Алукьнавай 2025-йисуз Дагъус­тан Республикадин мулкунал уьмуьрдиз кечирмишзавай мил­ли проект­риз чара ийидай пулдин такьат­рин кьадар гзаф жеда ва 24 миллиард манатдилай алатда. Идакай РД-дин экономикадин ва мулкар виликди­ тухунин министр Гьажи Султанова 14-мартдиз «Да­гъустан» РИА-дин майдандал кьиле тухвай пресс-конференциядал лагьана. Мярекат 2024-йисуз кьиле тухвай кIвалахдин нетижаяр кьуниз талукьди тир.

Гь. Султанова къейд авур­вал, виридалайни гзаф та­­кьа­тар рес­публикада «Де­­мография» ва «Об­ра­зо­ва­ние» милли проектар уьмуьр­диз кечирмишуниз серфна.

«Лагьана кIанда, милли проектар са кьадар дегиш хьанва. 2019-йисалай 2024-йисалди уьлкведа  14 проект­ уьмуьрдиз кечирмишзавай. Исятда абур 19 ава ва абурукай 7 проект технологийрин рекьяй кIвен­кIве­чивилиз талукьбур я, 12 — вилик финин гьерекатдин йигинвилиз ва дурумлувилиз. Чна саки вири милли проектра иштиракзава», — лагьана ада.

Министрди хабар гайивал, алат­навай 6 йисан вахтунда  Да­гъустан­ди республикада милли проектар уьмуьр­диз кечирмишунин рекьиз федераль­ный ва региондин бюджетрай 132,6 мил­лиард манат чара авунва. Абур кьилиз акъудуни Дагъустандин эконо­микадиз таъсирзава. Мисал яз, 2024- йисан нетижайри экономикадиз серфнавай инвестицийрин кьадар 8,3 процентдин гзаф хьанвайди тестикьарзава. Министрдин гафаралди, гьеле­ 2023-йисуз регионда гьасилзавай суьр­сетдин санлай къачур къимет 1 триллион манатдилай алатнавай. Ада кьетIендаказ къейд авурвал, пландик кутунвай вири икьрарар кутIуннава ва ида чара ийизвай пулдин такьатрин чIехи пай ишлемишдай, абурукай менфят къачудай мумкинвал гана.

«Дагъустанди кьиле тухузвай вири  кIвалахриз ва уьмуьрдиз кечирмишзавай проектриз федеральный бюджетрай къвезвай такьатрихъ галаз сад хьиз, республикадин бюджетдайни финансар­ чара авунин гьа­къиндай хивез къачунвай вири мажбурнамаяр тамамдаказ кьилиз акъуд­зава. ИкI, 2024-йисуз, милли проектар кьилиз акъудунин сергьят­ра аваз, Да­­гъустанда 1400-далай гзаф икь­рарар кутIунна», — лагьана Гь. Султанова.

Кьилди къачуртIа, «Образование» милли проект уьмуьрдиз кечирмишунин нетижада Дагъустанда 23 агъзурдалай гзаф аялриз чкаяр жедай 60 цIийи мектеб ишлемишиз вахканва, 551 школада  аялриз спортдал машгъул хьун патал лазим шартIар арадал гъанва, образованидин  328 тешкилатда рекъемрин образованидин шартIар арадал гъун патал алатринни техникадин бинеяр кутунва. ГьакIни 106 муаллим «Хуьруьн муаллим» программадин сергьятра аваз кIвалахдалди таъминарнава, 201 агъ­зурдалай  гзафбур образованидин идарайрин бинедаллаз волонтервилин кIвалахрал желбнава.

«Здравоохранение» проектдин сер­гьятра аваз Дагъустанда 358 объект эцигнава ва я цIийи хъувунва, хуьрерин чкайрин, поселокрин ва гъве­чIи шегьеррин медицинадин идарай­рин 230 да­раматда ремонтдин кIвалахар тамамарнава, 3,6 миллиард манатдихъ 339 машин медицинадин автотранспорт ва 1544-дав агакьна ала­тар-тадаракар маса къачунва. «Хуьруьн духтур» прог­рам­мадин сергьятра аваз 1000-далай гзаф духтурриз кIвалахдин чкаяр хьанва.

«Демография» милли проект­дин куьмекдалди чпин яшар 50 йисалай алатнавай 1185  касдивай пешекар ва я алава  образование къачуз хьана, кIвалахзавай 6 агъзур касди пешекарвилин дережа хкаждай курсар акьалтIарна ва и кардин гьакъиндай шагьадатнамаяр къачуна, 3 йис тамам тахьанвай 9590  аялдивай мектебдиз фидалди образование къачуз жедай 62  объект эцигнава. Идалайни гъейри, милли проектдин сергьят­ра аваз аялар авачир хизанар патал  ЭКО-дин 8 агъзур цикл (753 миллион манатдин) тамамарнава. Сад лагьай аял хьанвай хизанриз санлай къачурла 16,1 миллиард манат куьмекдин пул ганва.

