Масадан гъилив гъуьлягъ кьамир. Им насигьатдин мисалрик акатзава. Четин ва хаталу кардик кьил кутаз кIан тийидай касдиз лугьуда. “Жува зегьмет чIугуна вучда, масадан зегьметдикай, кIвалахдин нетижадикай хийир хкудда, жув хаталувиликни акатдач” — гьа ихьтин фикирдал алай ксариз лугьуда. Гьелбетда, масадан гъилив гъуьлягъ кьаз кIандайбурун къилихар нагьакьан са шумуд лишандалди къалуриз жеда: гьакъисагъвал тахьун, кагьулвал, жуван везифа масадан хиве тун, амалдарвал, темягькарвал… Регьят тушир, зегьмет акьалтзавай, гьа са вахтунда зиян хкатунин кар тамамарун масадан хиве хтуна, вич, хъуьтуьл хъуьцуьгандал кьил эцигна, ксудай кас тагькимарун яз ишлемишиз жеда и мисал.
Ви сир анжах са вавай хуьз жеда. Мисалдай чир жезвайвал, эгер сир сир яз амукьна кIанзаватIа, ам жувалай гъейри масадаз ачухун, лугьун герек жезвач. Чара касдиз сир ахъаяйтIа, атIадавай ам хуьз хьун-тахьун, кьасухдай ва я рикIелай алатуналди, масадаз ахъай тавунин заминвал авач. Еке сир яз амукьна кIанзавай кар ва я гаф кьвед лагьайдаз чирунин лазимвал авачирди рикIел хкизва мисалди.
Гъед кIаниди вацIуз гьахьда. И мисал метлебдин жигьетдай “ксай месик иситIа жагъидач”, “балугъ кIанида тум цел эляда” мисалриз ухшар я. Аквазвайвал, лезги мисалрин алемда мисалар-синонимар гзаф гьалтзава. Гъед (балугъ) кIанзаватIа, зегьмет чIугун герек тирди рикIел хкизва. “Заз балугъ кIанда” лугьуналди, ам цавай аватдач. Гьар са кар кьилиз акъатун патал алахъун, къастунал кIевивалун, четинвилеризни дурум гун герек я.
Тапаррихъ инанмиш хьайида тупIар кIасда. И мисалди гьасятда маса келима — мягькем ибара — рикIел хкизва: тIуб сара кьуна амукьун. Тапаррин “къармахра” гьатай касдиз эхирдай амукьзавайди тупIар кIасун я. “ТIуб сара кьуна амукьун” мягькем ибарадихъ “тажуб хьун, вуч ийидатIа тийижиз амукьун” лагьай мана ава. Тапаррихъ инанмиш хьайи касди тапарар тирди чир хьайидалай кьулухъ эвелдай фикирдиз атай умудар буш акъатуникди, мягьтел хьана, тупIар кIасда.
Гъуьлягъди хам гадарда, хесетар — ваъ. Винел патан акунар дегишаруналди хесетар дегиш жедач. Хам гадарайтIани, гъуьлягъди вичин гъуьлягъвал давамарда. Са тайин хесетар дегишариз кIанзавай инсандиз талукь яз лугьуз жеда и мисал. Гъуьлягъвал авурда мад сеферда гъуьлягъвал къалур хъийида. Месела, хъсан тушир хесетар квай инсандиз, ада вич хъсан патахъай дегиш хьанвайдан амалар ийидайла, лугьуз жеда. Авай гьакъикъат, асулвал, ивидик квай тIебии къилих вахтаривайни, винел патан акунривайни, арадал къвезвай гьаларивайни дегишариз жедач.
Куругъли Ферзалиев
