Муаллимар жавабдар везифадал машгъул ксар я — аялар тербияламишунал,  абурукай обществодиз менфятлу даяхар хкатун патал. Эхиримжи вахтара им, дугъриданни,  лап четин кIвалахдиз элкъвенва, газетра кхьизвайвал, девирар дегиш хьанва, гьабурухъ галаз санал — инсанарни, аяларни. ЯтIани зегьмет чIугвазва муаллимри. Къенин зи суьгьбет Мегьарамдхуьруьн райондин Гилийрин юкьван школадин директор  Диана  Играмудиновна  Пирме­гьамедовадихъ  галаз я.

Диана 1970-йисан августдин вацра Къуюстанрин хуьре, Гьажиев Играмудинан хизанда дидедиз хьана. 1987-йисуз и хуьруьн юкьван школа хъсан къиметралди куьтягьна. ЧIехи стхади ам Ленинград шегьердиз вичин патав тухвана. Ана руша архитектурно-строительный техникумда кIелна. Дагъустандиз хтайла, ДГПУ-дин ма­тематикадин факультетдик экечIна. Пе­дагогвилин рехъ Диана Пирмегьамедовади хайи хуьруьн школада башламишна. Кьисметди ам къуншидал алай Гилийрин хуьруьз  акъудна ва инин школада кIвалах давамарна. Хейлин йисара тежриба кIватI-на, халкьдин ва муаллимрин арада гьуьрмет къазанмишна.

Диана Играмудиновнади вичин уьмуьрдин юлдашдихъ галаз санал 3 велед тербияламишзава. Абур пудни Дагъустандин вузрин студентар я. Кьве руша Гилийрин юкьван школа къизилдин медалралди, гададини хъсан къиметралди куьтягьна.

2011-йисалай инихъ Д.Пирмегьамедова Гилийрин  школадин директор я. За адавай школадикай куьруь суьгьбет авун тIа­лабна.

— Чи школа кьве дараматдикай ибарат я. Сифтегьан классрин тарсар щитовой корпусда, 5-классрилай башламишна — кьве мертебадин къванцин дараматда тухузва. 280 аялди са сменада кIелзава, тарсар пакаман сятдин 9-дан зуралай башламиш ва нисинин  2 жез 10 декьикьа амайла куьтягь жезва. Гьар са предметдиз вичин кабинет ава. Муаллимрин кьадар 46- дав агакьнава.

Абур саки вири кьилин ва сад лагьай категориядин пешекарар я.

Нисинилай кьулухъни чи аялар школада жезвайди я, абуру 10 кружокдани  спортивный 5 секцияда иштиракзава. Чи муаллимри ва аялри неинки райондин, гьакIни республикадин, Россиядин дережадин мярекатрани (конкурсра, соревнованийра) иштиракзава. Агалкьунарни ава.

• Эхиримжи вахтара школайра виридалайни хци месэла ОГЭ- дихъни ЕГЭ-дихъ галаз алакъалуди я. Куь школада гьикI я и гьалар? 9-класс куьтягьна, гзаф аялар экъечIзавани?

— Чинани гьа виринра хьиз я. КIуьд лагьай класс чи аялри акьван четиндаказ акьалтIарзавач, амма 10- классдиз акъатайла, кIелун зайифарзава. 4-5 аял колледжриз физва, са 2-3 касни 10-классдай экъечIзава, эхирки 11-классда амукьзавайди 13-15 аял я. Имтигьанриз чи аялар неинки школадин программадай, гьакIни репетиторвилин, кружокрин кIва­лахда гьазур жезва. Кьилин образование къачуз кIан­завай аялриз ЕГЭ хъсан я, амма хуьруьн чкада четинвилелди яшамиш жезвай бязи аялриз и кIвалахри гзаф азаб гузва.

• Ктабар бес кьадар авани?

— Ктабар сентябрдилай бес кьадар же­да.  И жигьетдай чна йисан сифте кьиляй диде-бубайрин собранияр тухузвайди я. Сифте нубатда авай ктабар кесиб хизанрай тир аялриз, ахпа-амайбуруз гузвай. Бес тахьайбур диде-бубайри чпи къачузвай.

• Муаллимрин мажибар тIимил я лугьуз, жегьил пешекарар, иллаки гадаяр школайрив артух агат хъийизмач. Куьна и жигьетдай гьикI я ?

— Жегьил муаллимар чи школада бес кьадар ава. Амма гадаяр-муаллимар лап тIимил я — чинани, гьа виринра хьиз, “матриархат” хьанва. ЧIехи классра тарс тухун пара четин хьанва. “Советрин девирдин” муаллимар тIимил жезва, Россиядин дипломар “бушбур я”. Жегьил муаллимар кьацIаз, чкадиз атун патал бегьем вахт кIанзава. Аялрин чирвилер агъуз аватзава. Чи жегьилар-муаллимар пулунихъ кал­тугнавайбур туш, девирдин гъавурда авай, чпин чирвилер ишлемишиз алахънавай инсанар я. Мажибар къведай чкаярни и девирда кIамай кьван ава.

