«Бубавилин ­капитал»

Алай йисалай къуватда гьатнавай къанунрин бинедаллаз дидевилин (хизандин) капитал (маткапитал) хкажнавайда­кай чна виликамаз хабар ганай. Малум тирвал, 2007-йисалай дидевилин капи­тал кьвед ва адалай гуьгъуьнин аялар­ хьайила гузвай. 2020-йисалайни — сад лагьай аял хьайила. Къенин юкъуз­ маткапиталдин кьадарди 690 266,95 манат тешкилзава. Эгер сад лагьай аял хьайи­ла, хизанди дидевилин капитал къа­чун­ватIа, кьвед лагьай аялдиз ам 221 895,14 манатдин кьадарда аваз хгуда. Дидевилин капиталдин амай пай патални индексация кьиле тухуда. Эгер адан такьатрикай менфят къачунватIа, амай пай 7,3 процентдин хкажда.

Дидевилин капитал, тIварцIиз килиг тавуна, бубадивайни къачуз жеда. Амма са шумуд дуьшуьшда. Абурукай виридалайни гзаф гьалтзавайди — дидеди сертификат къачудай ихтияр бубадиз гун я. Маса дуьшуьш, эгер аялдихъ диде авачиз хьайитIа, сертификат бубадивай къачуз жезва.

РикIел хкин, дидевилин капитал къачудай ихтияр анжах Россиядин агьалийриз ава. И шартI, дидейриз хьиз, бубайризни талукь я. Амма адетдинди тушир къайдадик (исключение) акатзава: эгер Россиядин гражданство авай дишегьлиди сертификат къачудай ихтияр итимдиз ганватIа. И дуьшуьшда аялдин бубадивай, гьатта ам къецепатан уьлкведин агьали яз хьайитIани, капитал къачуз жеда. Амма сертификат къачузвай аялни РФ-дин ватандаш хьун лазим я. И шартI аял хайи вахтунда, гьатта аял хвавиле ва я рушвиле кьабулнаваз хьайитIани, ахтармишзава. Амма сертификат къачун патал арза гудайла, бубайри фикирда кьун лазим я хьи, аялдал къаюмвалзавай касдиз  сертификат къачудай ихтияр авач.

Къенин юкъуз Россиядин Яшайишдин фондунин Дагъустанда авай отделениди дидевилин капитал аял хайила, арза галачиз, лугьудайвал, «автоматически» тайинарзава. И серенжем кьилиз акъудун патал аял хунин гьакъиндай ЗАГС-дин делилрикай менфят къачузва. Амма сертификат бубади къачудай дуьшуьшда  арза гун лазим я. И кар республикадин Яшайишдин фондунин муьштерийрихъ галаз кIвалахдай къуллугъра ва я МФЦ-дин филиалра арза гуналди кьилиз акъудиз жеда. Идалайни гъейри, «Госкъуллугъар» порталдикай менфят къачунани арза гудай мумкинвал ава.

— Са кьадар вахт идалай вилик бубайривай сертификат программада къалурнавай вири хилерай ишлемишиз, яни такьатар пенсия арадал гъун патал рекье тваз, жезвачир. 2024-йисалай бубайризни ихьтин мумкинвал хьанва. Дидейривай хьиз, гила бубайривайни сертификатдин такьатар чпин гележегдин пенсия арадал гъун патал рекье тваз жеда, — гъавурда туна Россиядин Яшайишдин фондунин РД-да авай отделенидин управляющийдин везифаяр тамамарзавай Алжанат Загьидовади. — Эгер бубади вичин капиталдин такьатар гележегдин пенсия тайинарун патал ишлемишунин къарар кьабулнаватIа, идакай СФР-дин Дагъустанда авай отделенидиз арза гун лазим я. Амма бубадиз пенсия гьукуматдинди тушир пенсийрин фондунай къачунин ният аватIа, ада а фондунихъ галаз виликамаз пенсийрин мажбури тир страхованидин (обязательное пенсионное страхование) гьакъиндай икьрар кутIунна кIанда. Идалай гуьгъуьниз ОСФР-диз сертификатдин такьатар пенсия арадал гъун патал рекье тунин гьакъиндай арза гуз жеда.

