(Гьикаядай чIук)
(Эвел — 18-нумрада)
— Вуч кIан хьанватIа аку тIун! Бейхабардиз вегьена, чи гуьзел Ватандин цуькведин чилер къакъудиз алахънава. Абурун ният тарашун, вири тармарна, чи гъилерин девлетар, няметар чпиз кьун, Польша, Франция, Чехия хьиз, чи гьукуматни барбатIун я. А виле — цIам! Ягъиз тежерда чIехи къван къачуда лугьуда. Ваъ, дустар, алакьдач душманрилай ахьтин угъраш ниятар кьилиз акъудиз! Чи Яру Армиядин хурукай абур гьиниз фида? Уьтквем яру партизанрин, чи сад тир чIехи халкьдин къуватдикай абуру чеб гьикI хуьда? Лугьузва за квез — санихъни катиз жедач! Я хуьзни жедач! Чи чилел абуруз чпин ажал жагъида! За Гитлеран хам хтIунда, ингье къе тама ягъай жанавурдилай хьиз, — лугьузва Балакъардаша, вичин къалин спелриз звер гуз-гуз.
— Балакъардаш стха! — элкъвена адахъ Керим, — Багьадуралай чар-цIар авани?
— Авазва! Вичикай хъсан летчик хьанва лугьуз, кхьенвай. ВикIегь хва я. Вичин полкуна авай вирибур хьиз, вични, алчах вагьшияр тергна, Ватан азад ийидай къастунив ацIанва лугьузва, квезни ада салам-дуьа ракъурнавай.
— Къуй вич саламат хьурай. Ви чанни сагърай, чав саламар агакьарай. Къуй душман гатазвай адан гъилер зайиф тахьурай! – лагьана, пIузаррик хъвер кваз Керим халуди.
— Хъфин кван садра хуьруьз. Ана вуч хабарар аватIа, чирин, — тади акатна Балакъардашак.
— Чунни хкведа, — лагьана чкайрилай са шумуд итимди. Къарагъна, гьабурни хуьруьз рекье гьатна.
Хуьруьв няниз агакьна. Колхозчияр кеспийрилай хквезвай. КIвалериз хъфин тавуна, абур кимел кIватI жезвай. Са герендилай вири хуьр инал алай. Кимин майдан къалабулух акатнавай цекверин кIунтI хьиз аквазвай. Вич вичелай митинг ачух хьана. Яйлахрай хтайбурни инал акъвазнавай. Партбюродин секретарь Ражабов жемятдив таъсирлудаказ рахазвай. Эхирдай акьалтIарна: “Терг хьурай Гитлеран Германия! Яшамишрай чи къудратлу Яру Армия! Яшамишрай чи социализмдин чIехи Ватан! Яшамишрай вири зегьметчийрин вождь, учитель, чи чIехи Сталин!”
Балакъардаш партбюродин секретардив агатна. — Юлдаш Ражабов, зун ракъура фронтдиз. Душмандин геллегьар чи чилерал аламай кьван заз кIвале кьарай къведач. Намусди а кар кьабулдач! Фида зун, рухвайриз жуван куьмек гуз!
— Балакъардаш халу, вун хьтинбур чаз, далу пад мягькемариз, ина герек я. Фашистар гатаз, чи Яру Армия, дяведин флот, чи лекьер хьтин авиаторар бес я, — лагьана хушдаказ Ражабова.
— Ваъ гьа, халудин. Заз ина кьарай къведач, за садра абур и тфенгдалди ягъай вакIар, жанавурар хьиз, яна къирмиш тавунмаз, зи рикIин цIай рекьидач, садра заз изин це куьне, — лагьана, вичин къуьнуьхъ галай тфенг къалурна.
— Вун гзаф къуччагъ итим я, Балакъардаш халу, — лагьана Ражабова. — Вуна, Деникинахъ галаз чна дяве ийизвайла, партизан тир чIавуз къалурай чIехи гьунарар — Дербентда авай урус килисадин мукьув патрумар куьтягь хьайила, гапур илигна, 8 къазах кукIварун са вахтундани чи рикIелай фидач. Ви хва Багьадурни гьа вун хьтин кьегьал я… Гьадани, летчик яз, еке гьунарар къалурзава… Алад, ваз югъур хьуй. Хизандин патахъай са фикирни ийимир, абурун къайгъу чна ийида. Пака фена райондин военкоматдивай ихтияр къачу. Вун тек туш, вахъ галаз чунни къведа, лагьана Ражабова, душмандиз сас регъвена.
Балакъардаш кIвализ хтана. КIвализ гьахьнамазди:
— Гьереката, паб, зи кIвач-кьил гьазура, — лагьана тади кваз.
— Вуу, я къужа, вуна ви жегьил вахтар рикIел хкизвани?..
— …ТахьайтIа, зун нелай ажуз я кьван, абур ахпа жеди. На гьереката садра, дефтерни къелем гъваш, Багьадураз са чар кхьена кIанда.
Гуьлсенема къелемни дефтер гъана. Балакъардаша чар кхьена, хизанривай хабар кьуна:
— Салам-дуьадилай гъейри, куьне мад лугьудай гафар авани?
— Садра на кIела, я къужа, вуч кхьенатIа чаз чир хьуй, ахпа чи гафарни чна лугьуда, — лагьана Гуьлсенема.
Балакъардаша чар кIелиз башламишна: “Играми тир хва Багьадур. Эвела дидедин, вахан, стхадин ва чи виридан патай рикIин чими саламар кьабул ая. Кьвед лугьурди, вуна чи гьалдикай хабар кьазватIа, чун сагъ-саламат яз, хушбахтлудаказ яшамиш жезва. Чна ви сагъвални агалкьунар гуьзлемишзава.
Чна ваз веси ийизва: а чи винел гьужум авунвай Германиядин пехъи кицIериз вуна Советрин уьтквем картарин гьунар къалура. Цав — чил абуруз дар ая, вил ахъайдай мажал гумир, абурун винел хар къура, уьлкведин чIехи кьегьал, герой хьухь. Ажузвал авуртIа, вун чи хва туш. Зунни, квез куьмек ийиз, фронтдиз къвезва. Мад вун сагърай. Жуван юлдашризни чи патай саламар лагь. Ви буба Балакъардаш. 30/VI-41 йис”.
— Яъ, вунни физвани, я къужа… ЯтIа зунни вахъ галаз къведа, зани хциз куьмекда.
— Я къари, гьана авай кьванбур вири чи рухваяр я. Зи хва, ви хва вучтинди я. Вун ина акъваз, колхозда хъсандиз кIвалаха, чи фронтдин далу мягькем ая.
— Де на лагьайвал хьурай, чан къужа. Квелай кьулухъ галумкьайтIа, заз недай фу гьарам хьуй.
Агъалар Гьажиев
