Советрин девирда гьукуматди кьабулай къарардин бинедаллаз шегьре (къван тунвай ва я къир цанвай) рекьера ва автомобилрин транспортдин центральный управленидин къурулушда Государстводин автомобилрин инспекция (ГАИ) кардик кутунай. Гьа са вахтунда союзный ва автономный рес­публикайра, гьа жергедай яз Дагъустандани, ГАИ-дин уполномоченныйрин къурулуш тешкилнай. Адалай инихъ МВД-да важиблу хилерикай сад тир ГАИ четин ва баркаллу  рехъ  фенва. Ам тешкилайдалай инихъ 82 йис тамам жезвай лишанлу йикъан вилик зун РФ-дин МВД-дин РД-да авай ГИБДД-дин ДПС-дин кьилдин  батальондин  взводдин  командир, полициядин капитан  Замир  Айнуллагьович  Абдуллаевахъ  галаз гуьруьш­миш хьана ва адавай и месэладиз талукь яз республикада авай  гьалариз баянар гун тIалабна.

 

и къуллугъ вич тешкилай йикъарилай инихъ еке рехъ фенва. 80-90-йисара чи къурулушда кьетIен дегишвилер хьана. РФ-дин Президентдин 1998-йисан 15-июндиз акъудай Указдин бинедаллаз ГАИ-дикай ГИБДД авуна. ТIвар дегишарайди хьиз, къуллугъчийрин ихтиярар ва везифаярни хейлин дегишарна. Амма кьилин везифа, гьа виликдай хьиз, рекьера гьере­кат авунин законлу къайдаяр хуьн яз амукьна.

Алай вахтунда Госавтоинспекциядин къуллугъ къуватлу подразделенийрикай сад я. Ада рекьера аварияр тахьун, транспортдин такьатар гваз кат тавун ва маса тахсиркарвилер тахьун патал галатун тийи­жиз зегьмет чIугвазва.

„ Замир Айнуллагьович, алатай девирда авунвай крарай, къазанмишнавай агалкьунрай куь къуллугъдиз баркалла! Адакай къе вуч лугьуз жеда?

— Дугъриданни, рекьера транспортдин, гьакI инсанрин гьерекат къвердавай артух жезва. Идахъ галаз алакъалу яз ва транспортдин рулдихъ галайбуру рекьера­ гьерекат авунин къайдайрал амал тавун себеб яз, аварияр, бедбахтвилин дуьшуьшар жезва. Нетижада телефвилер, хасаратвилер арадал къвезва. ИкI тахьун патал, гьам рулдихъ галайбурун, гьам яхдиз­ физвайбурун патай уяхвал, мукъаятвал чарасуз я. Амма, гьикьван серенже­мар кь­а­булзаватIани, тагькимарзава­тIа­ни, рес­публикадин рекьера аварияр тIи­мил жезвач. Вучиз? Рекьера гьерекат авунин къайдайрал вирида амалзавач. Рулдихъ ацукьзавай гзафбур бегьем тежриба авачирбур, са артух кIелни тавунвай­ жегьилар, ички хъванвайбур жезва. Нети­жада аварияр, телефвилер, хасаратвилер арадал къвезва. Кьилди къачуртIа, алай йисан 5 вацра республикадин федеральный шегьреда 191 авариядин  нетижада 51 кас телеф хьана. 308 кас жуьреба-жуь­ре хирер-кьацIар хьуникди больницайриз аватна. Телеф хьайибурукай 45 кас ая­лар, жаванар тир. Алатай йисуз аварияр ва хасаратвилер гена тIимил хьана.

Рекьера транспортдихъ галаз алакъалу дуьшуьшар гзафни-гзаф, гьа виликрай хьиз, Махачкъалада ва федеральный шегьреда арадал къвезва. Алатнавай вад вацра республикадин рекьера шоферар тахсирлу яз — 141, йигинвал артухаруникди — 55, къаршидиз къвезвай рекьиз экъе­чIуникди 47 кас телеф хьана.

„      Гзаф аварияр, телефвилер жезвай районар гьибур я?

— Алатай йисан вад вацра гзаф телефвилер Къаякент, Дербент, Къизилюрт районра хьанайтIа, цIинин январдин – майдин варцара аварийрин ва телеф хьайибурун кьадар Мегьарамдхуьруьн, Сулейман-Стальский, Къизилюрт районра гзаф я. И районрин автоинспекциядин подразделенийри чпин территорийра къайда тун патал артух кIвалах тухун лазим я.

„     Юлдаш командир, ви фикирдалди, аварияр гзаф хьунин себебар гьихьтинбур я?

— Себебар гзаф ава. За винидихъ лагьайвал, рекьера гьерекат авунин къайдаяр бегьемвилелди чир тахьун, вилик квай транспортдилай элячIунин къайдайрал амал тавун, рекьера, куьчейра йигинвал тайинарнавай кьадардилай артухарун, эцигнавай махсус лишанрал амал тавун, яхдиз физвайбурун низамсузвал, ички хъвана, рулдихъ ацукьун… Алай йисан май-июндин варцара тухвай ахтармишунри къалурайвал, гьелбетда, шоферривай, гьам пассажирривайни, яхдиз физ­вайбурувай, гьакI велосипедар гьалзавайбурувай ийизвай истемишунар артухарна кIанзава. Къанунрал, къайдайрал амал авуниз гьар са кас мажбур я.

