Инсан чилел тек са вичин хсуси бахтлувал патал яшамиш жезвайди туш. Ам инсаниятвилин гьайбатлу къанунрин гъавурдани хьун лазим я.

У. Гладстон

Алай девирда чи япарихъ мукьвал-мукьвал телевизоррай галукьзавай ванер, газетрай кIелзавай макъалаяр пара вахтара гьукуматдин хазина тарашзавайбурукай я. Чпизни акьван иштягь ава хьи, агъзурарни миллионар бегенмиш амач, анжах миллиардар. Чебни вужар? Гьукуматдин, ре­ги­он­рин, районрин кьилера акъвазнавай  жавабдар чиновникар. Мисалда гьавайда лугьузвач: “Иштягь недай вахтунда къведа”. Яраб абур  вучиз тух жезвачтIа? Вучиз абурун къаних вилер ацIузвачтIа? Вучиз па­тав гвай кесиб къатарикай фикир­завачтIа? Бес ам бубадин мал яни, ваз кIани­вал харжиз? Яраб абур чпи тарашзавай гьукуматдин девлетни гваз “атIа дуьньядиз” физватIа? ГъалатI жемир, нефес азгъун тарашчияр, ана абур гьакьдай кьван чка авайди туш.

Бес виликрайни икI тирни? Ваъ! А вахтара финансар гъиле авай ­жа­­вабдар къуллугъчийри гьукуматдин хазинадин гьар са кепекдин ­па­­тахъай жаваб гузвай. Эхь, гьахьтин нефсинал капаш эцигай инсанарни хьана чи лезги магьалра. Ахьтин баркаллу рухвайрикай садни вичин ери-бине Кьасумхуьруьн райондин Ивигрин хуьряй тир, 45 йисуз ­Дербент шегьердин финансрин отделдин начальниквиле кIва­лахай ­Абдуллаев Гьашим Абдуллаевич хьана.

Гь.Абдуллаев 1911-йисан 1-мартдиз Ивигрин хуьре дидедиз хьана. Гьашиман кьисметдиз аялвилин залан йисар акъатна. Гьеле гъвечIизмаз диде-бубадикай магьрум хьайи ам чIехи стха Манафа вичихъ галаз Бакудиз тухвана, гьана яшамиш хьана. Ирид йисан школани, гуьгъуьнлай 1928-йисуз 1-де­режадин техникумни куьтягьна. Ада гьа са вахтунда йифен юкьван школани акьалтIарна. Кьве йисуз Гьашима вичин стхадихъ галаз наф­тIадин  мяденра кIвалахна. Начагъ хьун себеб яз, абур Ивиграл хтуниз мажбур хьана. КIел-кхьин чидай савадлу кас хьуниз килигна, Гьашим Абдуллаевичал Кьасумхуьрел, Кьурагьа, Табасаранда гьукуматдин идарайра гьар жуьредин жавабдар къуллугъар ихтибарна. А ихтибарвал ада гьамиша гьиссна, вичел тапшурмишай везифаяр намуслудаказ кьилизни  акъудна. Чирвилер, тежриба хкажиз чалишмиш жезвай адал финансрал гуьзчивал авун ихтибарна.

1935-1936-йисара Гь.Абдуллаев Ленинград шегьерда СССР-дин финансрин министерстводин центральный курсар кIелна хтана. Ам ДАССР-дин Наркомфиндин инспекторвиле кIвалахиз эгечIна. 1938-йисуз Хив райондин финансрин отдел гуьнгуьна тун  патал Гьашим Абдуллаевич гьа райондин финансрин  отделдин заведующийвиле  рекье твазва, гьа са вахтунда Хив райисполкомдин председателдин заместителвилени кIвалахзава. Гь.Абдуллаева 1939-йисалай вичин эхиримжи нефесдалди вич коммунист тирди рикIелай алуднач. Хивда кIвалахдай йисара финотделдинни банкдин  патав гвай сифтегьан партийный тешкилатдин секретарни, КПСС-дин ва ВЛКСМ-дин райкомрин пленумрин членни хьана. Гьеле ВЛКСМ-дин жергейра авайла, вичихъ хьайи зирингвал, руьгьдин михьивал ада вири уьмуьрда хвена. Гьавиляй ам Кьиблепатан Дагъустандин саки вири районра кIвалахрал хьана. Гьакъисагъ къуллугъчи тир ам гьина четин тир­тIа, гьаниз ракъурзавай.

1937-йисан майдиз И.В.Сталинан къул алаз ганвай грамотада ихьтин гафар кхьенва: “Фяле синифди ва Советрин Союздин вири  зегьметчийри ВКП(б)-дин гуьзчивилик кваз кьегьалвилелди дуьньяда сад лагьай Пролетаррин Гьукумат арадал гъизва. Куьн, гьуьрметлу юлдаш Абдуллаев Гьашим, виридан кIвенкIве аваз физва, ви хсуси зегьметдин зарбачивилелди вуна вахъ  галаз гуьгъуьна амукьзавай юлдашарни вилик жергейриз ялзава. И баркаллу ва лайихлу зегьметда ви пай екеди я…”.

1942-1943-йисара дяведикай кьиле къакъудзавай дезертирар дагъларани тамара вишералди чуьнуьх  хьанвай. ЦIийиз кIвачел акьалт­завай гьукуматдиз хаинвал ийиз­вай кулакар терг авур къалабулух квай йисара абурухъ галаз женг тухун патал вири  районра истребительный батальонар тешкилнавай. Хив райондин батальондин кьиле коммунист Гьашим Абдуллаевич акъвазнавай.

