Малум тирвал, духтурдин пеше виридалайни герекди, мергьяматлуди яз гьисабзава, гьикI лагьайтIа, ада инсандин сагъламвилиз къуллугъзава. Сагъламвилелай еке девлет авач эхир. Духтурдин куьмек садазни герек татурай, вири сагъ-саламат хьурай. Амма уьзуьрри инсафзавач, абур ник хьайи­тIани акатун мумкин я. Начагъ хьайи­тIа, къуй гьар са кас инсанвал квай, кар чидай духтурдал ацалтрай. Гьа са вахтунда гьикьван вини дережадин духтур хьайитIани, дерин чирвилер авай, кар алакьдай медсестра галачиз кIвалах нетижалуди жедач. Дугъри я, духтурди диагноз эцигзава, лазим тир раб-дарман кхьизва ва икI мад. Амай вири кIвалахар (дарман гун, рапар ягъун­, капельницаяр эцигун, анализар авун) медсестрадин хиве ава. Адан кIвалах са девирдани регьятди хьайиди туш. Ватандин ЧIехи дяведин йисара абуру, хаталувилизни килиг тавуна, хирер хьанвай гьикьван аскерар кьиникьикай къутармишна!  Алай секинсуз девирдани медсестрайриз тIимил кIвалах авач.

Мукьвара Махачкъала шегьерда кьиле фейи  здравоохраненидиз талукь форумдал РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипова датIана азарлуйрин патав гвай медсестрайринни санитаркайрин зегьмет четинди, къачузвай мажибар лагьайтIа, агъуз­бур тирди къейдна, Гьукуматдин  Председатель Абдусамад Гьамидоваз абурун мажибар хкажунин теклиф гана.

Къе  заз 31 йисуз медицинадин хиле галатун тийижиз зегьмет чIугвазвай Махачкъала шегьердин  6-нумрадин муниципальный поликлиникадин тежрибалу медсестра  Загират  Жаруллаевна  Шабановадикай  (шикилда) суьгьбетиз кIанзава.

Загиратан ери-бине Кьурагь райондин Хпежрин хуьряй я. Ам 1966-йисуз Иса­кьов Жа­руллагьанни Тамуман хизанда дидедиз хьана. Адан рагьметлу бубади вичин вири уьмуьрда Хпежрин школада урус чIаланни  литературадин муаллим яз зегьмет чIугуна. Адак харат устIарвилин пешени квай. Гзаф хуьруьнвийриз ада гьа­къи­суздаказ ракIа­рар, дакIарар туь­кIуьрна. Азад вахтунда ада каваларни цвадай.  Ам вичин пешедал рикI алай, аялривай кIелун истемишдай, хуьре-кIвале гьуьрмет авай муаллим тир. “Бубадин гаф чаз, аялризни,  закон тир”, — рикIел хкизва Загирата. Жаруллагьани Тамума 7 велед (4 гадани 3 руш) арадиз акъудна, зегьметдал рикI алаз, чIехиди-гъвечIиди чидайбур яз тербияламишна. Виридаз образование къачудай мумкинвал гана. Тамум гзаф дирибаш, гъиле кьур гьар гьи кIвалах хьайи­тIани кьилиз акъуддай викIегь дишегьли тир. Ада вичин рушаризни кIвалин крар ийиз, гамар храз, мугьман кьабулиз чирна. Алай вахтунда абур, чпин хизанар хьана, намуслувилелди зегьмет чIугваз, яшамиш жезва. ИкI, Валентина яргъал йисара Даггазда слесарвиле кIвалахна, гила пенсияда ава. Зейдуллагь Краснодарда МТФ-дин заведующий, МутIалиб Белиждин больницадин кьилин духтурдин майишатдин рекьяй заместитель, Фейзуллагь Хпежрин хуьруьн школадин завуч, Зияфат Дербент шегьерда карчи я.