«Культура» проектди культурадин 47 кIвал ва аялрин искусстводин 8 школа бинедилай ремонт ийидай, и рекье образованидин 19 идара музыкадин алатралди ва чирвилер гудай такьатралди таъминардай мумкинвал гана. «Лезгинка» ансамблдин кьуьлерин кIвал эцигна, санай масаниз тухуз  жедай культурадин мобильный 8 центр маса къачунва, модельный 14 библиотека арадал гъанва, культурадин 6 кIвал эцигнава.

«Яшайишдин кIвалер ва ше­гьер­дин шартIар» проектдин куьмекдалди чкIидай гьалда авай кIва­лерай 1637 кас куьчарнава, хъвадай цин 19 объект туькIуьрнава ва ишлемишиз вахканва­, 347 агъзур кас хъвадай ерилу целди таъ­минарнава, жемятди ишлемишзавай 1155 чка ва гьаятар аваданламишнава.

«Туризм ва мугьманпересвилин индустрия» проектди модулрин 238 объект (650 кIваликай ибарат тир  ва 1553 касдиз чкаяр жедай) арадал гъидай мумкинвал гана, 87 проект туризмдин къурулушар вилик тухун патал рекье тунва ва абуруз рази­вал ганва, Дербент шегьердин цент­радин туриствилин коддин проект  ­уьмуьрдиз кечирмишнава.

«Экология» проектдин мумкинвилералди Дербент, Хасавюрт ва Къарабудахкент районра санлай къачурла 950 агъзур тонн зирзибил гьялдай гужлувал жедай пуд комплекс эцигзава. Хасавюрт, Каспийск, Кьиб­лепатан Сухокумск ва Буйнакск шегьерра законсуздаказ арадал гъанвай 4 хъурт тергнава, Къумтуркъала районда йиса 300 тонн зирзибил гьялдай полигон туькIуьрунин кIвалахар акьалтIарнава, 35,4 гектар чи­лер майишатчивилин кIвалахрик кухтунва.

«МСП ва кьилдин карчивилин теклифар хуьн» проектдин сергьят­ра аваз агропромышленный хиле зегьмет чIугвазвай гъвечIи ва юкьван карчивилин 262  субъектдиз  государстводин патай куьмек ганва, 27 стартапдиз 12,3 миллион манатдин кьадарда аваз куьмекдин такьатар чара авунва. Кьезилвилер авай кредитрин программайрикай менфят къачуналди 7 миллиард манатдилай гзаф такьатар бизнесдиз куьмек гун патал рекье тунва.  Чпи чеб кIвалахдалди таъминарзавайбур я лагьана гьисабдиз къачунвай  ва налогрин  «Пешеди гъизвай къазанжийрилай налог» махсус къайда ишлемишзавайбурун кьадар 298 507 касдиз барабар хьанва.

Пресс-кон­фе­ренциядал ми­нистр­­ди «Зегьметдин бегьерлувал» проект кьилиз акъудунин карда хьанвай агалкьунрикайни лагьана. Республикадин экономикадин ва мулкар виликди тухунин министерстводин  гуьзчивилик квай милли проект региондин карханайривай базарда гьуьжетиз же­дайвал  абурун производстводин гьерекатрин бегьерлувал хкажунихъ элкъуьрнава.

Ам нетижалудаказ уьмуьрдиз кечирмишун патал республикадин мулкунал компетенцийрин (гьар жуьре пешейрин) пешекарламишнавай махсус центраяр арадал гъанва. И цент­райри карханайриз вири патарихъай куьмекар, гьа жергедай яз зегьметдин­ бегьерлувал хкажун патал меслятар­, чирвилер гузва ва алай аямдин­ методикаяр ишлемишзава. Ихьтин цент­райрин асул макьсад карханайриз про­изводствойрин гьерекатар­ гуьн­гуь­на тваз, жезвай харжияр тIи­ми­лариз ва акъудзавай метягь­дин-суьр­сетдин ери хъсанариз куьмек гун я.

Проект кардик кутурдалай кьулухъ са кьадар агалкьунарни хьанва. Кьилди къачуртIа, иштиракчияр тир карханайрин  252 къуллугъчиди, гьакIни региондин командайрин векилри зегьметдин бегьерлувал хкаждай алай аямдин такьатриз талукь яз чирвилер къачунва. Образованидин программаяр теориядин ва тежрибадин тарсарикай ибарат я. Министр­дин гафаралди, проект уьмуьрдиз кечирмишунин карда важиблу кам  Дагъустандин государстводин технический университетдин бинедаллаз «Производстводин гьерекатрин фаб­рика» арадал гъун я. И майдан образованидин вичиз тешпигь авачир мулк я  лагьайтIа жеда — ина карханайрин къуллугъчийривай кьеняткарвилин производстводин къайдаяр тежрибадалди чириз, алай аямдин  кIвенкIвечи технологияр ахтармишиз ва абур чпин производстводин гьерекатра ишлемишиз жезва.

Къенин юкъуз «Зегьметдин бегьерлувал» милли проектда Дагъус­тан Республикадин экономикадин, хуьруьн майишатдин, транспортдин ва эцигунрин хилера зегьмет чIуг­вазвай 12 карханади иштиракзава.

Жасмина Саидова