КIвалин гьалдиз къимет ­гуда

Алай йисалай башламишна, дагъустанвийрин хизанри дидевилин сертификатдин такьатар ишлемишдайла, яшайиш­дин кIвалин гьалдиз къимет гун мажбур я. ИкI, дидевилин капиталдин такьат­рихъ кIвал маса къачудайла, ам яшамиш хьун патал истемишунриз жаваб гузвайди, яни кIвализ талукь вири къулайвилер авайди, хьана кIанзава. Ихьтин­ документ талукь ведомствойрин уртах комиссияди гуда. Ам жилищный инспекциядин, Роспотребнадзордин ва маса ведомствойрин векилрикай ибарат я. Абурун везифадик кIвали лазим истемишунриз ва нормайриз жаваб гузвани, гузвачни чирун акатзава. Мисал яз, кIвалин техникадин жигьетдай кьетIен гьалар арадал атайтIа, анай экъечIдай рехъ авани-авачни, гьакI маса характеристикаяр гьисаба кьада.

Дидевилин капиталдин такьатрай маса къачузвай кIвалин жигьетдай къарар райондин администрацияда къачуз жеда. Идалай кьулухъ сертификатдин сагьибдивай документар гваз Яшайишдин фондунин отделенидиз физ жеда. И дуьшуьшда адаз такьатар ишлемишдай ихтияр къачун патал арза гудай мумкинвал ава. Ихьтин къайдади гьукуматдин куьмек галаз маса къачузвай кIвал яшамиш хьуниз лайихсузди хьуникай хуьз куьмекда.

Къейд авун лазим я хьи, дидевилин капиталдин такьатар чIехи пай вахтунда кIвал маса къачун патал, яни яшайишдин месэлаяр гьалунин рекьиз, серфзава. Алатай йисалай кIвал маса къачун патал «Госкъуллугъар» порталдикай менфят къачуналдини арза гудай мумкинвал ава. Гила диде-бубадиз маса къачузвай кIвалин жигьетдай делилар къалурунин лазимвални авач, гьикI хьи, Яшайишдин фондуни Росреестр­дихъ галаз алакъада аваз кIвалахзава, лазим делилар анай агакьзава. Яшайишдин кIвалерикай ихьтин къайдада делилар агакьуни арзаяр ацIурдайла ахъайзавай са кьадар гъалатIриз рехъ тагуниз ва абур себеб яз отказ тавуниз куьмекзава.

Чешмедин делилрал асаслу яз, мадни хабар гуз кIанзава хьи, Россиядин Яшайишдин фондунин Дагъустанда авай отделениди дагъустанвийрин хизанрин къулайвал патал республикадин кредитрин идарайрихъ галаз сих алакъада аваз кIвалахзава. Анра кредит къачунихъ галаз сад хьиз, дидевилин сертификатдин такьатрикай менфят къачунин жигьетдайни арза гуз жезва. ИкI, идарайрин арада авай икьрардин бинедаллаз, кредитдин идарадай абурув лазим малуматар агакьзава, яни диде-бубайриз документар кIватIунин кIвалах кьезилар­зава.

ЦIийи къайдайралди ­тайинарда

2025-йисалай кIвачел залан дишегьлияр патал ва аялрин сад тир пособие тайи­нарунин цIийи къайдаяр кардик акатнава­. Яшайишдин фондунин Дагъус­танда авай отделенидин управляющийдин везифаяр тамамарзавай Алжанат Загьидо­вади къейдзавайвал, гила, яни цIийи къайдайралди, пособие къачун патал хи­занда зегьмет чIугуниз бажарагълу гьар са касдин йисан юкьван гьисабдин къазанжи 4 МРОТ-дилай (мажибдин агъа кIанин кьадар) тIимил тушиз хьун герек я.

ИкI, алай йисалай МРОТ-дин кьадарди 22 440 манат тешкилзавайди фикирда кьурла, хизанда кIвалахзавай гьар са касди 12 вацра 89 760 манатдилай тIимил тушиз пул къачун герек я. Гьа са вахтунда, эгер дишегьли кIвачел залан тирвиляй ва я инсан начагъ яз, гьакIни яшлу касдихъ ва я аялдихъ гелкъвезвайвиляй кIвалахдивай къерех хьанватIа, агъа кIанин кьадардин жигьетдай тIалабуниз кьезилвал гуда.