8-класс Хпежа, 10-класс Шимихуьре куьтягьна, Загират Каспийскдин медучилищедик экечIна. Ина кIелдай йисара ада зегьмет чIугуна, дерин чирвилер къачуна. 1986-йисуз училище агалкьунралди куьтягьай жегьил Махачкъала шегьердин 6-нумрадин муниципальный поликлиникадиз участокдин медсестравиле рекье туна. Ингье 31 йис я ам шегьердин агьалийрин сагъламвилин къаравулда акъ­вазна.

Сифте кIвалахал акъвазай вахтунда Загиратал четинвилерни тIимил ацалтнач. “Училищеда гьикьван дерин чирвилер къа­чунвайтIани, азарлудан дамардиз сифте раб ядайла, рикIик са гьихьтин ­ятIа­­ни къалабулух акатдай”, — лугьузва За­­гирата. Алай вахтунда ам вичин хиве авай везифаяр устадвилелди тамамарзавай ва жегьил медсестрайриз вири патарихъай куьмекар гузвай тежрибалу медсестра я.

КIвалахзавай сифте йикъарилай ада вич чирвилер, алакьунар авай, везифайрив, азарлуйрив жавабдарвал аннами­шуналди эгечI­завай, хкянавай пешедиз вафалу медсестра тирди коллективдиз чирна. Загиратан патав гьар юкъуз гзаф азарлуяр къвезва. Ада абурухъ дикъетдивди яб акалзава, тIал кьезилардайвал ийизва.

Медсестрадин участокда 1798 кас азарлуяр ава. Гьар юкъуз духтурдихъ галаз санал медсестради 15-20 кас азарлуяр кьабулзава. Идалайни гъейри, кьуьд-гад, жив-марф талгьана, поликлиникадиз къвез тежезвайбурун патав кIва­лериз физва, абуруз рапар язава, давление алцумзава, ивидин анализар къачузва. “Зун абуру сабурсузвилелди гуьзлемишзава. Зазни абур, жуван багърияр хьиз, мукьвабур хьанва”, — къейдзава Загирата.

Кьилин категориядин медсестра, ГУЗ-дин (городское управление здравоохранение) патай грамотайрин ва пишкешрин сагьиб Загират Жаруллаевнадин вилик за са шумуд суални эцигна.

       Вуна медсестравилин пеше гьикI хьана хкяна?

— Бубадиз зун пединститутдик экечIна, муаллимвилин пеше къачуна кIанзавай. Ам­ма тарсар гузвай аялри бегьемвилелди кIел тийиз, адан нервияр гьикI къайдадикай хкат­завайтIа, заз аквазвай. Заз гъвечIи чIава­лай­ жувакай медсестра хьунин мурад авай. Чи хуьруьз Куквазай, лацу халатни алукIна, хуруз фонендоскопни вегьена, гъиле дарманар авай сумкани кьуна, Надият тIвар алай медсестра къведай. Адал гьейранвал ийиз, зи рикIени медсестра хьунин гьиссер къати жедай. Аллагьдиз шукур, зун жуван пешедилай, уьмуьрдилай рази я.

       Загират Жаруллаевна, алай вахтунда медицинади йигиндаказ ви­ликди камар къачузва, цIийи-цIийи дарманар, медицинадин тадаракар акъат­нава. Квевай абурукай менфят къачуз жезвани?

— Чи поликлиникадиз медицинадин цIийи журналар, газетар хквезва. Чна абур кIелзава ва менфятни къачузва. Идалайни гъейри, гьар вад йисалай чна медучилищеда 1-2 вацран курсарани кIелзава. ГьакIни поликлиникада гьар гьафтеда духтурри конференцияр тухузва, чаз алай вахтунда медицинада кьиле физвай цIийи-вилерикай лекцияр кIелзава.

       КIвалахдин шартIар кутугайбур яни?

