Гьакъикъатда Аллагьдин Шариатдин къаст мусурман кьве дуьньядани бахтлу хьун я. И кар себеб яз, Аллагьди Вичин лукIариз Шариат кьезиларнава. Аллагьди Къуръанда лугьузва (2-сура, 185-аят, мана): “Аллагьдиз квез регьятвал гуз кIанзава ва кIанзавач Адаз квез четинвал гуз”. 5-сурада 6-аятда Аллагьди лугьузва (мана): “Аллагьдиз квез четинвилер ийиз кIанзавач”. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): “Виридалайни хъсанди куь дин (я) — кьезилди” (Агьмад). Ибн Абаса (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана: “Са сеферда РасулуЛЛагьдивай хабар кьуна: “Аллагьдиз виридалайни кIани дин гьим я?”. Ада жаваб гана: “Кьезил дин — ханифия (единобожие)” (Агьмад, Бухарий). Кьезилди лагьайла, им кьадардилай артухвал (излишество) авачир лагьай чIал я.
Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьанва (мана): “Кьезилара (регьятара), четинвал арадал гъимир, шадара (инсанар) хъсан хабарралди, такIанвал жедайвал ийимир (Ислам диндиз)” (Агьмад, Бухарий, Муслим). Им, четин шейэрилай эгечIна, дин заланар ийимир лагьай гаф я, инсандиз диндихъай кичIе тежедайвал. Абу Гьурайради (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарзава: “(Са сеферда) бедуинди мискIинда цварна ва инсанар адаз туьнбуьгьун патал къарагъна, амма Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): “Тур ам (кямир адак) ва адан цварадал са ведрода авай яд илич, вучиз лагьайтIа, гьакъикъатда куьн кьезиларзавайбур яз ракъурнава, четинарзавайбур яз — ваъ” (Бухарий, Муслим).
Ибн Ражаба лугьузвайвал, кьезилвал — им ибадат авунин карда уртабабвал (умеренность, яни юкьван гьал) лагьай гаф я. Аллагьди вичин хиве тунвай затIарив инсан къайгъусуздаказ эгечI тийидайвал ва вичел вичивай ялиз тежедай парни эциг тийидайвал. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): “Гьакъикъатда Виридалай Вине Аллагьдиз кIанда вичин кьезилвилер кьабулдайла (ишлемишдайла), гьа къайда, гьи къайда Адаз такIан ятIа Вичин къадагъайрилай элячIдайла” (Агьмад, Ибн Хиббан). Шариатда Аллагьди авунвай кьезилвилерикай мисалар гъиз хьайитIа, абур гзаф ава. Мисал яз, гужуналди, кьиникьин къурху гуналди инсандив куфрдин гафар (яни диндиз акси, диндай акъуддай) лугьуз туртIа, адакай кафир жезвач — эгер ада рикIе иман хвенваз хьайитIа. Ихьтин кардикай Къуръанда Аллагьди лугьузва (16-сура, 106-аят, мана): “Ни вичин имандилай кьулухъ Аллагьдихъ кафирвал авуртIа, — анжах, вич а кар авуниз (куфрдин келима лугьуниз масада) мажбур авурди квачиз вичин рикIни (а чIавуз) иман аваз секин яз (имандал мягькем яз, — ахьтиндаз гунагь авач), амма ни вичин хур куфрдиз ачухайтIа, абурал Аллагьдин патай гъазаб (пис ажугъ) жеда ва абуруз чIехи азабни жеда”. Имам Багавиди лугьузвайвал, алимрин арада и месэладин жигьетдай иджмаъ (сад хьтин фикир) ава. Яни алимар и кардин гьакъиндай сад хьтин фикирдал ала: нив куфрдин гафар (мажбури авуна) лугьуз тунатIа, абур мецелай лугьудай ихтияр авазва (яни ам куфр туш), амма ада лугьун тавуртIа ва гьа къайда кьейитIа, ам адаз хъсан я.