Гаф кватай чкадал Гьашим Абдуллаевич кIвачел акьалдарай адан чIехи стха Манафакайни кьве келима лугьун кутугнава. Манаф бубадини Кьасумхуьруьн районда туьркверинни деникинчийрин хура акъвазун патал тешкилай батальонда женгчи яз иштиракнай. Дяведин йисара ада зегьметдин фронтда иштиракна, окопар эгъуьниз Къи­зилюртдиз кьван  фена, ветегайра бригадирвал авуна, фронт балугърин консервийралди таъминарна. Зи рикIел алама­, чун ая­лар тирла, Манаф бубадив, ин­­­къилаб куьтягь хьайила, вичиз ба­гъишай винтовкадин жида акьалжнавай аса жедай ва гьа вахтарин ва­къиайрикай суьгьбетарни ийидай. Абурун кьулан стха Абдуллаев Рамазан, Ленинград душмандикай хуь­дайла, контузия хьана хтана, хуь­ре кечмиш хьана. Абдуллаеврин хи­зан Ватандиз вафалуди хьана, абуру тарихда лайихлу гел тун­ва­.

1947-1949-йисара Гьашим Абдуллаева кьве йисан курсар кIел хъувуна, финансист-экономиствилин пеше къачуна, ДАССР-дин финансрин Министерстводин аппаратда отделдин начальникдин везифаяр кьиле тухвана. Кар алакьдай, тежрибалу финансист хьуниз килигна, ДАССР-дин финансрин Министерстводин къарардалди Гь.Абдуллаев Дербент ше­гьердин горфинотделдин начальниквиле рекье туна. Шегьердин финансрин отделдиз регьбервал гун регьят кIвалах тушир, вични — дяведилай гуьгъуьнин йисара. Ам КПСС-дин райкомдин бюродин член, горсоветдин депутат, шегьердин партийный тешкилатдин ревизионный  комиссиядин член тир. И кардал бязибуру тажубвални ийидай: и касдиз, вичин кьилин везифайрилай гъейри, икьван общественный кIвалахар кьилиз акъуддай вахт ва къуватар яраб гьинай къвезвайди ятIа лугьудай. «Анжах партия ва комсомол себеб яз, намуслувилелди зегьмет чIугу­налди зун и дережайрив агакьна”, — жаваб гудай ада, рикIел хкизва чIехи стхадин хва Абдулла Манафовича.

И макъала кхьидалди вилик Кьасумхуьруьн, Хив районрин ва Дербент шегьердин архиврай цIудралди  документар ахтармишнай. Абурай чаз Гьашим Абдуллаеван михьи къамат гуьзгуьдай хьиз аквазва. Гь.Абдуллаеван баркаллу зегьметдиз гьукуматди, партияди, общественностди лайихлу къиметни ганва: 1944-йисан 3-февралдиз СССР-дин финансрин комиссардин къул алай “Отличник финансовой работы” шагьадатнама, РСФСР-дин финансрин министерстводин, профсоюзрин ЦК-дин, ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин патай гьуьрметдин ирид грамота, гьар жуьредин  дережайрин 21 медаль, планар ацIу­рунай гьар жуьре тешкилатрин 25-далайни гзаф грамотаяр, чухсагъулдин чарар, муьжуьд сеферда пулдин­ премияр. ЦIусад сеферда ам Дербент шегьердин ва райондин советрин депутат хьана. Гьашим Абдуллаевич республикадин ва шегьердин газетрин чинриз финансар дуьз ишлемишуникай, бюджетдикай макъалаяр кхьидай рабкорни тир. Гьина кIвалахнатIани, ада анжах михьи гел туна, вичин пешекарвилин везифаяр намуслудаказ, жавабдарвилелди кьиле тухвана, вичихъ галаз кIвала­хай юлдашрин, шегьерэгьлийрин патай лайихлу гьуьрметни авторитет къазанмишна. Ам масабуруз чешне яз къалуриз хьана. Ада вичин нефс вилик ку­тунач, гьукуматдин хазинадал гъил яргъи авунач, веледриз банкара пулар, багьа машинар, еке дараматарни дачаяр тунач, акси яз, ахьтин планар ацIур тийизвай, гъилел михьи тушир карханайрин кьилер беябуриз хьана, дуьз рехъ кьуна фена. Им 45 йисуз ше­гьердин финотделдиз регьбервал гайи касди еке жавабдарвал гьиссун я.

Чешнелу инсанди вичин хизанни дуьз рекьяй тухудай адет ава. И адетни ада чIурнач. Гьашим Абдуллаевича гьамиша къуьн-къуьневаз уькIуь-цуру санал дадмишай вичин уьмуьрдин юлдаш, рагьметлу Зумрият бадедихъ галаз санал кьуд гадани кьве руш тербияламишна, виридаз кьилин ва юкьван образование къачудай мумкинвал яратмишна. Лазимани Назира — хуьруьн майишатдин, Максима — радиотехнический ин­ститутар куьтягьна, Надира энергетический техникумда кIелна. ЧIехи руш Нади­ята­ физикадинни математикадин факультет акьал­тIар­на. Алай вахтунда ДГУ-да кIва­лахзава. Гъве­чIи руш Гьуьруьята бубадин рехъ давамарна. Алай вахтунда лайихлу пенсияда ава, ял язава. Гьашим Абдуллаевич 71 йисан яшда аваз 1982-йисуз рагьметдиз фена. Ам Дербентда кучукнава.

Гьайиф хьи, рухваярни рагьметдиз фенва. ЧIехи бубадин баркаллу крар адан хтулрини птулри давамарзава.

Гьажи Къазиев,
Дагъустандин лайихлу муаллим, РФ-дин журналистрин Союздин член