хуьруьз къвезва».
Чпин хсуси майишат мягькемарна, гегьеншарунин мураддалди абуру са гектар чиле хутарин, пIинийрин, ичерин багъни кутунва.
Идалайни гъейри, Нуьгдида сифте яз 1998-йисуз парникар кутурдини Асамудин я. Сифте йисара абуру афниярни помидорар цазвай. ЦIийи йисан сифте йикъара абуру чпин хизандин майишатдин парникра редискаяр цаз гатIуннава. Ахпа, редискадин бегьер кIватIна куьтягь тавунмаз, февралдин юкьвара фад жедай келемар, абурулай гуьгъуьниз апрелдин сифте кьиляй афнияр, ахпа кудай истивутар ва маса майваяр цада.
— Эвела, зун хьиз, вири хъсан уьмуьрдихъ пата къекъвезва, — суьгьбетзава ада. — Бахт лагьайтIа, ви вилик ква. КIанзавайди, кьве гъил къакъажна, кIвалахун я. КIвалевай итим вири рекьерай устад хьун лазим я. ИкI хьайила, берекатни, шадвални жеда, масадал вил эцигдач. Зегьмет чIугваз алакьзавай кас санани гишила амукьдач. За жуван веледарни зегьметдал рикI алаз тербияламишнава. Чаз куьмек гайибурни сагърай.
Йиса пуд бегьер къачуз, шегьеррин агьалияр михьи майвайралдини емишралди таъминарзавай Асамудинан зегьметчи хизандиз баркалла!
Къагьриман Ибрагьимов