Мад са мисал гъин: чаз чизвайвал, Аллагьди инсандиз гьалал авунвай шейэрни ава, гьарам авунвай шейэрни. Амма кьиникьин къурху авайла, яни гишила рекьидай гьалда авайла, инсандиз гьарам шей недай ихтиярни гузва. Аллагьди Къуръанда лугьузва (2-сура, 173-аят, мана): “Гьакъикъатда Ада квез гьарамнава (къадагъа авунва нез) анжах: гиликьнавайди (шариатдин къайдадалди тукIун тавунвай гьайвандин як), (тукIурла, экъичзавай) иви, вакIан як, ва вич, Аллагьдилай гъейри, масадаз къурбанднавайди (Аллагьдилай гъейри масадан тIварцIиз, маса гъуцариз бахшна тукIунвай гьайвандин як). Бес, вуж мажбур хьайитIа (а къадагъади нез), вич зулумзавайди тушиз ва сергьятрилай элячIзавайди тушиз (герекдалай артухди тинез), — адал гунагь алач. Гьакъикъатда Аллагь багъишламишдайди, регьимлуди я!”.
Мисал яз, инсан са чкада агалнава ва ана авайдини тек са вакIан як я. Амни, чаз чизвайвал, гьарам я. Амма ихьтин дуьшуьшда инсандиз вич гишила рекьин тавун патал, са тIимил як недай ихтияр ава. Бес им кьезилвал тушни?! Аллагьдиз инсандиз четин хьана кIанзавайди туш, аксина адаз регьят хьана кIанзава. Ихьтин кьезилвилер динда гзаф ава. Мад са мисал гъин. Аллагьди Пайгъамбар (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) цаварал хкажна, ана адан (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) ва вири мусурманрин хиве капI авун туна. Эвелдай Аллагьди Вичин лукIарин хиве яхцIурни цIуд капI тунвай, ахпа тIимилариз, тIимилариз, Вичиз шукур хьайи Аллагьди чи хиве вад капI туна, амма суваб гьа яхцIурни цIуд кпIунинди яз ама. Яни инсанди ийизвай вад кпIунай адаз яхцIурни цIуд кпIунин суваб гузва. Имни бес Аллагьдин регьим тушни?!
Инсанди вичи ийизвай крариз килигайла, Аллагьди адаз гузвай сувабар гзаф я. Шариатдин текстерай чаз чизвайвал, инсанди авур са хъсан кIвалахдай адаз сувабдин цIуд кIвалах кхьизва ва ам ирид вишел кьван ва гьадалай гзаф артухни хъийизва. Имни чIехи регьим я. Вичиз Шукур хьайи Аллагьди сувабдин рехъни артухнава. Амма гунагь акъатайтIа, инсандиз кхьизвайди гьа са гунагь я. Эгер инсандихъ хъсан кIвалахдай ният аваз, амма адалай а кар алакь тавуртIа, гьадайни кваз суваб кхьизва. Имни бес Аллагьдин патай еке регьим тушни?!
Кьезилвилерни регьятвилер мадни ава чи динда. Мисал яз, капI ийидайла, дастамаз къачунин патахъай лагьайтIа, и кардани инсандиз кьезилвал ганва Аллагьди. Яд авачир ва я тахьайтIа, сагъламвилиз зиян жедай къурху авайла, мусурмандиз чилелди (накьвадалди) дастамаз къачудай (ам гьикI къачузвайди ятIа, са чирвал авай касдивай хабар яхъ) ихтияр ганва. Эгер инсан заландиз начагъ яз, хирер алаз ва маса четин дуьшуьшра гьатнаваз хьайитIа, адавай чилелди (накьвадалди) дастамаз къачуникай менфят къачуз жеда. Ихьтин дастамаз къачуниз “таяммум” лугьуда.
ГьакIни “масх” лугьудай шей ава: им, дастамаз къачудайла, хамунин ва я тахьайтIа адетдин гуьлуьтрилай кьежей гъил алтадун я (абурай кIвач акуна кIанзавач, яни “прозрачный” носкияр хьана кIанзавач) ва чебни кIегьебрилай алатна кIанзава (яни, абур алукIайла, кIвачин кIегьебар акуна кIанзавач). “Масхдин” кьезилвал ам я хьи, инсандихъ четинвал, къулайсузвал авай дуьшуьшда, дастамаз къачудайла, кIвачер чуьхуьнин лазимвал жезвач, гуьлуьтрилай гъил чIугун бес жезва. (И къайдада дастамаз къачуникай чирвал авай са касдивай хабар яхъ, герек ибур вуч лагьай гафар ятIа, абур гьикI кьилиз акъудун лазим ятIа, хъсандиз чир жедайвал).
(КьатI ама)
Гьасамудин Сефибегов,
ДаркIушрин хуьруьн мискIинда худбаяр кIелзавайди
