Яваш-яваш зул тамамвилелди вичин ихти­ярда гьатзава. Ида хуьруьн майишатдин кар­ханайрин, лежбервилинни фермервилин майишатрин, арендаторрин къайгъуяр­ни артухарзава. Кьилди къачуртIа, абурун вилик алатай йисан зулалай эгечIна чIугур дурумлу зегьметди арадал гъанвай бегьер­ кIватI хъувунин везифа акъвазнава.

И йикъара Сулейман-Стальский райондин кьил Нариман Абдулмуталибовахъ, хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин управленидин начальник Мегьамедзагьид Бабаевахъ галаз чун хуьруьн майишатдин са шу­муд карханадиз фена, анра ципицIар кIватI хъувунин кIвалахар кьиле физвай гьалдихъ галаз таниш хьана.

— Уьзуьмчивал райондин экономикадин кьилин хилерикай сад я, — лугьузва М.Бабае­ва. — Районда уьзуьмлухрин майданар къвердавай гегьенш жезва, гьар йисуз 70-80 гектар жегьил уьзуьмлухар бегьердал къвезва. И кар себеб яз, районда кIватI хъийиз­вай ципицIрин кьадарни артух жезва. Мисал яз,  2016-йисуз — 8250, 2017-йисуз 10600 тонн ципицIар кIватI хъувуна. ЦIи  11000 тонн­дилай виниз бегьер кIватI хъувунин везифа вилик эцигнава.

Районда хуьруьн майишатдин карха­найрихъ — 1400 гектар, кьилдин ксарин куь­мекчи­ майишатрихъни 240 гектар уьзуьм­лухар ава. 1640 гектардикай 850 гектар бегьердал атанвайбур, амайбурни жегьил уьзуьмлухар я.

Сифтедай райондин гьакимар ДаркIуш — Къазмайрин мулкунал алай “Гуьлгери вацI” ООО-дин уьзуьмлухриз фена. Анра авай ми­хьивал, къайда ва тегьенгрик дигмиш хьанвай ракъинин кагьрабайрин бул бегьер акурла, гуьгьуьл шад жезва.

Малум хьайивал, ООО-да, Италиядай ва Сербиядай гъанвай чубукар цана,  вижевай уьзуьмлух арадал гъанва. Ина чи патара фадлай цан тийизвай, гьа са вахтунда чи шартIара хъсан бегьер гузвай, инсан патал гзаф менфятлу тир, хъсан еридин “Лацу ци­пицI”, “Нарма” сортарин ципицIар гьасил­зава­.

Карханада ципицIар атIунал 100-лай виниз рабочияр ва механизаторар машгъул я. Абурукай гьар сада, зегьметдин гьакъи яз, йикъа 1000-1200 манат пул къачузва.

Карханада гьасилнавай ципицIрин ширинвал 21-22 процент я, абурун гьар са килограмм 20-22 манатдай Дербентдин чехирринни коньякрин заводдиз вахкузва.

“Гуьлгери вацI” ООО-да гьар са гектардай юкьван гьисабдалди, 120-130 центнер ципицIар вахчузва. Им республикада хъсан нетижайрикай сад я.

ДаркIуш-Къазмайрин хуьруьн къаншарда, “Кавказ” федеральный шегьредин муькуь пата, мад са кархана — “Зардиян” ООО кардик ква. Вичихъ 500 гектардилай виниз чилин мулк авай и кархана гзаф хилеринди я. Ина 150 гектарда уьзуьмлухарни ава. Ана сезондин вахтунда вишелай виниз рабочийри, механизаторри, йисан амай вахтунда 50 касди кIвалахзава.

Карханадихъ машинринни тракторрин парк, чуьхверрин, шефтелийрин, хутарин ва хъархъун багъларни ава. И йикъара вири къуватар ципицIар вахтунда ва пучвилер ава­чиз кIватI хъувунал желбнава.