Рекьера гьерекатдик квай ксари (шоферри, пассажиррини) хатасузвал хуьн патал, транспортдин такьатар сад-сада акьурла, кьваларилай аватайла, маса жуьредин зиян тахьун патал махсус чIу­лар ва аялрин коляскаяр ишлемишунихъ еке метлеб ава. Рекьера гьерекат авунин къайдайра и кардин гьакъиндай ачухдиз кхьенва. Рекье-хуьле гьалтайла, ГАИ-дин къуллугъчийри шоферар кIеве­лай тагьки­марни ийизва. Гьайиф хьи, и кардал Да­гъустандин чIехи пай шоферри ерли амал ийизвач. Жуьреба-жуьре багьнайралди и кардикай кьил къакъудзава.

Къалабулух кутазвай са кар мадни ам я хьи, жегьил шоферри къайдаяр чIу­рун себеб яз гзаф инсанар телеф жезва. Месела, гьахъ-гьисабдин девирда 35 авария анжах гьабур себеб яз арадал атана. Нетижада 15 кас телеф хьана, 10 больни­цадиз аватна. Вирида са кар хьайидалай кьулухъ гьайифар чIугвада, багьнаяр жа­гъурда, гуя “хатадай хьайиди я, жегьилар я, тежриба авачир” лугьуз…

10-20 йисуз рулдихъ галайбуруни рекьера гьерекат авунин къайдаяр чIурзава эхир! Рекьерин хаталу чкайрал махсус ли­шанар (тайин чкайра йигинвал артухар тавуниз, вилик квай транспортдилай ­эля­чIуниз талукь…) эцигнава. Бес вучиз амал­завач?! Тийижирвиляй яни, тежриба авачирвиляй? Ва-аъ! Анжах ахлакьсузвиляй я. Нетижаярни — туькьуьлбур. Кьил­ди­ къачуртIа, алай йисан талукь вахтунда анжах йигинвал артухарун себеб яз 7 кас телеф, 18-дазни еке хасаратвилер хьана.

Тахсир са шоферрин хиве тун дуьз туш.  КIвачи-кIвачи физвайбуруни чеб патал тайинарнавай (рекьера гьерекат авунин) къайдайрал амалзавач. ИкI, абуру гзаф вахтара тади къачузва, рекьерин кткай чкайрилай элячIзава, светофорда яру экв кузвайлани, рекьелай элячIиз ча­лишмишвалзава. Нетижада аварияр, телефвилер, хер-кьацI хьунар жезва. Мисал патал лугьун, алатай вад вацра яхдиз физвайбур автотранспортдин такьатрик акатай 15 дуьшуьшдикди 9 кас телеф, 7-дални хирер хьана. И жигьетдай Махачкъала шегьерди ва федеральный шегьреди сад лагьай чка кьазва.

Мадни, ички хъвана рулдихъ ацукьнавайбур себеб яз 14 дуьшуьш арадал атана.

„     Бес талукь министерствойри ва ведомствойри, чкайрал алай идарайри и кIвалахдиз фикир гузвачни?

— Дугъриданни, абуру профилакти­кадин кIвалах бегьем тухузвач. Са кар хьайи­­лани, адет патал ахтармишунар тешкилзава. Рекьера туькьуьл нетижаяр арадал атунин себебар чирзавач. Анжах чкайрал­ СМИ-рин такьатрай малуматар гуналди сергьятламиш жезва. И гьалари  муниципальный тешкилатри кьетIен фикир гун истемишзава.

Аллагьдиз шукур, шегьерринни хуьрерин куьчеяр са жуьре къайдадиз хкизва. Амма гьерекатдик квай транспортдин, гьакIни кIвачи физвайбурун кьадар, гатун­ отпускаяр, каникулар себеб яз, йикъа­лай-къуз артух жезва. Идахъ галаз алакъалу яз, кьилинди рекьера гьерекатдик квай гьар сада игьтият квадар тавун, къайдайрал кIевелай амал авун, гьамиша уяхвал авун лазим я.

„     Замир Айнуллагьович, куь пешедин сувар мукьва жезва. Чна квез сувар муба­ракзава! Къуй рекьера, гьакIни куь уьмуьрда къацу экв курай! И лишанлу йикъан вилик ваз, куь къуллугъдин юлдашрихъ, гьакIни квел гьар юкъуз гьалтзавай шоферрихъ элкъвена, вуч лугьуз кIанзава?

— Сувар мубарак авунай сагърай! Жуван къуллугъдин юлдашриз, ГИБДД-дин вири работникриз пешедин сувар за рикIин сидкьидай мубаракзава. Гьамиша рекье-хуьле четин ва жавабдар везифа кьилиз акъуд­завайбуруз — рулдихъ галайбуруз — лугьуз кIанзава: — Гьуьрметлубур, рекьера­ гьерекат авунин къайдайрал амал тавуни­, ички хъвана рулдихъ ацукьуни, улакьар къаршидиз къвезвай рекьиз хаталу вахтара экъечIуни туькьуьл нетижайрал гъизвайди квез аквазва. Гьамиша уях ва му­къа­ят хьухь. Игьтият садрани квадармир!

Алаудин Гьамидов