Хъсан рекьер — им къулайвилин­ уьлчме-лишан я лугьуда. Гьа­къи­къатдани, гьар са чкада экономика­дин гьал, агьалийрин дуланажагъ рекьерин кьадардилай ва еридилай аслу я. Ерилу рекьери тран­спортдин гьерекат таъминарзава, инсанрин карчивилин месэлаяр йигинарзава­. Рекьер себеб яз, гьатта дагълух яргъал хуьрерин  агьалийрив медицинадин, хатасузвал хуьнин ва ихьтин маса къуллугъар фад агакьзава ва икI мад.

Ахцегь районда улакьдин рекьерин яргъивили санлай 132 кило­метр тешкилзава. Адакай 26 км («Ме­гьарамдхуьр — Ахцегь — Рутул» шегьредин 62-88 километрдин мензил ва «Ахцегь — аялрин санаторий» рекьин 6 километр) республикадин, амай рекьер чкадин дережадинбур я. Кьвед лагьайбурук Ахцегьрин къенепатан, гьакIни Чеперин, Хкемрин, Къутунхъарин, Ялахърин, Луткунрин, Хинерин, Гутумрин, Фиярин, Ухулрин хуьрериз фидай дагълух рекьер акатзава. Санлай абур авай гьал лагьайтIа, кьабулиз жедай дережадинди я.

Къейд ийин, Ахцегь районда рекьер ремонтунин ва туькIуьрунин кIва­ла­хар эхиримжи йисара Азизагъаев Ринадинан регьбервилик кваз «РСУ» АО-дин Ахцегьрин филиалди агалкьунралди тамамарзава. РикIел алама, са кьадар йисар идалай вилик районда рекьерин кархана лап зайиф хьанвай, кар ахлакь тийиз, адаз халкьдин арада ерли гьуьрмет-кесер амачир. Разивилелди лугьун, Ринадин Патрудиновичалай и гьал тамамвилелди хъсанвилихъ дегишариз алакьна. Баркалла!

Рекьер ремонтунин ва туькIуь­ру­нин карханадин («РСУ» АО) Ахцегьрин филиалда алай вахтунда 15 кас тежриба­лу пешекарар ава: механизаторар, бульдозеристар, сварщикар, шофёрар. Хозрасчётдин къайдада зегьмет чIугвазвай абуру, вацра тамамарзавай кIвалахдиз килигна, юкьван гьисабдалди, 30-60 агъзур манат мажиб къачузва. Карханадихъ залан 4 экскаватор, 2 бульдозер, 2 гъвечIи бульдозер, автогрейдер, 2 погрузчик, 2 самосвал «Камаз», вахтадин машин ва герек маса техника ава.

Ингье, чна  Ринадин Азизагъаевахъ галаз райондин рекьер къайдада аваз хуьнин ва ремонтунин гьа­къин­дай суьгьбетзава:

— Шазан йис, тIебиатдин бедбахт­вилерал гьалтайла, пара четинди­ хьана. Июль-августдин варцара­ мукь­вал-мукьвал марфар къваз, рекьер тамам къайдадикай хкатзавай. Иллаки Фиярин, Гутумрин ва Хинерин рекьера уьцIей чкаяр гзаф аваз, гьатта рагар хъиткьинаруналди рекьер къайдадиз хкана. Гъиле хъсан техника авайвиляй  чи гуж акакьна. Чун хьтин шартIара гьатай маса районрив гекъигайла, чи жемят кIеве гьатнач. Гьатта са шумудра къунши Докъузпара райондизни куьмекарна. Месела, рекьер тухвана, Къурушдал туристар акIанваз, абур азад хъувун патал чна аниз залан экскаватор рекье туна, инсанар азад хъувуна. Къурушдал хкаж жедай рекьер туькIуьр хъувун патал дуьз кьве гьафтеда ана бульдозер туна. Идалайни гъейри, лап кьакьандавай Ухулрин ва Мацарин хуьрериз машиндин рекьер акъуд­на…

– Ринадин стха, цIинин йисуз куьне гьихьтин кIвалахар пландик кутунва?

— Эвелимжи нубатда, — райондин рекьер къайдада аваз хуьн. Кьвед лагьайди, Чеперин хуьруьз хкаж жедай 9 километрдин рехъ туькIуьрун ва «Мегьарамдхуьр — Ахцегь — Рутул» шегьредин 75-81 километрийрин, яни Калукай Хуьруьгиз кьван мензил гегьеншарна хьиз, къир цун. Чи фикирдик гьакI бязи маса кIвалахарни ква…