— Квез аквазва хьи, ципицIрин тарифдин бегьер агакьнава, — лугьузва “Зардиян” ООО-дин генеральный директор Къазихан Азизова. — Уьзуьмрин бул кулар карханадин­ рабочийринни механизаторрин, агрономринни бригадиррин зегьметдин гьунар я. И кар себеб яз чна уьзуьмлухрин гьар са гектардай 120 центнердив агакьна ципицIар кIватI хъийизва.

Эминхуьруьн мулкунал кардик квай “ЧIереяр” ООО-да райондин карханайрикай виридалайни вилик ципицIар кIватIна акьал­тIарна. Гектардин бегьерлувал инани 100 центнердилай виниз хьана. Анин рабочийри гила ципицIар кIватI хъувунин кIва­лахра ма­са карханайриз куьмекар гузва.

ЦипицIрин бул ва ерилу бегьер битмишарунай, кIвалахда менфятлу цIийи къайдаяр ишлемишунай “Дербент — Агро” ООО неинки районда, гьакI санлай республикадани хуьруьн майишатдин кIвенкIвечи карханайрин жергедик акатзава.

— Чахъ 180 гектар уьзуьмлухар ава, абурукай 8 гектар жегьил, амайбур бегьердал атанвайбур я, — лугьузва “Дербент-Агро” ООО-дин управляющий Къадим Агъамегьа­медова. — Икьван чIавалди чна 600 тонндилай виниз ципицIар атIана, Дербентдин чехирринни коньякрин заводдиз вахканва. И кар давамарзава.

Чун фейи юкъуз карханада ципицIар кIватI хъувунал 250-дав агакьна рабочияр, атIай ципицIар дашмиш хъувунал 10 машин машгъул тир.

— Еридин ва ширинвал амукьунин жи­гьетдай ципицIар вахтунда атIунихъ ва абур гьялдай заводриз агакьарунихъ еке метлеб ава, — давамарзава ихтилат Къадим Агъаме­гьамедова. — Гьавиляй и кардал чна, карханадин рабочийрилай гъейри, райондин маса хуьрерай гъизвай рабочиярни желбзава, абур кIвалахал гъиз-хутахун тешкилнава.

Карханада кIвалахда тафаватлувал къа­лурзавай рабочиярни тIимил авач: Г.Къурбанова, В.Бабаева, Н.Рамазанова, С.Керимова, А.Мегьамедова ва масабур.

— Районда кар алай “Нетижалу АПК” ­проект, гьакIни 2020-йисалди хуьруьн майишат вилик тухуниз талукь муниципальный комплексный программаяр кардик ква. Ида районда уьзуьмчивал вилик тухуниз екедаказ куьмек гузва, — лугьузва райондин кьил Нариман Абдулмуталибова. — Инвестиционный проектар кардик акатуни, маса хилер хьиз, уьзуьмчивал вилик тухуниз гузвай куьмек иллаки екеди я. Мисал яз къачуртIа, эхи­римжи вад йисан къене проектдин сергьятра аваз 740 гектардилай виниз майданра уьзуьмлухар кутуна.

Винидихъ тIварар кьур карханайра хьиз, ципицIар кIватI хъувунин кIвалахар “Дар­кIуш” ООО-да, “Заря” СПК-да, “Амир”, “Загирбеков”, “Казиахмедов”, “А.Алагьвердиев”, “Ахмедов Ф.С.” КФХ-ра, арендаторрин участокрани давамарзава.

Райондин хуьруьн майишатдин ва суьр­сетдин управленидин начальник Мегьамедзагьид Бабаева чаз лагьайвал, виликамаз кутIуннавай икьрардин бинедаллаз райондин майишатри ципицIар Дербентдин чехирринни коньякрин заводдиз, “Къизлярдин коньякрин завод”, “Дербентдин газ квай чехиррин завод” АО-риз ва Дербентдин коньякрин комбинатдиз вахкузва.

Райондин руководстводи чкадин майишатри ципицIар маса гунин месэла вичин гуьзчивилик кутунва.

Хазран Кьасумов