• Эхиримжи реформа квез гьикI акуна? Бегьерлудаказ кIвалахзавай муаллимар уьмуьрда са грамота кьванни къачуз тахьай муаллимрихъ галаз са тахтуна ацукьарун дуьз яни? Гьахълувал гьинава?

— Мажибар, гьелбетда, гъвечIибур я. Эхиримжи реформа кьатI галачирди хьанва. Эгер мажибар хкажзаватIа, абур яшамиш жедай кьадардинбур хьун лазим тир.  Хуьруьн муаллимрини чпин кьил са жуьре хуьда — мал-къара кутада. Гьевесламишдай компонент арадай акъатна лап хъсан кIвалах хьана — муаллимар баллрин есирар хьанвай, къал авай. Вири са тахтуна садрани жедайди туш. Гьар са кас вуж вуж ятIа, виридаз чизвайди я. ГьикI кIвалахзаватIа, гьамни чизва. ТIунбул ­ягъиз, фири нек  кIанзавайбурун  замана туш им.

Дуьз лагьайтIа , гьахълувал Нуь­гьан девирдилай инихъ дуьньяда садрани хьайиди туш, я женни ийидач. ЧIехи инсанар чеб вагьши хьайила, бес аялри вуч авурай?!

• Гзаф школайра муаллимрив чпи кIелнавайбурай ваъ, маса предметрай сятер вугузва. Куь школадани и гьалар авани?

— Зун и кIвалахдиз акси я. Гьар сада ви­чин пешедай зегьмет чIугуна кIанда. Ам­ма гьакъикъат гьа куьне  суал эцигнавай жуьреда ава. Чи школада музыкадин, технологиядин, ИЗО-дин, КТНД-дин пешекарар авач, гьавиляй  и сятер, чара авачиз са  гьал кар алакьдай ксарив вуганва.

• Вири дуьнья интернетдинни телефонрин есирда гьатнава . Са шакни а­лач, ибур алай аямдин тарифдин жи­гъи­рар я. Амма аялар рекьяй акъатзава, чIуру крариз кьил язава, тарсар кIел­за­мач…

-Телефонар инсанрин уьмуьр кьезиларун патал акъуднавайди я, гьа икI хьунни авуна, шак алач.Виридаз чизвайди я, аялди нелай чешне къачузватIа — чIехибу­ру­лай. Телефонар сифте бизнесменри къа­чурди я, ахпа муаллимри. Гила аялрив­ сад ваъ, 2-3 телефон гва, чебни ие­сийри къачуна вугузва. Кар кардай фейила, гила гьарай акъатнава, вуч ийида лугьуз.

Чи школадани гьакI я. Мектебриз телефонар гъидай ихтияр чна ганва, амма абур тарсара акъуддай ихтияр авач. Эгер акуртIа, аялдивай телефонар вахчузва ва хъфидайла вахкузва. Чна школада ин­тер­нетдикай авай  хийирдикайни зияндикай гзаф лугьузва. Аялриз меслятар къалурзава, телефон жуван хийирдиз гьикI ишлемишдатIа. И кIвалахриз маса хци те­рефни ава. Муаллимри чпи телефонар уьмуьрдин важиблу патаз эл­къуьрзава. Классикди лагьайвал, аял­рикай гьихьтин цуьквер жедатIа, хийирлубур ва я вижесузбур — муаллимрилай гзаф аслу я.

• Алай девирда школадиз регьбервал гун пара четин кIвалах я. Гьукуматдин кIвалахарни гьакъисагъвилелди авуна, куьн кIвалин кайванидин буржиярни кьилиз акъудиз агакьзавани?

— Эгер инсанар четинвилерикай катиз хьайитIа, арадал затIни къведач. Девирар четинбур хьанватIани, инсанди вич инсанвилелди тухвана кIанда. Намусдин къизилдин къанун садрани рикIелай алудна виже къведач. Регьят пешеяр, я гьамишалугъ къуллугъарни и дуьньяда авайди туш. Заз чизва, къе зун я школадин директор, пака масад жеда, ахпа мад масад. ГьакI хьайила, зун алахъзава му­аллимрихъни школьникрихъ галаз инсанвилелди рахаз. Хиве кьуна кIанда, ара-бир кIвалахда жувни гъалатI жезва, кIвалахзавай кас гьикI хьайитIани гъа­латI жеда. Ибур жедай крар я. КIвалин кIвалахарни ийиз зун агакьзава. Чи кIва­лин майишатда  маларни ава, хиперни, верчерни. Хуьруьн чкада абур хуьн тавун заз айиб кIвалах хьиз аквада. Са ма-жибдал яшамиш хьун пуд студент авай чкада фикирдиз къведай кар туш. Бубадини дидеди зун зирекдиз вердишарайди я. Абурун уьмуьрдин тарсар за ри­кIе­лай  садрани алуддач.

• Диана Играмудиновна, ми­хьи рикIелди ачух жавабар гунай чухса­гъул. Квехъ кIвалахда агалкьунар, чандин сагъвал, уьмуьрда хушбахтвал хьурай.

М.Адиширинов