Инал тIвар кьур еке кьве проект­дикай кьилди рахан. Чеперин хуьруьн лап хаталу гьалдиз атанвай­ рехъ туькIуьрунин проект аваз гзаф вахт тиртIани, республикадин бюд­жет­дай финансар чара тавун себеб яз, ам энгел хьанвай. Ам уьмуьр­диз кечирмишунин карда Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван, Чеперин хуьруьн кьил Багъир Заби­тован, РФ-дин Игит Энвер Набиеван­ ва адан буба Альбертан, «Рустрой-99» ООО пудратдин карханадин­ ген­директор Шамил Исмаилован, «РСУ» АО-дин «Ахцегьрин» филиалдин директор Ринадин Азизагъаеван ва «Дагестанавтодор» ГКУ-дин кьилин инженер Мегьамед Мегьамедован алахъунри нетижа гъана. ГьикI хьи, абур чпин теклифарни гваз РД-дин транспортдин ва рекьерин майишатдин министерстводиз фена, авай гьал ачухна, кар туькIвена. Пудратдин карханайрихъ галаз 60 миллион манатдин икьрар кутIунна кIвалахар башламишнава. И рехъ гъилевай йисан октябрдиз бегьемарна ишлемишиз вахкудайвал я.

— Четинвилерикай рахайтIа, дагъдин тик ва гзаф къекъуьнрин рехъ я кьван,  асант туш.  Исятда анал чи залан кьве экскаваторди кIвалахзава. Дагъдин рекьин умуми гьяркьуьвал 8 метр, адакай машинар фидай пай 4,5 метр жеда. Къерехар гьяркьуь ийидайла чиляй юзуриз тежер хьтин цIару биши хвахвар акъатзава. Абур анжах хъиткьинаруналди кукIварна алудиз жеда. Иллаки четин месэла рекьяй марфарин селлерин ятар акъу­дун я. Хаталу чкайра бетондин махсус цлар ва талукь тир лишанар жеда, — баян гузва Ринадин Азизагъаева.

– Ринадин стха, «Мегьа­рамд­хуьр — Ахцегь — Рутул» шегьредин 6 километрдин рехъ туькIуьрун гьи дережада ава?

—  Республикадин балансдал алай, вичи Кьиблепатан Дагъустандин­ районар ва сергьятчияр (ина РФ-дин ФСБ-дин погранчасть ава) РД-дин меркездихъ галаз алакъалу ийизвай и важиблу рехъ гьукуматдин махсус программадай туькIуьрзава. Яргъал йисаралди ремонт тавуна ишлемишзавай ам лап пис гьалда авай, гила бинедилай ремонтунив эгечIнава. И кIвалахрин сергьятраваз­ рекьин гьяркьуьвал гегьеншарзава, бязи къе­къуь­нар акъудзава, диги­дай цин турбаяр дегишарзава, чуху­рур кваз яд акъваздай участокар хкажзава, кIамарин ва яд ахвахьдай хаталу 4 чкадик чпел 23 метр яргъивал алай (диаметр — 1,42см) бетондин зурба турбаяр кутазва ва икI мад. Гьазурлухвилин вири кIвалахар бегьем хьайидалай кьулухъ рекье къир цада ва герек чкайра машинрин хатасузвал хуьнин жугъунрин тадаракарни рекьерин лишанар эцигда.

– И проектдин къимет гьи­кьван я? Райадминистрациядинни СП-рин ва жемятдин патай куьмек авани?

— Проектдин къимет 90 миллион манат я, яни гьар са километр рекьиз 15 млн манат пул серфзава. Куьмекдикай рахайла, заз чи коллективдин патай Ахцегь райондин кьиле авайбуруз ва Калукрин, Луткунрин, Хуьруьгрин, КьакIарин хуьрерин кьилеризни жемятдиз пара кьадар сагърай лугьуз кIанзава. И кIвалахар башламишдалди вилик райондин регьбер Абдул-Керим Палчаева инал тIва­рар кьур СП-рин кьилериз эверна, абурал чаз кIвалахда манийвал ­тавун, алакьдай вири жуьредин куьмекар гун тапшурмишна. Гьавиляй къе, шегьре гьяркьуь хъийидайла, чаз четинвал авач. Инсанри чпи чпин ­хушуналди усадьбайрин сергьятар кьулухъ чIугвазва, рекьин къерехар михьи хъийизва. Аллагьдин куьмекдалди и рехъ чна цIи сентябр­дин вацра куьтягьна ишлемишиз вах­куда.

Ихтилат кватай чкадал лугьун, цIи чи фикирдик гьакI Ахцегьа Ленинан ва Байрамован куьчеярни бинедилай ремонтун ква. Абурун проектар гьазур я, ремонтрин кIвалахрив, зи фикирдалди, йисан кьвед лагьай паюна эгечIда, — алава хъувуна ада.

И суьгьбетдай, кьилинди, райондин рекьер къайдада аваз хуьнин ва цIийибур туькIуьрунин карда ийизвай алахъунрай чаз райондин руководстводин, жемятдин патай  «Ахцегьрин» филиалдин зегьметкеш коллективдиз, иллаки адан кьиле акъвазнавай Ринадин Азизагъаеваз рикIин сидкьидай сагърай лугьуз кIанзава. Ада и идарадиз жемятдин патай виликрай аваз хьайи хьтин гьуьрмет ва ихтибарвал арадал хканва, аферин!

Дашдемир  Шерифалиев