Санкцийрин шартIара дурумлу экономика арадал гъун, агропромышленный комплекс вилик тухун, гьасилзавай продукциядин кьадар артухарун – ибур алай вахтунда гьар са субъектдин, муниципалитетдин вилик акъвазнавай асул везифайрикай я. Пешекарри тестикьарзавайвал, и жигьетдай тайин агалкьунар, хъсан нетижаярни жезва. Яни къецепатай эцигай санкцийри чи уьлкведин экономика кIватунал, гьасилзавай продукциядин кьадар тIимил хьунал гъанач, акси яз, АПК вилик финиз, экономика мягькем хьуниз рум гана. Идан гьакъиндай, кьилди къачуртIа, 2022-йисуз СтIал Сулейманан районда 2594 тонн техил, 27816 тонн емишар, 15940 тонн ципицIар кIватI хъувуни, ­уьзуьмлухрин, багъларин кьадар артухаруни, хуьруьн майишатдин карханайра кIвалахдин алава чкаяр арадал гъуни ачухдиз шагьидвалзава.

Кьунвай майданрал, тIебиатдин шар­­тIарал гьалтайла, район хуьруьн ма­йишатдинди я. Агропромышлен­ный комплексдин хиле 2 СПОК, хуьруьн ма­йишатдин 25 кархана, лежбервилинни­ фермервилин 45 майишат кардик ква. Абурулай алава яз, хуьруьн майишатдин продукция гьасилунал 960-далай­ виниз арендаторар, 20 агъзурдав агакьна кьилдин ксарин куьмекчи ма­йишатар машгъул я. Абуру уьзуьмчи­вилин, багъманчивилин, малдарви­лин, май­ва­чивилин ва маса хилера намуслудаказ зегьмет чIугвазва. Зегьмет ла­гьайтIа, агалкьунрин, вилик финин бине я.

И йикъара райондин хуьруьн майи­шатдин карханайра никIерин эхиримжи гектаррай техилар кIватI хъийизва. ЦIинин йисан бегьер патал шазан зулухъай 737 гектарда ва гатфарихъ 298 гектарда магьсулар цанвай. (Магьсулдарвиликай рахадайла, ихьтин са карни къейд ийиз кIанзава: райондин дагъдин зонайра ва Гуьнепатан хуьрерин мулкара виликдай техилар цаз хьайи никIер чIурухъанриз элкъвенва. И кардал эхир эцигун лазим я).

Районда общественный мал-къа­радиз алафар гьазурунин кIвалахарни хъсан тешкиллувал ва еришар аваз кьиле физва. Векьер неинки уьруьш­рай, гьакIни багъларин арайрай, чIу­рухъан чкайрай, дагъдин зонайрай язава. Икьван чIавалди 26 агъзур тонндилай виниз векъи алаф гьазурнава. Районда самар кIватI хъувунин кIвалахар давам жезва.

Районда 2021-2025-йисара багъманчивал ва уьзуьмчивал вилик тухунин муниципальный программаяр кардик ква. Идан нетижа яз, районда менфятлу и хилер йигин еришралди виликди физва. Гаф кватай чкадал лугьун: Забит Ризванова гьеле 1966-йисуз кхьей «Зун и пата, вун а пата» поэмадин «… ЦипицIлухри кьунва чилер, уьмуьрда векь акъат тавур, Генг багълари кьунва чуьллер, Куьтендин кIуф акат тавур» цIарарай заз СтIал Сулейманан райондин къенин «шикилар» аквазва. Вилик йисара цацарини валари кьунвай гуьнейрани паласайра къе багълар, уьзуьмлухар хьанва!

Районда гзаф бегьер гудай (интенсивный) багъларин кьадар артухаруниз кьетIен фикир гузва. Пешекарри гьисабзавайвал, ида кIватI хъийидай емишрин кьадар 5-6 сеферда артухардай мумкинвал гуда.

Алай вахтунда районда къене цил авай емишар кIватI хъувунин кIвалахар давамарзава. Икьван чIавалди 6000 тонн емишар, идакай яз 3900 тонн хутарни алучаяр, 305 тонн пIинияр, 1420 тонн шефтелар кIватI хъувунва. Санлай къачурла, алай йисуз районда 28000 тонндилай тIимил тушиз емишар кIватI хъувун пландик кутунва.

Райондин хуьруьн майишатдин карханайри, КФХ-ри ва арендаторри 1959 гектардин уьзуьмлухрани агротехникадин алай вахтунин серенжемар кьиле тухузва. Чаз акурвал, уьзуьмлухра ципицIрин тарифдин бегьер дигмиш жезва. ЦипицIар кIватI хъувунив, адет яз, сентябрдин сифте йикъара эгечIда. Карханайра яваш-яваш и кардизни гьазурвилер аквазва. ЦIи 16000 тонндилай виниз ципицIар кIватI хъувун гуьз­лемишзава.

Недай суьрсетдин хатасузвилин программадихъ галаз кьадайвал, районда «борщунин набордик» акатзавай салан майваяр цанвай майданар (298,7 га картуфар, 2 га келемар, 42 га газарар, 88 га чичIекар, 41 га чугъундурар) артухарнава. Санлай къачурла, алай йисуз салан майваяр цанвай майданар 984 гектардиз барабар я.

Районда теплицайрин майданра помидорар ва маса няметар гьасилунин кIвалахни хъсандиз тешкилнава. Ида агьалияр йисан кьиляй-кьилиз михьи продукциядалди таъминардай мумкинвал гузва.

Эхиримжи йисара районда къарпуз-хали цунин рекьяйни еке кIвалах тухузва, йисалай-суз абурун майданар артухарзава. Районда гьасилзавай къарпузралди ва гатун халийралди неинки чкадин агьалияр, гьакI къунши районрин ва шегьеррин агьалиярни таъминарзава.

Районда производстводин хилера кIвалахар тешкилнавай ва кьиле физвай гьалар акурла, инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, чилин къадир авай, зегьметдал рикI алай инсанар яшамиш жезвай районди гъиле авай йисни АПК-дин вири хилерай хъсан нетижаяр аваз акьалтIарда.

Хазран Кьасумов