— Поликлиника вири жуьредин тадаракралди таъминарнава. Азарлуяр патал процедурайрин, физиотерапиядин, УЗИ-дин кабинетар, лаборатория кардик ква. Амма са кардикай лугьун тавунани жедач: кабинетра гзаф дар я. Са гъвечIи кабинетда 2 духтурди, 2 медсестради кIва­ла­хай­ла, гьакI азарлуярни хьайила, къулайвал жезвач. Поликлиникадин дарамат ге­гьеншарнайтIа хъсан жедай.

       Къалабулух кутазвай хьтин месэлаяр авани?

— Алай вахтунда онкологиядин, чахуткадин, гипертониядин азарри иллаки кьил хкажнава. Азарлуйрин кьадарни гзаф жезва. И кардихъни са жерге вичин себебар ава. ТIебиат гзаф чиркинарнава, шегьерда гьерекатдик квай гзаф кьадар машинри ахъайзавай углекислый газни инсанар патал гзаф зиян я. Незвай продуктар ери авайбур туш. Жуьреба-жуьре азарар пайда хьунин чешмеяр тIи­мил авач. Медсестрайрин мажибар лап агъузбур я. Абур са тIимил хьайитIани артухар­найтIа, чи ашкъи-гьевес хкаж жедай.

       Куь коллективдикай вуч лугьуз жеда?

— Чи коллектив са хизан хьтин дуствилинди, гьуьрметлуди, сада-садаз куьмек гудайди я. Ина зегьмет чIугвазвай гзаф духтурар ва медсестраяр тежриба авайбур я. Абур чпин участокрин азарлуйрин сагъламвилин къаравулда галатун тийижиз акъвазнава. Чи заведующий Исаева Бурлият Шамсудиновнади чавай везифаяр намуслувилелди кьилиз акъудун, азарлуйрихъ дикъетдивди яб акалун, абурун дердиниз дарман авун истемишзава. Ихьтин коллективда кIвалахун за бахт яз гьисабзава.

Загиратахъ галаз яргъал йисара са кабинетда кIвалахзавай участокдин духтур-терапевт  Султанова  Жамиля  Жаб­раиловнади икI лагьана: “Загират Жа­руллаевна сивел мили хъвер алай, гъилера звер авай, рикI къени, гъил михьи, гъавурдик квай, вези­фа­яр намуслувилелди кьилиз акъудзавай мед­сестра я. Ам хьтин пешекарар, гьа­йиф­ хьи, чахъ гзаф ава лугьуз жедач…” Ихтилатдик Загиратахъ галаз санал кIелай ва алай вахтунда санал кIвалахзавай медсестра Рамазанова Белла Акимовна экечIна.  Ингье ада вуч лугьузватIа: “Загиратани за санал кIвалахиз 31 йис я. Ам не­инки лап хъсан медсестра, гьакI  гьуьрметлу инсан, жегьил медсестрайрин насигьатчини я…”

Хъсан пешекар хьун, коллективди зегьметдиз  хъсан къимет гун, гьуьрмет къазанмишун шад жедай кар я. Амма дишегьлидин хиве хизандин везифаярни ава. Абурни Загирата галай-галайвал кьилиз акъудзава. Уьмуьрдин юлдаш, карчи Шабанов Селимхан Мегьамеднабиевичахъ галаз санал кьуд руш тербияламишна. Гуьзелани Фаинади медколледжар акьалтIарна, дидедихъ галаз санал кIва­лахзава. Кьветхверар тир Фатимадини Аминади 9-классда кIелзава. Диде-бубади абур обществодиз менфятлу инсанар хкатдайвал  тербияламишзава.

“И секинсуз дуьньяда къуй гьар са диде-бубадиз чпин балаяр, хтулар, ­багърияр сагъламбур, бахтлубур яз акурай. Завай куьмек кIанз къвезвай азарлуярни сагъ-саламат хьун зи мурад я”, — алава хъувуна эхирдай З.Шабановади.

Надият Велиева