Россиядин Федерациядин государстводин сиясатда инсанар яшайишдин жигьетдай хуьн лап кьилин ва важиблу хилерикай сад я. Жуьреба-жуьре рекьерай государстводин патай куьмекдин игьтияж авай агьалийрин кьадар чи уьлкведа тIимил туш. Гьелбетда, аялрин пособийрин, коммунальный, яша­йишдин маса хилерай гузвай пуларин гьа­къиндай агьалийриз суалар гзаф жезва. И ва маса месэлаяр чна Дербент шегьердин яшайишдин рекьяй агьалияр хуьдай управленидин кьил  Эльмира  Ягьяевна  Рамазановадихъ  галаз кьиле фейи интервьюда веревирдна.

— Яшайишдин къуллугъчидин кIвалах -государстводин патай куьмекдин игьтияж авай­бурун уьмуьрда иштиракуникай, абур арадал къвезвай вири месэлайрин гъавурда туникай ва абурув государстводи гузвай куьмек агакьаруникай ибарат я. ТIугъвал себеб яз эхиримжи кьве йисуз гьам уьлкведин, гьамни инсанрин уьмуьрда еке дегишвилер кьиле фенва, четинвилер гзаф ацалт­зава. Ихьтин шартIара яшайишдин къуллугъчийрин кIвалах генани артух хьанва. Лагьана кIанда, абуру, къуватар сад ийиз, чпин везифаяр жавабдарвилелди кьилиз акъудзава, — къейд­зава Эльмира Рамазановади.

• Эльмира Ягьяевна, куь управлениди гьихьтин агьалийриз куллугъзава ва абурув гьихьтин куьмекар агакьзава?

— Дербент шегьердин агьалийриз яшайишдин жигьетдай къуллугъ ийизвай управлениди агьалийрин са шумуд категориядиз куьмекунин хиле государстводин сиясат кьилиз акъудзава. Кьилди къачуртIа, абурук агъадихъ галайбур акатзава:

—        аял хайила, садра гузвай пособие — 18886, 32 манат;

—        аялдин йисни зур жедалди гьар вацра гузвай пособие — 7082,85 манат;

—        армияда къуллугъзавай аскердин кIва­чел залан папаз садра гузвай пособие — 29908,46 манат;

—        армияда къуллугъзавайдан аялдиз гьар вацра гузвай пособие -12817, 91 манат;

—        гьар вацра аялдиз гузвай пособие — 214 манат;

—        тек дидедин аялриз гузвай пособие — 428 манат;

—        алиментар тагузвай диде-бубайрин ва военный къуллугъчийрин аялриз гузвай пособие — 321 манат.

Яшайишдин жигьетдай къуллугъзавайбурук гьакIни Ватандин ЧIехи дяведин ветеранар, дяведин далу патан зегьметчияр, зегьметдин ветеранар, женгерин ветеранар ва набутар, муаллимар, духтурар, пуд ва гьа­да­­лай гзаф аялар авай хизанар, рагьметдиз фенвай Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчийрин хизанар, радиациядин аварийрин ва бедбахтвилерин нетижаяр арадай акъудунин кIвалахра иштиракайбур, сиясатдин репрессийрин къурбандар, суддин къарардалди айиб, туьгьмет алуднавайбур, жуьреба-жуьре азаррикди набутар хьанвайбур, яшайишдин, медениятдин ва ветеринариядин рекьяй­ къуллугъчияр.

Алай йисан ругуд вацра 16 йис тамам хьайи 8500 аялдив, йисни зур жедалди яшарин аялар гвай 1265 дидедив, 3-7 йисан яшара авай 3870 аялдив, сад лагьай аял ханвай 1070 дидедив, Ватандин ЧIехи дяведин ветеранрив, дяведин далу патан зегьметчийрив, зегьметдин ва женгерин ветеранрив, санлай къачурла, 4281 касдив, республикадин ва федеральный бюджетрин гьисабдай чи къуллугъчийри яшайишдин куьмекар агакьарнава.

Дербент шегьерда яшамиш жезвай агьа­лийриз яшайишдин жигьетдай куьмекар гузвай мад са къайда кардик ква. Адан сер­гьятра аваз, са бязи категорийрин агьалийриз гьар вацра пулдин компенсация ва субсидияр гузва. Абурун кьадар 8500-дав агакьнава. Къейд ийиз кIанзава, коммунальный къуллугъдай пособияр къачузвайбур 1-мартдилай 31-августдалди цIийи кьилелай регистрация хъийизва. И месэла кьилиз акъудиз агакь тавунвайбуру тади къачуна кIанда.

• Малум тирвал, уьмуьрдин четин шартIара авайбуруз государстводи куьмек гун патал “яшайишдин икьрар” (социальный контракт) кутIундай цIийи къайда кардик акатнава. Адан кьилин макьсад квекай ибарат я?