КIвачел залан дишегьлияр патал ва аялрин сад тир пособие цIийи къайдайрал­ди тайинарун патал хизандиз игьтияж ава­ни-авачни вири патарихъай ахтармишдайла, женгера сагъламвилин кьецI гунихъ ва я телеф хьунихъ галаз алакъалу яз военный рекьяй къуллугъчийриз ва абурун хизанриз гузвай пулар гьисаба кьазвач. Идалайни гъейри, военный рекьяй къуллугъчияр телеф хьайила, абурун хсуси кIвалер ремонт авун патал — федеральный бюджетдай ахъайзавай пулдин такьатарни.

Гьа са вахтунда тазаз хьанвай аял патал сад тир пособие тайинарунин кIвалах кьезил хьанва. Эгер хизанда авай аялриз пособие къвезватIа, хайи аялдиз Яшайишдин фондуни пособие арза галачиз, яни хизандиз игьтияж авани-авачни тамамдаказ ахтармиш тавуна, тайинарда. Адан кьадарни хизанда авай амай аялриз тайинарнавай кьванди жеда ва чIехи аялриз тайинарнавай кьван вахтунда гуда. Хизандай тир аялрикай садан пособие гунин вахт куьтягь жез са варз амайла, цIийи кьилелай пособие тайинарунин арза са гъилди, яни вири аялар патал санал, гуз жеда.

«Мисал яз, эгер дидеди, аялдин сад тир пособие къачузватIа, бубади ам тайинарунин арза гана виже къведач. Мисал яз, эгер аял дидедихъ (ва я бубадихъ) галаз амукьнавайди тестикьарзавай суддин къарар аватIа, адавай бубадиз аялдин сад тир пособие тагунин ва ам вичиз (мисалда къалурнавай дуьшуьшда — дидедиз), аял яшамиш жезвай касдиз тайинарун патал арза гуз жеда, — гъавурда туна мадни Алжанат Загьидовади.

Къенин юкъуз Дагъустанда 667 агъзурдалай виниз аялрин диде-бубайриз сад тир пособие гузва. КIвачел залан тир 34 агъзурдалай виниз дишегьлийрини чпиз талукь пособие къачузва.

РикIел хкин, хизандин къазанжидиз ва игьтияж хьуниз килигна, сад тир пособие Дагъустанда аял яшамиш хьун патал тайи­нарнавай агъа кIанин кьадардикай, яни 15 653 манатдикай, 50%, 75% ва 100% кьадарда аваз гузва. КIвачел залан дишегьлияр патал пособидин кьадарди 17 589 манат тешкилзава.

«Больничный» чарарай — 2 млрд

2024-йисуз СФР-дин Дагъустанда авай отделениди санлай къачурла 80 агъзур­далай виниз дагъустанвийриз вахтунал­ди зегьмет чIугваз тахьуниз килигна, са­ки 2 миллиарддив агакьна пул гана­. Рик­Iел хкин, гьукуматдин идарада кIва­лахзавай касди «больничный» чарчяй пул къачун патал арза гунин ва я маса документ агакьурунин лазимвал авач.

Малум тирвал, медицинадин идарайри вахтуналди кIвалахиз тахьунин жигьетдай чарар Яшайишдин фондунив электронный къайдада агакьарзава. ИкI, ме­дицинадин идаради «больничный» ага­лайла, кIвалахдалди таъминарзавай идарадилай (работадатель) Яшайишдин фондуниз лазим делилар къвезва. Абурал асаслу яз, 10 йисан вахтунда пособие тайинарзава. «Больничный» ачухунин, давамарунин, агалунин ва гьакI адай пул гунин гьакъиндай малуматар «Госкъуллу­гъар» порталда агьалидин хсуси кабинетдизни къвезва.

Шаксуз, электронный къайдадин «больничныйри» медицинадин идарадин, азарлудан ва кIвалахдалди таъминарзавай касдин кIвалах кьезиларзава.

РикIел хкин, «больничныйрай» пул гун патал эхиримжи кьве йисан мажибдин юкьван гьисабдин кьадар гьисаба кьазва. Кьадар, гьелбетда, мажибдилай ва страховой­ стаждилайни аслу я. ИкI, 8 йисалай виниз­ кIвалахзавай касдиз «больничный» чарчяй­ мажибдин — 100%, 5 йисалай 8 йисалди -­ 80% ва 5 йисалай тIимил стаж авайла­, — 60% гузва. И жигьетдай суалар пайда­ хьайитIа, квевай абур СФР-дин Дагъус­тан­да­ авай отделенидин алакъадин сад тир центрадиз телефондин агъадихъ галай нум­радиз зенгна, чириз жеда: 8-800-1-0000-1. Алакъа­дин сад тир центради ислендилай хемисдалди пакаман сятдин 9-далай нянин сятдин 6-далди, жуьмядиз — нянин сятдин вад тамам жез 15 декьикьа амай вахтуналди кIвалахзава.

КIвалахдай чкайрай — ­эвездин пул

2025-йисуз Дагъустандин Яшайишдин фондуни кIвалахдалди таъминарзавай ксариз (работодатели) бедендин сагъламвилин мумкинвилер сергьятламиш хьанвай ксар патал кIвалахдай чкаяр арадал гъунай эвездин пул (компенсация) вахкуда. Иник 1 ва 2-группайрин инвалидар ва, группадилай аслу тушиз, дяведин женгерин ветеранар акатзава. ИкI, кIвалахдай са чка арадал гъунай хгудай эвездин пулунин кьадарди 200 агъзур манат тешкилзава.

«Инвалид кас ва я дяведин женгерин ветеран патал кIвалахдай чка арадал гъунал гьалтайла, ам патал тайинарнавай реабилитациядин ва я абилитациядин кьилдин касдинди тир программадал амалун чарасуз я. Мадни производствода бедбахтвилин дуьшуьшдикди ва я пешедихъ галаз алакъалу яз сагъламвилиз хасаратвал хьуниз килигна программа, гьакI инвалид инсандин зегьметдин къайда ва адан мажбурнамаяр фикирда кьуна кIанзава. ИкI, работадателдиз эвездин пул хгуналди, чна абур бедендин сагъламвилин мумкинвилер сергьятламиш хьанвай ксариз кIвалах гунай руьгьламишзава, — лугьузва СФР-дин Да­гъустанда авай отделенидин управляющийдин везифаяр тамамарзавай Алжанат Загьидовади.

Ада мадни алава хъувурвал, кIвалах­далди таъминарзавай ксариз эвездин пулар кьилин ва алава тадаракар, техника кьадайвал туькIуьрун патал лазим шейэр, кIвалахдин ва махсус мебель маса къачун, гьакIни абур кьадайвал эцигун патал гузва. Эвездин пул хгунин кьилин шартI инвалид инсан 9 вацралай тIимил тушиз кIвалахдик хьуникай ибарат я. Амни зегьметдин икьрарда къалурна кIанзава.

Эвездин пул хгун патал работадателди арза агьалияр кIвалахдалди таъминардай Центрадиз, инвалид инсандихъ галаз зегьметдин икьрардал къул чIугурдалай кьулухъ 3 варз алатдалди, рекье тун лазим я. Арзадихъ авунвай харжийриз талукь документарни хьун чарасуз я.

Агьалияр кIвалахдалди таъминардай центр 15 йикъан вахтунда арзадиз килигда. Эгер вири шартIарал амалнаватIа, анай документар Дагъустандин Яшайишдин фондуниз рекье твада. Ина работодатель эвездин пул хгунин сиягьдик кутада ва 10 йи­къан­ вахтунда адав и такьатар агакьда.

РикIел хкин, и куьмек «Кадры» Милли проектдик акатзавай «Активные меры содействия занятости» федеральный проект­дин сергьятра аваз кьилиз акъудзава.

Винидихъни къейднавайвал, эгер и ва маса пуларин гьакъиндай квехъ суалар пайда хьайитIа, абуруз жавабар СФР-дин Дагъустанда авай отделенидин алакъадин сад тир центрадиз телефондин 8-800-1-0000-1 нумрадиз зенгна, чириз жеда.

Рагнеда Рамалданова