— “Яшайишдин икьрар” июлдин вацралай кардик кутунва. Адан кьилин макьсад  агьвал­ авачир хизанрин, тади гьалара гьерекатар авуналди, кесибвиляй, уьмуьрдин четин шар­­тIарай экъечIунин карда руьгь кутун я. “Яша­йишдин икьрар”  — им яшайишдин органди чпин къазанжи Дагъустанда яшамиш хьун патал тайинарнавай кьадардилай (прожиточный минимум, 10628 манат, 2021-йисуз) тIи­мил тир кьилдин ксарихъ ва хизанрихъ галаз кутIун­завай  икьрар я. Адахъ махсус программани жезва. Мисал яз, и программада кьилдин касдиз ва я хизандиз кIвалах жагъу­руниз, чирвилер хкажуниз, кьилдин карчивал авуниз, уьмуьрдин четин шартIарай экъечI­дай маса месэлайриз талукь серенжемар къейдзава.

Маса гафаралди лагьайтIа, “яшайишдин икьрардин” сергьятра аваз кьилдин касдиз, хизандиз яшайишдин четинвилерай экъечIун патал пулдин такьатар чара ийизва. Амма и такьатар игьтияж авай бязи рекьериз харждай ихтияр ава. Абур гьихьтин рекьер ятIа, “яшайишдин икьрарда” къалурзава.

• “Яшайишдин икьрар” кутIуннавай касдиз ва я хизандиз вуч чир хьана кIанзава?

— Чара ийизвай пулдин такьатар анжах “яшайишдин икьрардин” программада къалурнавай рекьериз харжун лазим я. И къайдадикай менфят къачузвайбуру пул гьакъи­къатдани и рекьериз серфнавайди тестикьар­завай кассадин чекар, икьрарар, распискаяр кIватIзава, абур чи управленидив агакьарзава. Куьрелди, “яшайишдин икьрар” ку­тIун­навайбуру гьар вацра чи идарадиз гьахъ-гьисаб авун герек я.

• Пул къачуна, амма “яшайишдин икьрардин” шартIар кьилиз акъуд тавуртIа, вуч жеда?

— Сифте нубатда ахьтин касдихъ галаз ку­тIуннавай икьрар къуватдай вегьеда ва, прог­раммада къалурнавайвал, чара авуна кIа­ни пулдин такьатар гунни акъвазарда. Государстводи яшайишдин куьмек яз чара авунвай такьатар элкъвена государстводив вахкун мажбурзавай дуьшуьшарни гьалтзава.

• “Яшайишдин икьрар” кутIунуник халкьдин гьи къатаривай умуд кутаз жеда?

— “Яшайишдин икьрар” юкьван къазанжи 10628 манатдилай тIимил тир кесиб хизанрихъ, агьвал авачир, кьилди яшамиш жезвай инсанрихъ (чпин мажиб яшамиш хьун патал тайинарнавай 10987 манатдилай тIи­мил тир), набутар авай хизанрихъ, нафакьадал алай пенсионеррихъ ва юкьван къазанжи чи республикада яшамиш хьун патал тайинарнавай кьадардилай тIимил тир масабурухъни галаз кутIунзава.

Чара ийизвай пулдин кьадар “яшайишдин икьрарда” къейднавай серенжемрилай, программадилай аслу я. Месела, эгер бей­кар­ди, кIвалахдай чка жагъурна, кIвалахал акъвазиз хьайитIа, адаз икьрар кутIуннавай йикъалай са вацра ва кIвалахал акъвазна лагьана тестикьарзавай документрин бинедаллаз мад пуд вацра 10717 манат пул гуда. ИП  (индивидуальное предпринимательство) ахъайзавайбуруз 250 агъзур манат чара ­ийизва.

Мадни, уьмуьрдин четин шартIара гьатнавай инсанриз чарасуз лазим шейэр къачуз (мисал яз, недай-хъвадай суьрсет, дарманар, алукIдай парталар, кIвачин къапар ва мсб.), мектебдиз ва аялрин бахчадиз ракъурун патал гьазурвилер акуниз ругуд вацран къене гьар са вацра 12792 манат пул ахъайзава.

• Эльмира Ягьяевна, цIи “яшайишдин икьрардикай” шумуд касдивай менфят къачуз хьанва?

— Гьелелиг “яшайишдин икьрар” кутIуниз кIанзавай вишелай гзаф инсанри арзаяр вуганва. Абуруз махсус комиссия килигзава. Комиссияди ихтияр гайи 85 касдихъ ва кьилдин карчивилел машгъул жезвайбурухъ галаз  “яшайишдин икьрарар” кутIуннава. Яшайишдин цIийи къайда хьуниз килигна, адакай халкьдин гегьенш къатариз хабар авач. Куьн атана хъсан хьана. Гила Кьиблепатан Да­гъус­тандин агьалийриз “Лезги газетдин” куьмекдалди государстводи уьмуьрдин четин шартIара гьатнавайбуруз ийизвай куьмекрикай гегьеншдиз хабар жеда.

— ИншаАллагь! Чи суалриз жавабар гунай куьн сагърай!

Къагьриман  Ибрагьимов